Vísir - 06.12.1966, Blaðsíða 8

F
V I S IR Þriðjudagur 6. desember 1966.
VISIR
—Listir-Bækur-Menningarmál-
Otgefandi: BlaOaútgðfan VISER
Framkvæmdastjóri: Dagur Jðnasson
Ritstjóri: Jónas Kristjánsson
Aðstoðarritstjóri: Axel Thorsteinson
Frí'ttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Auglýsingan Þingholtsstræti 1, símar 15610 og 15099
Afgreiðsla: Túngötu 7
Ritstjóm: Laugavegi 178. Simi 11660 (5 linur)
Áskriftargjald kr. 100.00 á mánuði innanlands.
1 lausasölu kr. 7.00 eintakið
Prentsmiðja VIsis — Gdda h.f.
Hófleg fjárhagsáætlun
Qeir Hallgrímsson borgarstjóri hefur lagt fram
fjárhagsáætlun Reykjavíkurborgar fyrir næsta ár og
borgarstjóm tekið hana til umræðu. Áætlunin ber
greinilega með sér, að mjög varlega hefur verið farið
í sakirnar og reynt að forðast þenslu í framkvæmd-
um borgarinnar. Hækkunin á tekjum og gjöldum borg-
arinnar er áætluð minni en verið hefur undanfarin ár.
Nú eru eins og undanfarið tímar mikillar uppbygg-
ingar í atvinnulífinu, sem hefur leitt til mikillar eftir
spurnar eftir vinnuafli og fjármagni. Við slíkt ástand
er mjög nauðsynlegt, að opinberir aðilar haldi aftur
af sínum eigin framkvæmdum til þess að vega á móti
spennunni, sem skapast af uppbyggingunni í atvinnu-
lífinu. Fjárhagsáætlun Reykjavíkur er samin með til-
liti til þessarar staðreyndar.
Ekki kemur í ljós fyrr en við skoðun skattfram-
tala, hve miklar tekjur borgarinnar verða raunveru-
lega á næsta ári. Borgarstjóri hefur lagt sérstaka á-
herzlu á, að fjárhagsáætlunin verði endurskoðuð á
miðju næsta ári og gjaldaliðir lækkaðir, ef raunveru-
legar tekjur ná ekki áætluðum tekjum, en ekki hækk-
aðir tekjuliðir til að ná inn fyrir áætluðum gjöldum.
Stefnan er þannig sú, að ekki verði halli á reikningum
borgarinnar, og að frekar verði dregið úr framkvæmd
um heldur en að spennan verði mögnuð með hærri
sköttum.
Langstærsti kaupstaður landsins hefur með þessu
lýst stuðningi sínum við verðstöðvunarstefnu ríkis-
stjórnarinnar. Það er mikill styrkur fyrir ríkisstjórn-
ina og hvatning um, að ekki verði hvikað frá verð-
stöðvunarstefnunni. Slíkri stefnu væri erfitt að halda
uppi í andstöðu við aðila, sem hafa mikil áhrif á þró-
un verðlags, eins og t. d. sveitarfélögin, er ráða sjálf
framkvæmdum sínum. Stærsta sveitarfélagið hefur
nú af fúsum vilja tekið höndum saman við ríkisstjórn-
ina í verðstöðvunarmálunum.
Eitt alvarlegasta vandamál borgarsjóðs er hinn
þungi baggi, sem rekstur Bæjarútgerðarinnar er orð-
inn. Ef miðað væri við svipaða þróun og verið hefur,
þyrfti að leggja á borgarbúa tugmilljónir króna í út-
svör á næsta ári til þess að greiða hallarekstur fyrir-
tækisins. Þetta er sama sagan og hjá öðrum bæjar-
félögum, sem reka togaraútgerðir. í þetta sinn er ekki
áætlað fyrir neinum halla af rekstri Bæjarútgerðar-
innar og er þá gert ráð fyrir, að annað hvort verði
rekstrarskilyrði togaranna stórbætt með aðgerðum
hins opinbera eða þá að eignum Bæjarútgerðarinnar
verði ráðstafað á sem hagkvæmastan hátt fyrir skatt
borgarana. Annars yrði að taka fé frá nauðsynlegum
framkvæmdum borgarinnar.
