Vísir - 28.02.1967, Blaðsíða 13

V l'S/I'R. Þriðjudagur 28. febrúar 1967.
13
FMRSKYNJVN OG FJARHRIF -
EÐA IM YNDUN?
IM
'C’itt helzta vandamál vísinda-
^ mannanna, sem fást viö
dularfull fyrirbæri, er, að þau
gerast helzt ekki, meöan vis-
indamennimir eru viðstaddir.
Þegar þeir eru farnir, byrja hin
dularfullu fyrirbæri á nýjan leik.
Ótal dæmi eru um aö miðlar
veröi óstarfhæfir, þegar vísinda-
menn eru viöstaddir, draugar
láti ekki frá sér heyra og spá-
menn missi gáfu sína.
Hins vegár hefur þeim yfir-
leitt tekizt að koma upp um
svik í sambandi viö miöilsfundi
með því að nota ljósmyndavélar
með infrarauðu ljósi og önnur
slík tæki. Þeir hafa komið upp
um miðla, sem jafnvel varkárir
vísindamenn hafa trúað. Dæmi
eru um miðilinn Eusapia Pall-'
Síðari hluti
adino, sem gabbaði nóbelshjón-
in Curie og fleiri þekkta hugsuði
og visindamenn á sínum tíma.
Þessi miðill átti mikinn frægð-
arferil að baki, þegar sálfræðing-
ur við Harvard háskóla, Hugo
Munsterburg, kom upp um
hann árið 1909 á miðilsfundi í
Ameríku.
Á svipaðan hátt hefur verið
flett ofan af frægustu miðlum
heimsins. Alls staðar, þar sem
vísindamenn hafa beitt hörku
við rannsóknir sínar á aðferðum
miöla, hafa svik komið í ljós.
í öllum þeim tilvikum, er svik
hafa ekki komið í ljós, er það
skýrt með þvi, að athuganir
vísindamannanna hafi ekki ver-
ið nógu ýtarlegar.
Því fer miðilsfundum sífellt
fækkandi i heiminum, að
minnsta kosti í þeim löndum,
þar sem þessir fundir eru undir
smásjá vísindamanna. Infra-
rauðu ljósmyndimar sýna jafn-
an samband miðilsins við að-
stoðarmenn sína í myrkrinu og
hvaða brögðum þeir beita til
þess að ná áhrifum sínum og er
þar bæði um að ræða hvíslingar
og hreyfingar.
Parasálfræðingar eru enda
hættir að hafa áhuga á miðils-
fundum og þess háttar starf-
semi og einbeita sér nú að rann-
sóknum á ýmis konar fjarskynj-
un og fjarhrifum og svo hefur
virzt, sem ekki sé hægt að líta
fram hjá niðurstöðum þeirra á
þeim sviðum. Hinn þekkti sál-
fræðingur, Hans-Jiirgen Ey-
senck, í Bretlandi telur, aö til
séu menn, sem geti aflað sér
þekkingar á einhvern þann hátt,
sem vísindin geti ekki enn skýrt.
JT'rægasti parasálfræðingurinn
er Bandaríkjamaöurinn
Rhine, prófessor við Duke-
háskóla. Hann fann upp sérstakt
prófunarkerfi, sem virtist full-
nægja hinum ströngustu kröfum
náttúruvísindanna, til að finna
dulræna hæfileika. Hann notar
sérstaklega útbúin spil og próf-
ar meö þeim huglestur, hugsýni
og spádómsgáfu. Hann prófar
ótal sinnum og reiknar síöan út
með líkindareikningi, hvort um
hæfileika sé að ræða hjá þeim
mönnum, sem prófaðir eru.
