Vísir - 11.05.1967, Blaðsíða 9

V í S I R . Fimmtudagur 11. maí 1967.
Á Feröamálaráðstefnunni, sem haldin var nýlega, flutti dr. Sigurö-
ur Þórarinsson, jarðfræöingur, erindi um náttúruvemd á íslandi.
Þar er vikið að ýmsum máium, sem eru ofarlega á baugi um þess-
ar mundir og eru að einhverju leyti tengd náttúmvemd. Einnig er
vikið að náttúmvemd landsins i framtiðinni, einkanlega með hlið-
sjón af íslandi sem ferðamannalandi. Veitti höfundur góðfúslega
leyfi til að Vísir mætti birta erindið, sem fer hér á eftir. í formála
fer höfundur nokkmm orðum um hugtakið náttúruvemd, bæði í
víðri og þrengri merkingu orðsins. Skýrir hann það með því að
vitna í fyrstu grein fyrsta kaflans í íslenzku lögunum um nátt-
úmvemd. Þá ræðir hann um bætta umgengni úti í náttúmnni og
friðlýsingu ýmissa landssvæða, sem dragi að sér ferðamenn, þeirra
á meðal ýmsa fræðimenn á sviöi náttúmvísinda. — Síðan segir:
Cakir þess hve ísland er merki-
^ legt frá eldfjallafræöilegu
og ööru jarðfræðilegu sjónar-
miði séð, hafa jarðfræðiprófess-
orar á Norðurlöndum komið því
í kring, með aðstoö Norðurlanda
ráðs, að jaröfræöinemendur á
lenzkar menningarvarnir", veröi
talin gott dæmi um það sem
engelskir nefna „understate-
ment“. Ég ræöi Þingvöll ekki
meir að sinni, en vil þó minna á,
að nýlega höfum við aftur verið
óþyrmilega minnt á ótrúlegt
Surtseyjarhraun þakið ösku úr Syrtlingi. — Líffræöingar fylgjast nú af áliuga með því, hvernig
lifveran berst til Surtseyjar og þróast þar.
Nattúruvernd á
Norðurlöndum eru nú árlega
sendir í hálfsmánaðar fræöslu-
ferð til íslands, 25 menn árlega,
og ferðast þeir víða um landið.
Þeir koma í íslenzkum flugvél-
um, gista hér á gistihúsum og
greiöa þau lönd, er senda þá,
allan kostnað. Ætli það sé ekki
nokkur hundruð þúsund krón-
ur, sem þessi hópur færir Iand-
inu árlega, og í ráði er að
stækka hópinn um helming á
næstu árum. Og hvað skyldi
hún Surtsey vera búin aö færa
landinu, beint og óbeint, mörg
hundruð þúsund krónur úr vös-
um vísindamanna og vísinda-
stofnana, m. a. vegna þess, að
eyjan er friðuð þannig að vís-
indamenn geta stúderað þar eðli
legt og ótruflað landnám
plantna og dýra. 1 vor verður
haldin hér I annaö sinn alþjóða
ráðstefna af þessu tilefni. Marg-
ir erlendir vísindamenn koma
hingað og dvelja hér í nokkra
daga og það á tíma áður en
feröamannastraumur hefst. Vit-
anlega var Surtsey ekki friöuð
í þeim tilgangi að létta undir
með íslenzkum hótelum, en
vernd eyjarinnar tryggir það,
að erlendir líffræðingar munu
halda áfram að leita þangað í
áratugi eftir að gos eru hætt.
Eyjan heldur sem sé með þessu
móti áfram að draga útlendinga
til landsins.
Tvö eru þau svæði á íslandi,
sem öðrum fremur draga aö sér
feröamenn, erlenda sem inn-
lenda, enda hvort um sig ein-
stæð í veröldinni. Annað þeirra
er Þingvellir, þar sem merki-
leg saga og sérstæð náttúra
mynda órofa heild, staðurinn
sem Dufferin lávaröur kvaö
borga sig að fara kringum
hnöttinn til að sjá og skoöa.
