Vísir - 26.04.1965, Blaðsíða 2

74
s V í S IR . Mánudagur 26. aprsl 1965.
m m
— Stóraukin framlög til trygginga og menningarmála
Framh. af bls. 13
1644,— f tekjuskatt, eða um
2 y2 % af tekjum sínum.
Árið 1960 og síðar hefur verka-
maður með konu og tvö börn og
meðaltekjur, ekki þurft að borga
tekjuskatt.
Tekjur sveitarfélaga
Þegar rætt er um þá stefnu, að
draga úr beinu sköttunum, þá á
ég ekki einungis við tekjuskatt-
inn, þvf að fyrir flesta skatt-
borgara er tekjuskatturinn aðeins
lftill hluti á móti útsvarinu. Heild
arupphæð útsvaranna er á valdi
hverrar sveitarstjórnar. Sjórna-
skrá okkar og löggjöf öll veitir
sveitarfélðgum sjálfstæð'i og þau
ráða þvf að mestu sjálf, hversu
mikið þau vilja taka f útsvörum
til sinna þarfa. Það sem löggjaf-
inn hefur verið að gera undan-
farin ár varðandi útsvarsmálin,
er fyrst og fremst að skapa sam-
ræmi og festu í útsvarsálagn-
ingu. Áður gátu sveitarfélögin
jafnað niður eftir efnum og á-
stæðum, og voru þá mjög mis-
munandi reglur í hinum ýmsu
sveitarfélögum. En nú er búið að
lögfesta einn ákveðinn útsvars-
stiga, sem þau öll verða að fylgja.
Hins vegar hafa sveitarfélögin
heimild til þess að veita afslátt
frá þeim stiga, eða leggja álag á
hann, með sömu prósentur fyrir
alla gjaldendur. Heildarupphæð
út^varapna §r þvf á valdi sveit-
arffelaganna. í annan stað hefir
viðleitnin hjá Alþingi og ríkis--
stjóm miðazt að því að útvega
sveitarfélögunum nýja tekju-
stofna, til þess þar með að létta
undir með þeim og gera þeim
kleift að hafa útsvörin lægri en
þau ella mundu verða. Vil ég þar
nefna söluskattinn og landsút-
svarið.
Frá stofnun Sambands ís-
lenzkra sveitarfélaga hefur það
verið baráttumál þeirra samtaka
að koma á fót bankastofnun fyrir
sveitarfélögin, vegna þess að eng-
inn banki hefði það sérstaka
verkefni að sinna málefnum
sveitarfélaganna. Fyrir hálfu öðru
ári var sett nefnd á laggirnar^til
þess að gera tillögur um það,
hvemig bezt væri að leysa lána-
fjármál sveitarfélaganna. Sú
nefnd náði samstöðu um þá til-
lögu, að stofnaður verði lána-
sjóður sveitarfélaganna, með
föstu framlagi frá rfkissjóði og
sveitarfélögunum. Geri ég ráð
fyrir, að það frumvarp verði lagt
fyrir Alþingi nú. Þegar það verð-
ur að lögum geri ég ráð fyrir,
að hin nýja stofnun verði mikil
lyftistöng fyrir sveitarfélögin.
Þegar litið er á tekjuöflunar-
mál hins opinbera í heild, kynnu
menn að spyrja: Ef talið er að
lækka beri beinu skattana, og
lækka þurfi tollana, hvar á hið
opinbera þá að taka sínar tekjur?
Undanfarin ár hefir þróunin í
mörgum löndum gengið meir og
meir í áttina frá beinum skött-
um til óbeinna skatta, og hvað
snertir óbeinu skattana hafa þeir
færzt yfir í það form að vera
skattur á neyzlu í einhverju formi,
venjulega á innlend viðskipti. Þeir
eru ýmist lagði á vöruna á hverju
viðskiptastigi: við framleiðslu,
heildsölu, smásölu o.s.frv., þann-
ig að varan verður margskattlögð,
eftir þvf hverja leið hún fer frá
framleiðenda til neytenda, — eða
þeir leggjast aðeins á eitt við-
skiptastig: framleiðslu, heildsölu
eða smásölu. í fyrra dæminu er
talað um fjölstigaskatt, í því síð-
ara um einstigsskatt.