Áratugum saman hefur verið
álitið, að rannsóknaraðferðir
Rhine sýni fram á, að slíkir
hæfileikar séu til. Við getum
tekið sem dæmi rannsókn hans
á stúdentinum Pearce. Þessi
stúdent og aðstoðarmaður
Rhine báru saman klukkur sín-
ar og fóru síðan hvor á sinn
stað í háskólabyggingunni. Á
ákveðnum tímum lyfti aðstoð-
armaðurinn ákveðnum spilum
úr stokknum og lagði þau, án
þess að horfa á, á hvolf á bók
fyrir framan sig og síðan í stokk
við hliðina. Á hinum staðnum
reyndi Pearce að einbeita hugs-
un sinni að þessum spilum
Hann skrifaði niður á lista þau
spil, sem hann áleit, að hinn
maðurinn væri með í hendinni á
hverjum tíma. Þegar tilrauninni
var lokið, lyfti aðstoðarmaður-
inn upp spilunum, sem notuð
höfðu verið og merkti, í hvaða
röð þau höfðu verið dregin.
Síðan voru listar hans og stúd-
entsins bornir saman.
Samtals var 1850 spilum
snúið á þennan hátt, Ef tilviljun
hefði ráðið, hefði Pearce gizkað
á rétt spil í 370 skipti. 1 reynd
gizkaði hann á rétt spil £ 558
skipti. Líkindareikningur sýnir,
að það er algerlega útilokað, að
það gæti verið tilviljun.
’C’itt. af því, sem vísindamenn-
imir hafa rekið sig á, er,
að erfitt er að treysta framburði
vitna um dularfull fyrirbæri.
Vitnum ber ekki saman um,
hvað spámaður eða einhver
annar hæfileikamaður hefur
sagt, og einnig er yfirleitt ekki
hægt að fá vitneskju um spá-
dóminn fyrr en eftir að hann
hefur rætzt, þannig að ekki er
hægt að sanna, að spádómurinn
hafi raunverulega verið sagður
fyrir þann atburð sem spáð var.
Það er til dæmis ekki vitað með
vissu, hvað spákonan Jeane
Dixon sagði, þegar hún spáði
dauða Kennedys. Það fréttist
ekki um spásögn hennar, fyrr
en eftir að morðið var framið.
Vísindamennimir geta yfirleitt
ekki aflað sér skriflegra og
-------—---
Jeane Dixon.
innsiglaðra upplýsinga um, að
spámenn hafi raunverulega spáð
atburðum, áður en þeir gerðust.
Sögumar um spákonuna Jeane
Dixon eru til dæmis mjög
vafasamar, einungis vegna þess
að þær eru skráðar af rithöf-
undi, sem var sannfærður um,
að hún, væri, spákona.
T sumar, sem leið, varð para-
sálfræðin fyrir miklu áfalli.
Þá kom í ljós, að hinar virðu-
legustu og vönduðustu rann-
sóknir, sem þekkjast í þeirri
grein spilarannsóknir Rhine,
höfðu ekkert sönnunargildi.
Þeim var á engan hátt hægt að
treysta.
Það er enski sálfræöiprófess-
orinn C. E. M. Hansel, sem
komst að þessari óvæntu nið-
urstöðu, þegar hann var að
prófa aðferðir Rhine. Hann fór
til dæmis yfir rannsóknina á
stúdentinum Pearce, sem minnzt
er'á hér að framan. Hansel
komst að raun um, að skýrslur
Rhine um þessa rannsókn voru
í mörgum atriðum ófullnægj-
andi. Af öðrum upplýsingum
mátti ráða, að fyrirkomulag
Rhine prófessor.
rannsóknarinnar var ekki nógu
traust. I bók sinni, G. S. P. —
a Scientific Evaluation, sem kom
út í New York í fyrrasumar,
kvartar Hansel yfir, að það ein-
kenni rannióknir Rhine, að
mikilvæg einstök atriði í fyrir-
komulagi rannsóknanna, séu
ekki greind í skýrslum og í
mörgum tilfellum hafi hugsan-
lega verið um svik að ræða.
Til þess að sýna fram á þá
möguleika endurtók Hansel
rannsóknir Rhine með grun-
lausum aðstoðarmönnum hans.
