Vísir - 12.10.1966, Síða 7

VlSIR . Miðvikudagur 12. október 1966.
7
|—Listir-Bækur-Menningarmál'
Tveir ógæfusamir lisfamenn
Suðurhafseyjasæla
Gauguin var ekki til
Draumurinn um paradísina á Suðurhafseyjum, sem
franski mátarinn Paul Gauguin ,1848—1903, sagði
vinum sínum og tilbiðjendum frá í bókum sínum,
og jafnvel hefur töfrað þá, sem skrifað hafa ævi-
sögu hans, er nú loksins úr sögunni.
Nýjasti ævrsöguhöfundurmn
Bent Danielson segir: .JVTaSur
getur sagt, að Gauguin hafi árið
1891 verið því miður að rninnsta
kosti hundrað árum of seinn á
flótta sínum frá mennmgnnni.
Þegar hann kom til Thaiti".
Landið, sem hann leitaði að og
lofaöi, var ekki til, eftir því sem
segir í hinni nýju bók sænska
höfundarins.
Gauguin kom 1891 í fyrsta
skiptP'fil Thaiti og var þar í tvö
ár. Á’ður en hann settist þar að
1895, í annað og síðasta skipti,
hafði hann myndað heima í
Frakklandi hina rómantísku
þjóðsögu sína um dýrð eyjar-
innar. Harm ságði virrum sín-
um í Patís, að í frumskógum
eyjarinnar hefði hann fundið
þjöð göfugra viilimanna, sem
lifðu saklausir og áhyggjulausir
við söng, dans og frjálsar ástir.
Sérstaklega þótti Kstamannin-
um gott, að þaö var hægt að
lifa þar peningalaus.
Sögur Gauguins fengu mikinn
hljómgrunn í Parfs. 1893 skrif-
aðf Ecco de Paris: „Gauguin býr
ekki í bæjunum, harm lifir ein-
göngu meðal hinna innfæddu og
eftir siöum þeirra. Hann borð-
ar mat þeirra, klæðist eins og
þeir og fylgir öKum siðum
þeirra“. I blaðinu sagði ennfrem
ur, að málverk Gauguins sýndu
ekki aðeins það, sem sæist í
lífi þessara villimanna, heldur
líka innra eðli þeirra.
Hið sanna um villimennina á
Thaiti fréttist ekki eins vel út.
En sögumar hans Gauguin
höfðu meiri áhrif en margar sýn
ingar höfðu haft. Upp úr 1896
fór verð málverka Gauguin að
hækka. Skýringum á þvf, aö hin
vinsæla og rómantíska mynd
Gauguin af Thaiti gat verið svo
lengi einráö segir Danielson ein-
faldlega vera, aö enginn hafi
gert sér það ómak að rannsaka
síðustu æviár málarans á
staðnum. Suðurhafseyjar eru
svo afsíðis.
Þær voru hins vegar á leið
Danielson. Hann er þjóðfræðing
ur og tók þátt í leiðangri Thor
Heyerdal á Kontiki áriö 1947,
og er sérfræðingur í Suöurhafs-
éyjum. Hann rakst árið 1951 á
eyjunni Hivaóa á mikiö safn af
■ bökurn um Gauguin. Eigandi
þeirra var franskur kennari, sem
setztur var í nelgan stein, Lug-
onnek Hið sérkennilega við þess
ar bækur var, að kennarinn
Teha’amana-málverk eftir
Gauguln.
hafði merkt á spássíurnar, þar
sem hann taldi vera villur land-
fræðilegar eða þjóðfræðilegar, í
næstum öllum bókunum um
Gauguin.