Fjárhagsáætlun Reykjavíkurborgar mótast af að-
gætni og þeim efnahagslegu sjónarmiðum, sem lík-
iegust eru til árangurs við núverandi skilyrði.
Frásagnir um í sland
eftir Niels Horrebow — Steindór Steindórsson islenzkaði
Bókfellsútgáfan, Reykjavík 1966
)
i)
■!
f
i
Ég er einn þeirra, sem alloft
þurfa aö fletta upp í ýmsum
heimildarritum, og reyni því að
eignast eins mörg þeirra og á-
staeöur leyfa til þess að þau séu
mér tiltæk án þess aö þurfa að
hlaupa upp á Landsbókasafn
hverju sinni. — Hitt er þaö, að
mörg gömul heimildarrit eru
bæði torfengin og rándýr. — Ég
fagna því I hvert skipti er slík
rit birtast f vönduðum þýöing-
um á íslenzku og vel úr garði
gerð.
í fyrravetur kom síðara bindi
af Ferðabók Ólafs Olavfusar á
vegum Bókfellsútgáfunnar. Nú
sendir sama fyrirtæki frá sér
Frásagnir um ísland, eftir Niels
Horrebow.
„Tilforladelige Efterretninger
om Island“ heitir bókin á
frummálinu. Mér finnst hún
hefði mátt heita „Sannast sagna
af íslandi" á vora tungu, þvi aö
höfundur vildi þegar með nafn-
inu lýsa yfir því, að bók hans
væri tilforladelig og af a-llt öðru
sauðahúsi en hinn utilforladelige
samsetningur um ísland, sem
kom út á dönsku 1747 og nefnd-
ist „Efterretninger om Island,
Gröndland og Straat Davis“
■eftir Johann Andersen borgar-
stjóra Hamborgar.
Niels Horrebow var sendur til
Islands aö undirlagi danska vís-
indafélagsins árið 1749 og skyldi
gera hér stjamfræðilegar athug-
anir, staðarákvaröanir og veður-
athuganir með meiru. Hann var
vel aö sér f stjömufræöi, og
frændur hans voru miklir lær-
dómsmenn á þvi sviði. Auk þess
var hann doktor f lögfræði og
ritari í hirðréttinum, en þá
stöðu missti hann vegna sjóð-
þurrðar 1847. MeÖ sendiförinni
til Islands vom frændur hans
bersýnilega að koma undir hann
fótunum aftur og gefa honum
tækifæri til aö vinna sér nokk-
um frama.
Horrobow settist að á Bessa-
stöðum og dvaldist þar um
tveggja ára skeið, frá því f júlí
1749 til júliloka 1751, en þá var
afráðið að styrkja þá Eggert
Ólafsson og Bjama Pálsson til
rannsókna á Islandi og Horro-
bow jafnframt kvaddur heim —
með fullri sæmd.
Eftir heimkomu sína til Dan-
merkur tekur Horrobow aö
setja saman bók sfna um ísland
og gengur svo rösklega að verki,
að hún kom út þegar áriö 1751.
Þar ræðst hann harkalega á rit
Andersons borgarstjóra og
hrekur það eða mótmælir lið
fyrir lið. Á þeim tíma var það
einsdæmi, að útlendur maður
tæki svo einarðlega svari Is-
lendinga og ritaði af slfkri vel-
vild og sanngimi um land og
þjóð. íslendingar munu þvf jafn-
an standa i þakkarskuld viö
Niels Horrebow, og tjáir ekki
að finna honum til foráttu, þótt
nokkurs misskilnings gæti í
sumum atriðum eða hann gangi
jafnvel feti of langt í mótmæl-
um sínum gegn Anderson. Jón
Espólín sýslumaður segir um
Niels í Árbókum sfnum: „Hann
„var vitur maður og ritaði um
land hér og þess háttu, lofaði
hann mjög landsfólkið, svo að
sumum þótti við of, en hratt
því, er Anderson borgmeistari
f Hamborg hafði úður samsett
ósannlega eftir sögnum
heimskra manna og ókunnugra“.
Steindór Steindórsson minnir
á það í formála bókarinnar, að
þeir Skúli fógeti og Niels hafi
verið samtíöa heilt ár á Bessa-
stöðum og með þeim tekizt góð
vinátta. Eftir heimkomuna til
Danmerkur studdi Niels lfka
umbótatillögur Skúla eftir föng-
um.