Hansel fór í annað herbergi og
átti að gizka á, hvaða spil væru
tekin úr stokknum, á sama hátt
og í rannsókninni á stúdentin-
um, I stag þess að einbeita sér
læddist hann að þeim stað í
húsinu, sem aðstoðarmaðurinn
var, gægðist inn um gættina og
sá, hvaða spil hann dró. Þegar
niðurstööumar voru bomar
saman, kom i ljós, að Hansel
hafði á réttu að standa £ 22
skiptum af 25. Aðstoðarmaður
Rhine var furðu lostinn, þangað
til Hansel skýrði fyrir honum,
hvernig stæöí á þessari furðu-
legu getu.
Á svipaðan hátt rannsakaði
Hansel ýmsar aðrar frægar
rannsóknir Rhine og virðist ó-
hjákvæmileg niðurstaða þessara
rannsókna vera sú, að ekki sé
mark takandi á niðurstöðum
Rhine, þótt hann hafi sjálfur
verið í góðri trú.
Jgn um leið sýnir bók Hansel
fram á alvarlegt vandamál
í sambandi við gagnrýni á
parasálfræði. Þessi gagnrýnend-
ur geta sýnt fram á, að tilraunir
parasálfræðinga séu ekki nógu
nákvæmar. Þeir geta sýnt fram
á, að hinar og þessar frásagnir
séu sviknar og þeir geta sýnt
fram á, að margar kenningar
parasálfræðinnar séu ekki hald-
bærar. En meðan hinni eigin-
legu sálfræði hefur ekki tekizt
að ráða gátur sálarinnar, getur
hún ekki heldur rætt um hin
parasálrænu fyrirbrigði með
neinni vissu.
Raunar hefur komið fram £
rannsóknum annarra visinda-
manna en parasálfræðinga, að
erfitt er að skýra ýmsa sál-
ræna hluti, sérstaklega hugsana
flutning, Slfk vandamál skjóta
upp kollinum i hinum margvfs-
legustu rannsóknum. Sem dæmi
um slíkt má nefna uppgötvun
tveggja augnlækna, Thomas
Duane og Thomas Berhrendt.
Þeir ætluöu að athuga, að hvaða
leyti heilalínurit eineggja tvi-
bura væru lík. í tveimur af
sextán tilvikum uppgötvuðu
þeir óvænt atriði. í hvert sinn
er annar tvíburinn lokaði aug-
unum og framkallaöi meö því
alfa-bylgjur á heilalínuritinu,
komu sömu alfa-bylgjur fram
hjá hinum tvíburanum, sem var
í sex metra fjarlægð.
Þannig uppgötvaðist hugsana-
flutningur, án þess verið væri
að leita að honum. Athuganir
þessara augnlækna gáfu til
kynna, að um einhverja heila-
ratsjá væri að ræða og að menn
næöu sambandi sín á milli á
einhverjum dularfullum bylgj-
um.
Jjað er einkum rússneski para-
sálfræðingurinn Wassiljew,
sem hefur rannsakað þessa hlið
málanna. í rannsóknum sínum,
gerði hann ráð fyrir, að til væru
rafsegulbylgjur, sem ekki höfðu
ennþá verið uppgötvaðar. Hins
vegar kom í Ijós, að um slíkt
gat ekki verið að ræða. Hugs-
anaflutningurinn verkar einn-
ig, þótt menn sitji í klefum með
geysiþykkum blýveggjum, sem
útiloka allar hugsanlegar raf-
segulbylgjur. Um þetta segir
Wassiljew, að vonin um að
skýra megi hugsanaflutning
með rafsegulmagni hafi ekki
rætzt.
Raunar halda eðlisfræðingar
þvi fram, að ekki séu til neinir
geislar, sem ekki hafi þegar ver
ið uppgötvaðir. Hinn þekkti eðl-
isfræðiprófessor Pascual Jordan
segir um þetta: „Parasálfræðing-
amir verða að gefast upp á að
skýra fyrirbæri sfn eftir eðlis-
fræðilegum leiðum".