Við I’slendingar höfum reynt
flestar, ef ekki allar þessar að-
ferðir. Árið 1960 var eftir ræki-
lega athugun farin sú leið, að
velja smásöluskatt, þ.e.a.s. sölu-
skatt á síðasta stigi viðskiþta,
og var þá stuðzt við reynslu
nágrannaþjóða, fyrst og fremst
Norðmanna og Svía.
Nú er það að sjálfsögðu skylt
og rétt að leitast við að gera
skattálagningu sem þessa eins
réttláta og framast er kostur. í
því felst, að skatturinn sjálfur
sé „neutral" þ.e. hafi sem allra
minnst áhrif á það hvert fyrir-
tæki eða einstaklingar beini við-
skiptum sínum. Fjölstigaskattur
fullnægir á engan hátt þessu sjón-
armiði. Eins stigs skatturinn
fullnægir þessu að vísu betur, en
ekki nægilega, því að það kemur
stundum fyrir, einnig með þeirri
aðferð, að skattur leggst oftar en
einu sinni á vöru.
Verðaukaskattur
Á sfðustu árum hafa menn
fengið vaxandi áhuga á nýju
kerfi viðskipta- eða söluskatts,
sem þykir mun réttlátara og sann
gjarnara. Þetta er það, sem á
Norðurlandamálum er kallað
„merværdiskat", en hefur hér
verið kallað verðauka- eða virð-
isaukaskattur. Þessi skattur er
greiddur af þeim verðmætisauka,
awm verður á vörunni á hverju
fr'amKÍðsTu-' ’ éða sölustigi. 3 Áf
frámlfeiðslnstigi er greitt af mis-
mun á söluverði hinnar fram-
leiddu vöru og innkaupsverði
hrávara, síðari stigum af sölu-
verði og innkaupsverði. f fram-
kvæmd er það þannig, að sá, sem
selur vörur, innheimtir af henni
skatt hjá kaupanda hverju sinni,
en í lok innheimtutímabilsins,
má hann draga frá þeim skatti
þann skatt, sem hann sjálfur hef-
ur áður greitt af innkeyptum
vörum. Við skulum nefna dæmi.
Framleiðandi kaupir hráefni fyrir
100 þús. krónur, selur fullunnar
vörur fyrir 250 þús. krónur. Ef
skattur er 10%, hefur hann greitt
af hrávöruinnkaupum 10 þús. kr.
f skatt. Af þeim, sem hann selur
vörur sfnar tekur hann 25 þús.
f skatt. Frá þessum 25 þúsundum
má hann draga þær 10 þúsund
krónur, sem hann sjálfur var áður
búinn að greiða vegna hráefnis-
kaupa. Mismuninum ber að skila.
Samanlögð verðmætisaukning
á hverju viðskiptastigi, sem vara
fer um, svarar til smásöluverðs.
Kostir þessa kerfis eru þeir
helztir, 1) að það veldur yfirleitt
ekki tvísköttun o-> þess vegna
ekki misrétti milli fyrirtækja. 2)
Það er talið auðveldara að hafa
eftirlit með þvf að skatturinn
komi til skila ,þau sem rekja má
viðskiptin stig af stigi, og segja
má, að kerfið hafi innbyggt eftir-
lit f sér. 3) Með þvf að dreifa
innheimtunni á fleiri stig, verður
skattgreiðslan ekki eins tilfinnan-
leg, eins og skatturinn væri inn-
heimtur allur t.d. á lokastigi.
f Danmörku og Svíþjóð hafa
farið fram rækilegar athuganir
og rannsóknir á þessu skattkerfi,
með það fyrir augum, að þessi
lönd tæk það upp hjá sér. Talið
er lfkbgt, að Danir lögleiði það
hjá sér. Svfar hafa gefið út geysi-
mikið rit um þetta mál, þar sem
það er rakið rækilega. Sú nefnd,
sem fjallaði þar um málið, mælti
einróma með þessu nýja skatt-
kerfi, en þing og stjórn Svfþjóðar
hafa ekki enn tekið endanlega af-
stöðu.
