Vísir - 02.01.1965, Blaðsíða 5

V 1 S I R . Laugardagur 2. janúar 1965.
5
ísland gefur góðan arð þeg-
ar beitt er réttum tökum
Góðir íslendingar nær og fjær!
Ég óska ykkur öllum gleði-
legs nýárs, og þakka innilega
gamla árið, heillaóskir og sam-
ú"rkveðjur.
' að eiga margir ástvina að
s" a, og í gær barst fregnin
i:m andlát Ólafs Thors, mikil-
hæfs stjórnmálamanns, góðs
drengs og ágæts félaga. Ég
votta frú Ingibjörgu og fjöl-
skyidu hans dýpstu samúð.
Á gamlársdag lítum vér aftur
til liðins árs, en á nýársdag
meir fram á ókominn tíma, og
vonin og trúin glæðist og styrk
ist á þessum tímamótum. Vér
höfum þessa dagana séð
tvenna tíma. Veðurblíðu og
vetrardýrð um jóladagana, allt
blátt og hvítt, himin, hauður
og haf og skammdegisroðann á
heiðríkjunni í sólarátt. Það
voru allt vorir íslenzku litir. En
síðar glórulausa hríð, ógæftir
og samgönguerfiðle'ika. íslenzka
þjóðin hefir oft séð tvenna tím-
ana, þjóðveldi, einveldi og lýð-
veldi, bjargálnir, fátækt og vel-
gengni. Það má segja, að hvert
nýtt ár hafi, síðustu áratugina
skapað þjóðinni batnandi hag
og þá vonandi betri líðan og
vaxandi þroska. Og þó að veðr-
áttan sé umhleypingasöm, þá er
húsaskjól ólíkt eða var í loka-
þætti Fjalla-Eyvindar og skipa-
stóll öruggari en smáfleyturnar.
Vér lifum á tímum tækninnar
og síaukinnar verkaskiptingar
í landbúnaði, sjávarútvegi, iðn-
aði og raunar öilum starfsgrein-
um. Tæknin hefir gert fátæka
þjóð, sem áður vann með ber-
um höndum, skóflu, orfi og ár-
inni, farsæla. Með hverju ári
er sigrast betur á kulda og
myrkri. ísland gefur góðan arð,
þegar beitt er réttum tökum.
Vér vitum að nútímatækni mun
fara sívaxandi á öllum sviðum,
og heimtar aukna og breytta
undirbúningsmenntun. Þetta er
nú öllum ljóst, og má ekki leng-
ur telja eftir kostnaðaraukann.
Ég óttast ekki þar fyrir um
framtíð íslenzkrar menningar.
Hún stendur enn jafn traustum
fótum og um síðustu aldamót.
Það er þrennt sem er bæði
gamalt og nýtt á íslandi: bók-
menntir, Alþingi og íslenzk
kirkja. Hitt eru engin menning-
arspjöll þó að hverfi torfkofar,
reiðingar og skinnsokkar.
Bókmenntir eru vor mikli
þjóðararfur, að efni til jafngaml
ar Islands byggð. Hin fornu
handrit eru hinn sýnilegi, sögu-
legi vottur, og ég trúi því, að
vonir vorar og hin gefnu fyrir-
heit um afhending rætist. Það er
ótrúlegt, hve mikil gróska er
enn í íslenzkum bókmenntum,
og engin tilviljun, að jafnfá-
menn þjóð á Nóbelsskáld, auk
margra annarra núlifandi rit-
höfunda, sem þjóðin á þökk að
gjalda.
TVTér þykir ástæða til að geta
þess í þessu sambandi, að
hér á Bessastöðum hafa bæði er
lendir og innlendir gestir oft
beðið um að fá að llta á bóka-
safn staðarins. Ég hef mér til
óþæginda orðið að geyma mín-
ar bækur á fjórum stöðum, en
staðarins bókasafn hefur ekki
fyrirfundizt til þessa. Þing og
stjórn hafa verið mér sammála
að slíkt mætti ekki viðgangast
á Forsetasetri heimskunnrar
bókmenntaþjóðar, og er nú svo
komið að húsakynnin eru tilbú-
in, mikil stofa byggð við hlið
móttökusalarins, sem reistur var
við hina gömlu Bessastaðastofu
sem nú nálgast óðum sitt
tveggja alda afmæli. í Bókhlöð
unni er bæði ofanljós og loft-
hitun, svo veggpláss verður
drjúgt fyrir skápa.