Þessi fundur hvatti Danielson
til aö rannsaka sögu Gauguin á
Thaiti. Hann rakti slóð lista-
mannsins, fór í gegnum stjóm-
ar- og réttarskjöl í höfuðborg
Thaiti, Papete, uppgötvaði bréf
frá Gauguin og til hans, las
gömul fjölskyldubréf og gömul
blöð og talaöi við gamla eyja-
skeggja, sem höfðu þekkt Gaug-
uin. — Danielson rannsakaöi
þetta í tólf ár, og síðan skrif-
aöi hann niður nýja mynd af
Gauguin, þar sem aö hann skýr-
ir í smáatriðum hið ömurlega líf,
sem Gauguin átti á Thaiti.
Margt kom í ljós. Gauguin bjó
á Thaiti og síðar á Hivaoa ein-
göngu meðal Evrópumanna og í
bæjunum. Gauguin var yfirleitt
í peningaþröng og veikur og var
fyrirlitinn af umhverfinu. Gaug-
uin lærði aidrei mái hinna inn-
fæddu. Gauguin vissi aldrei um
siði og trúarvenjur hinna inn-
fæddu. Þegar Gauguin kom til
Thaiti, var hann fuliur hugsýna
um. að mögulegt væri að lifa
hamingjusömu og einföldu iífi á
mat þeim, sem yxi á trjám frum
skógarins á Thaiti. Evrópubúum
á Thaiti féll hinn síðhærði lista-
maöur á rauöum skóm heldur
illa, en voru þó kurteisir við
hann, því þeir héldu, aö hann
væri rijósnari frá París. En þeg-
ar þeir sáu, að hann var hætt.u-
iaus, skiptu þeir sér ekki af hon-
um. Hinir innfæddu héldu, að
hann væri biiaður.
Gauguin þjáðist stööugt af
sárasótt. Hann var svo veikur,
að hann gat ekki veitt með hin-
um innfæddu, eöa tínt banana
í fjöllunum, og auk þess þoidi
hann ekki mataræði hinna inn-
fæddu. Hann varð að kaupa dýr
ar, innfluttar niðursuðuvörur
hjá kínverskum kaupmanni.
Annar hlutur varö honum líka
erfiður. Það var erfitt fyrir hann
að fá innfæddar stúlkur til að
vera fyrirsætur hjá sér. Hann
varð að láta sér nægja að fá
gleðikonur. Evrópumennirnir á
Thaiti keyptu mjög fáar myndir
af honum. Og Gauguin varð gjör
samlega fjárþrota. Um það seg-
ir Danielson: „Lífið í Paneti var
dýrara en í París“. Ekki batn-
aði ástandið, þegar Gauguin
flutti til Mataie með gleðikon-
unni Titi, og síöan með stúlk-
unni Tehe Amana. Gauguin seg-
ir, að þær hafi kennt sér trúar-
brögð og leyndardóma Thaiti-
manna en þjóðfræðingurinn
Danielson segir þetta vera til-
raun, því íbúar Thaiti hafi ekki
einu sinni sagt konum sínum frá
eðli trúarbragða sinna. Því hafði
Suðurhafseyja-málarinn
Gauguin árið 1891.
málarinn ekki getað fengið aö
vita það hjá þessum konum.
Gauguin hafði komið til Thaiti
af barnaskap og ofmetnaði.
Nokkru fyrir lát sitt lét Gauguin
í ljós þá ósk að koma aftur til
Evrópu, en vinur hans í París,
málarinn Daniel de Monhrate,
skrifaði honum: „Ef þú kemur
til baka, eyðileggur þú þaö álit,
sem er á þér hér. Eins og er,
ert þú talinn vera sérkennilegur
listamaður í frumskóginum og
því seljast myndir þínar“. Gaug-
uin skildi hvað við var átt, var
kyrr á Thaiti og dó árið 1903 í
Hivaoa, í fátækt og volæði.
Poe reyndi árangurs-
laust að verða ríkur
„Ég þjáist, ég þjáist ótrúlega og engin hjálp er til“,
kvartaði hann 24 ára gamall. 32 ára og giftur maður
andvarpaði hann: „Það er erfitt að vera fátækur“.