Einnig hefur þetta kerfi verið
á döfinni innan Efnahagsbanda-
lags Evrópu og er talið, að innan
tfðar muni það lögleitt í þátt-
tökuríkjum þess.
Þessar nýju hugmyndir eru i
athugun hjá fjármálaráðuneytinu.
Eftir þær tilraunir, sem gerðar
hafa verið hjá okkur í áratugi,
um fyrirkomulag óbeinna skatta,
væri æskilegt, ef unnt væri að
finna kerfi, sem er laust við
ýmsa þá annmarka, sem hin
fyrri hafa.
Helmingurinn
endurgreiðist
Við heyrum það á hverju ári,
þegar fjárlög eru lögð fram, að
nú hafi verið lögð frarh hæstu
fjárlög í sögu landsins. En þegar
þjóðarframleiðslan hefur meira en
tvöfaldazt f krónutölu, þá fer
kannski ekki rökrétt að álykta,
að upphæðir fjárlaga eða fjár-
hagsáætlana sveitarfélaga geti
Staðið í stað, eða jafhvel lækkað.
Þrátt fyrir það, að f járlög hafi far
ið svo hækkandi í krónutölu sem
raun ber vitni um, eru þau samt
lægri prósenta af þjóðarfram-
leiðslunni en áður .
Rétt er að hafa það í huga, að
af því fé, sem ríkissjóður inn-
heimtir af borgurunum, fer rösk-
ur helmingur aftur beint til borg-
e.ranna.
s| Árjð 19.63 vpru tekjur rfkis-
"sjóðs um 2650 miilj. kr., en af
þessari upphæð. fóru 1416 millj. í
greiðslur til almannatrygginga, at
vinnuveganna, niðurgreiðslur og
útflutningsuppbætur. Ríkið inn-
heimtir þetta fé og skilar þvf
aftur, ríkið er að þessu leyti tæki
til tekjumiðlunar.
Tvo fjárlagaliði vildi ég gera
hér að umtalsefni, vegna þess
hve mjög þeir hafa hækkað og
hve þýðingarmiklir þættir þeir
eru í þeirri pólitfk, sem rekin hef-
ur verið hin síðari ár, þeirri póli
tík, sem framkvæmdastjóri flokks
ins m'inntist hér ýtarlega á f sinni
ágætu ræðu f morgun: eflingu al-
mannatrygginga og félagslegs ör-
yggis.
Þá gjörbreytingu, sem orðið
hefur á almannatryggingum á fs-
landi má sýna með örfáum tölum.
Framlag ríkisins til lífeyris-
trygginga var árið ’59: 59 millj. en
nú f ár 423 millj. Framlag til
sjúkratrygginga var fyrra árið 18
milljónir, nú 120 milljónir. Fram
lag tll atvinnuleysistrygginga var
fyrra árið 24 milljónir, síðara ár-
ið 49 milljón’ir. Sem betur fer
hefur lftið þurft að greiða úr
Atvinnuleysistryggingasjóði
vegna atvinnuleysis. En framlög
ríkissjóðs til lífeyris- og sjúkra-
trygginga samtals hafa þannig
hækkað frá árinu 1959 úr 77
millj. upp í 543 millj., eða sjö-
faldazt.
Fjölskyldubætur voru ekki áð-
ur greiddar með fyrsta og öðru
barni, en eru nú greiddar með
öllum börnum. Upphæð bótanna
á hvert barn var hækkuð. Hjón
með tvö börh fengu fyrir • 1960
engar fjölskyldubætur, en fá nú
6 þúsund. Hjón með 3 börn
fengu áður kr. 1165 en fá nú 9
þúsund.
Þá er ell’i- og örorkulífeyrir.
Hjón, sem árið 1959 fengu 15.900
í lífeyri fá nú 43.400 kr. hafa
hækkað 173 af hundraði.