Hins vegar vil ég geta þess
til, að Skúli hafi átt þátt f bók
þeirri, er hér liggur fyrir, lagt
til heimildir um marga hluti á
Islandi, þá er Niels hafði haft
takmarkaða möguleika til að
afla sér af eigin sjón og raun,
— og loks mætti láta sér detta
f hug, að hann hefði bókstaf-
lega haldið Niels að verki við
samantekt bókarinnar. Það er
líkara ákefð Skúla og dugnaði
en Nielsar að Ijúka við bókina
og láta prenta hana á einu ári.
Veðurathuganir Horrebows
eru elztu athuganir hér á landi
gerðar með mælitækjum. Hann
hafði bæði loftvog og hitamæli
til umráða. í tímaritinu Veðrið
(1. hefti 1956) hef ég gert nokkra
grein fyrir hitamælingum Horre-
bows á Bessastööum. Þótt hita-
mælir hans væri kenndur viö
Reamur, svipaði honum miklu
meira til Celsíusmælis. Hann
sýndi 80 st. við suðumark vín-
anda og 95 st. f sjóðandi vatni,
en eins og kunnugt er sýnir
Celsíusmælir 100 st. f sjóðandi
vatni og 78,4 st. við suðumark
vínanda. — Ég reiknaði einnig
mánaðarleg meðaltöl hita eftir
mælingum Horrebows og sýndi
fram á, aö þau gætu vel staðizt.
Sumar- og haustmánuðir sýndu
t. d. mjög svipað hitastig og
meðallagshiti reyndist á árunum
1901—1930 f Reykjavfk.
Auk þess er lýst vindátt og
veðurlagi á degi hverjum frá 1.
ág. 1749 til jún.loka 1751.
Bók Horrebows var þýdd á
þýzku, hollenzku, ensku og
frönsku og gefin út á þeim tung-
um á árunum 1751 til 1764. I
þýzku og ensku útgáfunni eru
veðurskýrslur Horrebows prent-
aðar frá orði til orðs, en hinar
þekki ég ekki. — Nú, þegar bók-
in er loks gefin út á islenzku á
því herrans árið 1966, bregður
hins vegar svo kynlega við, að
veður skýrslunum er sleppt og
alls engin grein fyrir þeim gerö.
Þetta tel ég mjög misráðið af
þýðanda bókarinnar og útgef-
anda. Það er veruleg skerðing
á merku heimildarriti. Að vísu
má hugga sig við, að frumútgáf-
an geymir skýrslur og þar megi
leita þeirra, en „elztu veðurat-
huganir með mælitækjum á ís-
landi“ hefðu sannarlega átt rétt
á því að geymast líka í íslenzkri
útgáfu þessa merka heimildar-
rits um þaö ísland, sem var og
hét fyrir fullum 200 árum.
Jón Eyþórsson.
Hjörleifur Sigurðsson slcrifar myndlistargagnrýni
HLÝR
HEIMUR
Myndir Öldu Snæhólm eru lát
leysið sjálft. Þær koma tíðast til
dyranna eins og þær eru klædd-
ar. Samt leyna þær á sér á
marga lund. Ég stanzaði drjúgan
tfma á sýningunni og var alltaf
að finna nýjar hliðar á litlu mál-
verkunum og teikningunum.
Sumar gufuðu að vísu fljótlega
upp fyrir augum mér en aðrar
festust í huganum og dýpkuðu.
Alda kann listina: aö takmarka.
Hún byggir upp hverja mynd af
mestu hófsemi — og um með-
ferð litanna er helzt að segja,
að enginn flekkur þrengir að öðr
um heldur spretta þeir fram af
sjálfsagöri þörf. Hinn hlýi heirn-
ur er bersýnilega uppistaðan og
menningarrik afstaða stvður
dyggilega bak hans. Hinu má
ekki leyna, að sýningin er til-
raunakennd um margt: Þræðim
ir á milli myndanna eru varla
nógu sterkir. Auk þess sk'rrast
höfundurinn stundum við að
kjósa sér ákveðna leið inn í urta
garðinn.
Ég fór á sýninguna með hik i
hjarta. Nú kæmi mér ekKi a o-
vart, þótt Alda Snæhólm stigi
bráðlega fram á sjónarsviðið
sem skýr málari.