í stað rafsegulgeislunar hef-
ur síðan verið talað um, að
maðurinn hafi fleiri skilningavit
en sjón, heyrn, lykt, bragð og
tilfinningu, en það hafi bara
ekki enn veriö uppgötvað, hvar
þetta skilningavit sé staðsett.
Þessi von byggist á rannsóknum
í dýrafræði. í mörgum tilfellum
hefur veriö erfitt að ganga úr
skugga um, með hvaða hætti
dýr skvnja umhverfi sitt.
RU er svo annað mál, að
margir vísindamenn, sem
hafa fylgzt með parasálarfræði,
halda því fram, að oft sé um
svik að ræða, þótt þau hafi ekki
verið uppgötvuð. Mörg dæmi
eru til um, að vísindamenn hafa
rannsakað hæfileikáfólk á dul-
Greifynjan af Haslingen.
rænum sviðum og ekki fundið
neitt athugavert árum saman,
en svo hafi á endarrum komið
£ ljós, að ekki var allt með
felldu. Sem dæmi um slíkt má
nefna greifann og greifafrúna
af Haslingen, sem stunduðu
hugsanaflutning árum saman
undir eftirliti vísindamanna, áð-
ur en i Ijós kom, að um svik
var að ræða.
Þetta segja vísindamenn, að
stafi af því, að parasálfræðing-
arnir séu of trúgjarnir. Hin á-
kafa Ieit þeirra að dularfullum
fyrirbærum geri þá dálítið
veika fyrir dularfullum fyrirbær
um. Stundum, eins og hjá
Rhine, séu vísindaaðferðir
þeirra ekki nógu strangar og i
öðrum tilfellum séu þeir ekki
nógu heiðarlegir, svo sem vís-
indamennimir, sem rannsökuðu
dularhæfileika Hollendingsins
Croiset.
Hins vegar verður nútíma
vísindamönnum fyrst óglatt,
þegar þeir heyra hugtakið
„PSI“ nefnt á nafn. Þetta hug-
tak er skapað af parasálfræð-
ingnum Rhine og er orðið að
þungamiðjuhugtaki parasálfræð-
innar. Enginn veit í rauninni
hvað PSI er. PSI á að vera hinn
dularfulli kraftur, sem gerir
menn að hæfileikamönnum á
dulrænum sviðum, hvort sem
um spásagnir eða fjarskynjun
er að ræöa. En það er erfitt að
meöhöndla PSI. Ekki er hægt að
mæla það og ekki er hægt að
prófa það.
Þessi' furðulega gáfa kemur
stundum í ljós á aðeins vissum
tímabilum ævi manns, stundum
aðeins þegar viðkomandi hæfi-
leikamaður er upplagður, þ.e.a.
s. óskar raunverulega góðs ár-
angurs, stundum aðeins þegar
vissir vísindamenn eru við-
staddir (það getur ekki hvaða
vísindamaður, sem er, tekið
þátt í rannsóknum á PSI);
stundum aðeins þegar andrúms-
loftið við tilraunirnar er gott
og samúð ríkir milli aðila eða
þegar sérstaklega mikil spenna
er í loftinu.
Árangurinn er sá, að í háskól-
unum, þar sem að PSI er leitaö,
er sífellt sjaldgæfaraaðeitthvað
dularfullt finnist. í Princeton-
háskóla hafa 132 menn verið
prófaðir í 25.064 rannsóknum. í
Colgate-háskóla hafa 30 menn
verið prófaðir í 30.000 tilraun-
um. 1 Southern Methodist há-
skóla hafa rúmlega 100 menn
verið prófaðir í 75.000 rann-
sóknum. í Brown-háskóla hafa
níu menn verið prófaðir í 41.250
rannsóknum. í John Hoppkins
háskóla hafa menn verið próf-
aðir í 127.500 rannsóknum.
Árangur allra þessara gagn-
rýnu rannsókna er sá, að £ engu
tilviki komu fram nein merki
Franih. á bls 10