Felldur var niður munurinn á
1. og 2. verðlagssvæði, en á 2.
verðlagssvæði voru bótagreiðslur
áður töluvert lægri. Þeir, sem
þar búa, fá þvf nú sömu gréiðsl-
ur og fyrsta verðlagssvæði, þann-
ig, að hækkunin er miklu meiri
á öllum tryggingum hjá íbúum
2. verðlagssvæðis
Mæðralaun með tveim börnum
hafa hækkað úr 3318 kr. í 12.061
kr. eða um 26.3%
Þá má nefna afnám skerðing-
arákvæðanna svokölluðu. Ef gam-
alt fólk sem kom’ið var á ellilíf-
eyri eða fólk. sem hafði slasazt
og fékk örorkubætur, vann sér
eitthvað inn annars staðar, voru
þær tekjur áður dregnar eftir viss
um reglum frá bótagreiðslum. Nú
eru skerðingarreglur þessar ekki
lengur til.
Skólamálin hafa haft veruleg á-
hrif á fjárlögin til hækkunar. Til
byggingar bamaskóla, gagnfræða
skóla, héraðsskóla, húsmæðra-
skóla og iðnskóla var árið ’58 var
ið 14.4 millj. kr. úr ríkissjóði, en
f ár 119.2 millj. kr. Rekstrarkostn
aður þessara skóla hefur hækkað
frá árinu ’58 úr 65.9 millj. kr.
upp í 263 millj. kr. Hér eru þó ó-
talin framlög til annarra skóla,
eins og menntaskóla, kennara-
skóla, bænda- og garðyrkjuskóla,
hjúkmnarskóla og tækniskóla.
Þetta sýnir hversu mjög hafa
aukizt framlög til skólabyggingá.
Þó að byggingarkostnaður hafi
hækkað verulega á þessu tíma-
bi-li, er sú hækkun ekki nema
nokkur hluti af þessum upphæð-
um. Hin mikla hækkun reksturs-
kostnaðar liggur í fjölgun skóla-
barna, fjölgun kennara, launa-
hækkun kennaranna, bættum út-
búpaði skólanna og auknu fé til
viðgerða og viðhalds.
En mikilvægt er, að hið mikla
fjármagn, sem varið er til skól-
anna, nýtist sem bezt, bæði að
þvf er snertir stofn- og reksturs-
kostnað. Mikilvægast er þó, að sú
menntun, sem skólarnir veita,
svari þeim kröfum, sem breyt’ileg-
ar þjóðfélagsaðstæður gera til
þeirra. Og það er aðkallandi,
brýn nauðsyn, að gaumgæfileg
athugun fari fram á því, hvemig
skólamálum okkar verði komið í
það horf, að menntun lands-
manna verð’i f samræmi við þarf-
ir þjóðfélagsins á hverjum tfma.
Breyttar þjóðfélagsaðstæður
kalla stöðugt á þróun og um-
bætur í skóla- og menntamálum.
Þar getum við hagnýtt okkur
margt af reynslu annarra þjóða,
og aðhæft þær okkar staðháttum,
þó að við þurfum fyrst og fremst
að byggja á okkar eigin reynslu
og sögu. Ég vil leggja á það á-
herzlu, að það er orðin aðkall-
andi nauðsyn, að koma á fót
skipulegum, vísindalegum rann-
sóknum á skóla- og menntamál-
um okkar íslendinga og því fyrr,
þvf betra.
Endurskoðun
vísitölunnar
f sambandi við hin hækkandi
fjárlög f krónutölu ár frá ári, Vil
ég minnast á eitt mál, sem forsæt
isráðherra gerði ýtarlega að um-
ræðuefni f gær, en það er jnnf-
samkomulagið f fyrra. Júnf-sam-
komulaginu var fagnað af lands-
lýðnum. en eins' og forsætisráð-
herra bentl á, hafði það, auk
sinna miklu kosta, einnig í för
með sér vissa annmarka. Einn
annmarkinn er aukið álag á rík-
issjóðinn. Að því var unnið und-
anfarin ár að draga smám saman
úr niðurgreiðslum á vöruverði.
En þegar er að tengja kaup-
gjald aftur við vísitölu, fylgja því
kröfur til ríkissjóðs um að auka
niðurgreiðslurnar, til þess að
halda vísitölunni í skefjum.
Eitt af .þeim atriðum, sem um
var samið í'júní í fyrra var end-
urskoðun vísitölunnar, og hefur
hagstofu og kauplagsnefnd ver-
ið falin sú endurskoðun. Núgild-
andi framfærsluvísitala er byggð
á neyzluathugun sem fram fór á
árunum 1953 og 1954, en veru-
legar breytingar hafa orðið á
neyzluvali almennings síðan þá.