Og enn við lok æviskeiðs síns, 40 ára gamall ekkju-
maður, hafði hann sömu áhyggjur: „Ég verð að
gerast ríkur, þá verður allt gott, þangað til verð ég
að þola niðurlæginguna“.
ur, en spiiaði alia möguleika úr
höndum sér, aöallega vegna
drykkjuskapar.
1836 giftist Poe þrettán ára
stúlku. Hún dó tíu árum síðar
úr berklaveiki. Ljóðskáldið fékk
taugaáfall og leitaði æ oftar
huggunar í áfengi. 1849 varð
hann góðtemplari og sór að
Málverk Gauguins af fylgikonu sinni, Teha’amana
Edgar Alian Poe .bandaríski
frásagnarsnillingurinn, skáldið
og gagnrýnandinn, fæddist 1809
í Boston og dó 1849 í Baltimore
og varð aldrei ríkur. Hann gat
aldrei grætt á bókmenntum sín-
um £ Bandaríkjunum á þeim tím
um, enda líkaði fóiki ekki hin-
ar drungalega rómantísku hryll-
ingssögur hans og kuldalegu
ljóð. Þeir héldu verk hans sjúk-
legt ímyndunaræði taumlauss
drykkjumanns.
Það voru raunar Evrópumenn,
sem gerðu Poe frægan. Einkum
var það Frakkinn Charles Bau-
delaire, sem þýddi ljóð hans og
kynnti þau í Frakklandi. Posto-
jewski segir um ímyndunarafl
Poe, að það sé meira en menn
rekist á annars staðar, sérstak-
lega í valdi hans á smáatriðum.
Bernhard Shaw segir um Poe,
aö í hinum furöulegu og ótrú-
legu sögum hans hafi hann sett
heimsmet í notkun enskrar
tungu og ef til vill alira tungu-
mála. Við erum allir eftirbátar
hans á því sviði, sagði Shaw.
Skáldið Poe kom í frásögum
sínum alltaf aftur og aftur að
sömu yrkisefnunum, að sorg,
glæpum, hryggð, æði, pest, hnign
un og hruni, að skipbroti, mann-
áti og furðulegum ferðalögum.
I sögunum um meistaralögreglu
manninn sinn, Auguste Dupin,
sem er fyrsti leynilögreglumað-
ur heimsbókmenntanna, lýsir
hann m. a. sökkvandi borgum,
hriktandi höllum, ópíumæði og
draumum áfengissjúklinga, tal-
andi múmíum, og allt var þetta
jafn hryllilegt og óhugnanlegt.
Líf hans sjálfs var hálf óhugn
anlegt. Hann var sonur leikara-
hjóna og var aðeins ársgamall,
þegar faðir hans yfirgaf fjöl-
skylduna. Og hann var tveggja
ára, þegar móðir hans dó. Edgar
Poe var þá tekinn í fóstur af
heiidsala í Suöurríkjunum.
Fimm ár bernsku hans bjó hann
í Englandi.
Sautján ára gamail gekk hann
í háskólann £ Virginfu og byrjaði
að drekka. Ári síðar fór hann
£ bandariska herinn og birti
fyrstu ljóð sín. Herþjónusta
hans var ekki löng, þvl hann var
fljótlega rekinn fyrir grófa van-
rækslu og slæma hegðun.
Síðan fór Poe að skrifa fyrir
nokkur bandarisk bókmennta-
tímarit og átti þátt í að auka
upplög þeirra. Hann var samt
alltaf mjög fátækur. Hann von-
aði aö hann yFÖi ríkvsstarfsmað-
Edgar Allan Poe
drekka ekki framar vín. Sama
ár fannst hann í áfengisæði á
götu í Baltimore. Hann dó nokkr
um dögum siðar eins fátækur og
áður.
Þegar hann dó, var haon áiit-
inn auðnulaus fvllibytta, en síð-
ari tímar hafa aukið veg hans.