Þar hefir nú verið komið fyr-
ir gömlum staðarhúsgögnum og
ráðherrahúsgögnum þeim, sem
hinn fyrsti heimastjórnarráð-
herro, Hannes Hafstein keypti
fyrir landið á sinni tíð. Þau
eru nú helguð af sextíu ára
sögu. Þá hefir og verið hengd
upp forlátagjöf Grettis Eggerts
sonar, myndin af Albert Thor-
valdsen. Og á eikargólf breidd
sex teppi, lit- og formfögur,
sem Dóra óf og hnýtti. Svo það
er að koma mannaþefur í heli-
inn, enda fór fram eins konar
vígsla í gær með fyrsta Ríkis-
ráðsfundi. sem þar hefir verið
haldinn. Bókaskápar eru enn I
smíðum en væntanlegir innan
tíðar. Bókhlaðan kallar svo á
bækurnar, en þær er ætlazt til
að safnist allar sígiidar íslenzk
ar bókmenntir, fornar og nýjar,
en engin áherzla lögð á pésa
eða fyrstu útgáfur sérstaklega.
Mínar bækur rýma svo fyrir
þeim jafnóðum. Ég skal þó geta
þess, að þegar hafa borizt verð-
mætar gjafir í hundruðum ein-
taka frá amerískum bókaútgef-
endum, dr. Richard Beck og frú
Ásu Guðmundsdóttur Wright,
sem lengi hefir búið í Vestur-
Indíum. Allir þessir aðilar höfðu
haft spurn af byggingu Bók-
hlöðunnar. Það er mitt hugboð
að með þessari framkvæmd sé
um fyrirsjáanlegan tíma lokið
nýbyggingum á staðnum.
"C’g nefndi áðan Alþingi sem
einn af hinum þrem vígðu
þáttum íslenzks þjóðlífs. Á ný-
liðnu ári var haldið upp á tutt-
ugu ára afmæli Lýðveldisins,
og á þessu nýbyrjaða ári get-
um vér minnzt fimmtíu ára af-
mælis íslenzka fánans, sem þá
var löggiltur sérfáni þjóðarinnar
Einnig getum vér þá minnzt
fimmtíu ára afmælis hins al-
menna kosningaréttar, þá var at
kvæðisréttur rýmkaður, og þá
á, áður en komið var í þau
spor, þar sem nú stöndum vér.
Ég er nú kominn á þann ald-
ur, að ég man þegar vér feng-
um íslenzkan ráðherra, búsett-
an í landinu, hundrað ára af-
mæli Jóns Sigurðssonar, Sam-
bandslögin, Alþingishátíðina og
Lýðveldishátíðina. Þetta eru allt
útrýma örbirgð og búa öilum
landslýð góð lífskjör um af-
komu og uppeldi. Það er ótrú-
iegur munur á fátækralöggjöf
19. aldar og tryggingalöggjöf
vorra tíma, enda úr meiru að
spila en á hallæristímum. Hugs-
unarhátturinn er breyttur, and-
rúmsloftið nýtt. Ef spurt væri
Forseti Islands, herra Ásgeir Ásgeirsson.
miklir áfangar í sögu vorrar
tuttugustu aldar. Á síðasta ári
voru fjörutíu ár liðin síðan ég
settist fyrst á þingbekk sem
fulltrúi Vestur-Isfirðinga. Það
er að sjálfsögðu ekkert merkis-
afmæli, en sýnir það eitt, að ég
hafði aðstöðu til að kynnast
mönnum og málefnum á þessu
mesta framfaratímabili íslend-
ingasögunnar, og gæti gert
nokkurn samanburð á nútíð og
þátíð. Slíkt er þó ógerlegt til
nokkurrar hlítar í stuttu ávarpi
um eina stofnun, sem átt hefur
ríkastan þátt í viðreisn íslenzku
þjóðarinnar, mundu allir svara
einum rómi: Alþingi, og einn
mann: Jón Sigurðsson. Vér höf-
um ástæðu til að vera þákklát
þjóð og bjartsýn á framtíðina.
Jón SigurðSson er fæddur og
uppaiinn á Rafnseyri við Arn-
arfjörð. Eftir Lýðveldisstofnun-
ina hófst undirbúningur um að
láta staðinn njóta síns mikla
sonar með nokkrum hætti.
Framkvæmdum er ekki lokið,
Ávarp Forseta Islands á nýársdag
hlaut „hinn betri helmingur“
þjóðarinnar, sem svo er stund-
um nefndur, kvenþjóðin, at-
kvæðisrétt. Vér undrumst nú,
að þetta' skuli nokkurn tíman
hafa verið ágreiningsmál, og
var þó sú réttarbót gerð fyrr
með vorri þjóð en flestum öðr-
um Ég nefni þessi tvö atriði
vegna þess, að eldri réttarbæt-
ur og stórir áfangar á lífsleið
þjóðarinnar vilja stundum
gleymast í átökum dægurmál-
anna. En vér eigum vissulega
margt að þakka og margs að
minnast, sem þurfti að sigrast
Svo margslungin er sú saga. En
þess vil ég geta, að pólitískur
fjandskapur virðist mér nú
minni en oft hefir áður verið,
þó jafnan sé öldugangui- á yf-
irborðinu. Viðfangsefnin hafa
breytzt stórlega. Flestu er nú
lokið um mannréttindamál og
sjálfstæðisbaráttu, sem áður
var allsráðandi um flokkaskipt-
ing. Nú eru það hagsmunamál
einstaklinga, stétta og héraða,
sem setja svip sinn á viðureign-
ina. Og það er fyrst á hinum
síðari árum, sem menn hafa þor
að að trúa því, að unnt sé að
þó nú sjáist fyrir endann á þeim
Rafnseyri fer ekki í eyð’i. Þar
búa nú ung og myndarieg
kennarahjón og undirbúa að
nokkru leyti framkvæmdir á
þessu ári. Það var afráðið að
geyma fjárvpitingu síðasta árs
og reyna að ljúka byggingu eft-
ir teikningu á næsta sumri.