Tilhögun hinnar nýju athugunar
verður í meginatriðúm sú sama
og áður. Upplýsinganna verður
aflað á þann hátt, að um 100
launþegafjölskyldur í Reykjavík
eru beðnar að Iáta í té upplýsing
ar um neyzlu sína. Nöfn þátttak-
enda f athuguninni eru fundin
með útdrætti úr skattskrá og
ræður tilviljun því, hverjir verða
fyrir va-linu úr þéim starfsstétt-
um, sem athugunin tekur til.
Þarna er um að ræða verka-
menn, sjómenn, iðnaðarmenn, op
inbera starfsmenn, verzlunar- og
skrifstofumenn, en hins vegar að-
eins teknar fjölskyldur, þar sem
heimilisfaðirinn er á aldrinum 25
til 66 ára.
Það er lögð áherzla á að hraða
þessari athugun og er vonazt til
að niðurstöður hennar liggi fyrir
á fyrra helmingi árs’ins 1966.
Ég rakti það nokkuð í lands-
fundarræðu fyrir tveim árum, að
ýmsar tilraunir hefðu verið gerð-
ar til að koma betri reglu á ým’is-
legt í ríkisbúskapnum en áður.
M.a. að afgreiða fjárlög fyrir ára-
mót, en það hefur tekizt nú f 5
ár í röð. Ennfremur að hraða rík-
isreikningi þannig, að hann kæmi
til endanlegrar afgreiðslu Alþing-
is árið eftir reikningsárið. Ég
skaF hér nefna eitt mál til við-
bótar, en það er h’in nýja skip-
un á ríkisábyrgðum. Ríkisábyrgð
ir voru orðnar mikið vandamál.
Mönnum stóð stuggur af hinum
öra vexti vanskila á ríkisábyrgð-
arlánum,. Á árunum ’60 og ’61
voru þessi mál tekin gagngert til
endurskoðunar og sett lög um
ríkisábyrgðir og stofnun rfkisá-
byrgðarsjóðs. Er þegar kominn
árangur af þessari viðleitni. Þær
ábyrgðir, sem féllu á ríkissjóð
náðu hámarki 1962: 129 millj. Ár-
ið eftir var upphæðin nokkuð
lægri, eða 108 milljónir, og á sl.
ári lækkaði hún enn í 101 millj.
Þróuninni var því snúið við, og
enginn vafi er á þvf, að það er
hin nýja skipun, sem þarna hef-
ur valdið mestu um. Ákveðnari
og fastari reglur gilda nú um
veitingu ríkisábyrgða. f stað
sjálfskuldarábyrgðar, sem áður
var veitt, er nú komin einföld á-
byrgð sem almenn regla. Áður
fyrr var það þannig, að ef aðilar
stóðu ekki í skilum, gat lánveit-
andi snúið sér beint til rfkis-
sjóðs og krafizt greiðslu, jafnvel
án þess að gera tilraun til inn-
heimtu hjá skuldara. Nú verður
lánveitandi fyrst að reyna ti!
þrautar, hvort lántakandinn er
borgunarmaður fyrir skuldinni,
áður en gengið er að rfkissjóði
Þetta hefur begar haft mikil á-
hrif. Síðan lögin um ríkisábyrgð-
ir voru sett, hafa aðeins falfið á
ríkissjóð einfaldar ábyrgðir sem
nema 1.7 millj. kr. Það var mik-
ill fengur, að stjórn Seðlabank-
ans tók að sér umsjá rSrisá-
byrgðarsjóðs, og hefur starfað af
mikilli kostgæfni að þessum end
urbótum.
Á undanfömum árum hefur í
vaxandi mæli verið unnið að á-
’ætlunargerð á vettvangi opin-
berra framkvæmda hér á landi.
f fjárhagSr og framkvæmdaáætl-
un ríkisstjórnarinnar fyrir árið
’63-’66 var gerð almenn áíetlun
um opinberar framkvæmdir á
Framh. á bls. 20 ‘