Nægilegt fé er nú til ráðstöf-
unar, og er það mest ágóðinn
af gullpening þeim, sem gefinn
var út á 150 ára afmæli Jóns
Sigurðssonar. Fjárlögum mun
ekki verða' íþyngt öllu meir.
Jón Sigurðsson borgar fyrir sig
eða allur sá fjöldi manna, sem
vill eiga mynd svo ágæts manns
greypta í gull, til skrauts eða
gjafa.
En nú spyrja menn: Hvað á
svo að gera við hina endurreistu
Rafnseyri? Því er auðsvarað.
Það var að vísu upphaflega
gert ráð fyrir að þar yrði
heimavistarskóli fyrir sveita-
börn báðum megin Amarfjarðar
En í þeim sveitum hefir orðið
mikil iandauðn á síðari árum.
Nú er hægurinn hjá að breyta
þeirri áætlún í lítinn unglinga-
skóla á vetrum, líkt og ýmsir
ágætir prestar hafa rekið fyrr
og síðar. Eins og öllum er kunn-
ugt er mikill hörgull á slíkri
starfsemi og héraðsskólar jdir-
fullir. Á sumrum rekur kennari
eða prestur svo búskap við sitt
hæfi og sinnir gestakomum.
Þar fara nú um þúsundir
manna á hverju sumri, og ekki
viðhlítandi að komið sé að köld
um kofum á slíkum sögustað
Jóns Sigurðssonar og Hrafns
Sveinbjarnarsonar. Einnig
mætti hafa þar sumarbúðir
kirkju eða skáta. Rafnseyri er
í engri hættu og verður vel bú-
ið að þeim, sem tekur staðiim
að sér, bæði um húsakynni og
annað. Rafnseyri liggur mið-
sveitis á Vestfjörðum og tilval-
inn funda- og samkomustaður,
bílvegir í allar áttir og náttúru-
fegurð. Þar ilmar enn úr grasi
og Vestfirðir eiga þar sinn sögu
stað líkt og Sunnlendingar Skál-
holt og Norðlendingar Hóla. Ég
hef ieyft mér að gera þetta að
umtalsefni, þvi allt sem snertir
Jón Sigurðsson er með nokkr-
um hætti þjóðmál eins og m.
a. gullpen’ingsútgáfan sýnir.
TTndir lokin vil ég geta þess,
að mér er kunnugt um, £&
I undirbúningi er sjóðstofnun til
byggingu kirkju á Rafnseyri, og
mun nánar gerð grein fyrir því
innan tíðar. Það á ekki að verða
nein stórkirkja, heldur fögur og
virðuleg kapella, samboðin
staðnum. Á Rafnseyri stendur
enn veggjarbrot úr baðstofu, en
þar undir var rúm Þórdísar hús-
freyju. Mætti e.t.v. fella það
inn í kirkjuvegg og merkja ná-
kvæmlega á gólfi fæðingarstað
Jóns Sigurðssonar. Ef ríkið
ieggði fram eina krónu á móti
hverri gjafakrónu, eins og gert
var um endurreisn Bessastaða-
kirkju þá væri þvl máli borgið.
Viðgerð Bessastaðakirkju er nú
lokið að öðru leyti en því, að
eftir er að koma fyrir þungri,
viðamikilli eikarhurð á sterkum
járnum í akkerisstíl, enda vár
kirkjan helguð sjófara-dýrlingn
um Nikulási í kaþólskum sið.
Hurðin er gjöf frá Noregi, og
er nú komin til iandsins. Mér
hefir nýlega borizt tíu þúsund
króna gjöf til kirkjunnar frá
konu, sem vill ekki láta nafns
síns getið. Ríkið er nú laust
allra málaloka. Það er ómetan-
legt að hafa slíka staðarkirkju
og minnir á þann vígða þátt,
sem kristin kirkja hefir átt í
allri sögu og menning þjóðar-
innar.
Cú velgengni er góð, sem vér
^ nú njótum. En er hún ein-
Framhald á bls. 4.