En svo virðist, sem sumir ís-
lendingar og þar á meöal, þvi
miður, þeir sem ráöa örlögum
þessarar sameignar allrar þjóö-
arinnar, séu nú slegnir blindu á
þaö, sem eru töfrar Þingvalla.
Ég hef áður rætt á opinberum
vettvangi um það, hvílíkt regin-
hneyksli það væri, ef Gjábakka-
land upp af Hrafnagjá yröi lát-
ið undir sumarbústaði. Ég er
Þó það bjartsýnn, aö eðlisfari,
að ég held mér í lengstu lög
við þá trú, að Þingvallanefnd
muni að lokum sjá að sér í
þessu máli. En verði óhappaverk
ið virkilega unnið, hverju allar
góöar vættir forði, þá mun þess
ekki langt að bíða. að þau um-
mæll mikils menningarfrömuö-
ar 1 Morgunblaðinu nýverið, að
þetta sé „óþokkalegt skarð í ís-
skilningsleysi á eðli Þingvalla,
er landnámshátíðarnefnd birti
tillögu um þjóðarhús á Þingvöll
um, tillögu, sem jafnvel gekk
fram af alþingismönnunum. Eig-
um við ekki þegar og höfum átt
í þúsund ár á Þingvöllum viö
Öxará þaö þjóöarhús, sem ekki
á sinn líka, bergkastala búinn
úr blástorku með hvelfingu him-
insins að þaki. AÖ vísu er þak-
iö lekt, en það eru fleiri þök
á íslandi. Þetta þjóðarhús hefur
hingað til verið veröug umgjörð
merkustu atburða þjóðarsögunn
ar og verður það um ókomin
ár, ef spjöll verða ekki unnin
á því. En vitanlega þarf að bæta
á ýmsah hátt aðbúð þeirra, er
sækja Þingvöll. Þarna þarf að
vera smekklegt gistihús og góð-
ir veitingasalir. Þarf að vanda
mjög til slíkra húsakynna að
þjóðlegum hætti og búa svo um,
að ekki séu að náttúruspjöll eða
friðrof, erfitt vandamál, sem þó
mun unnt að leysa.
rTitt svæöið er Mývatnssvæðið,
frá náttúrufræðilegu sjónar
miði í tölu þeirra er sérstæðust
og merkilegust teljast á jarðar-
kringlunni, gersemi, sem viö höf
um ekki lært að meta, ekki
einu sinni fjárhagslega.
Þarna á nú sem kunnugt er,
að reisa kfsilgúrverksmiðju og
koma upp verksmiðjuhverfi. Ég
skil vel þau sjónarmiö stjómar-
valdanna, að vilja nýta sem flest
af náttúrlegum verðmætum
landsins, en það má bara ekki
verða á kostnað annarra ennþá
verðmætari, einnig fjárhagslega
séð. Ég vil einnig taka það fram
að forráðamenn kísilgúrverk-
smiöjunnar hafa verið allir af
vilja gerðir að valda sem minst-
um náttúruspjöllum. Þaö er ekki
frá þeim komin sú hugmynd,
sem náttúruverndarráð hefur
lagzt eindregið gegn, aö leggja
veg, sem líklega á eftir að veröa
aðalvegur milli Norður- og Aust
urlands, næstum fram við norð-
urbakka Mývatns. Bæöi náttúru
verndarráð og náttúmvemdar-
nefnd Suður-Þingeyjarsýslu
vilja að vegurinn veröi lagöur
noröan við Reykjahlíðarbæina
og vilja ekki ljá eyru skamm-
sýnum stundarhags- og sjoppu-
sjónarmiðum — en þaö eru ein-
mitt skammsýn stundarhags
sjónarmið, sem tröllríða nú öðru
fremur þessari þjóð. Náttúru-
verndarmenn geta heldur ekki
fallizt á rök vegamála- og
skipulagsmanna gegn því, að
leggja kísilveginn norðan bæja
í Reykjahlíð. Persónulega er ég
þeirrar skoöunar, að sé eitthvað
hugsað fram í tfmann, sé það
glapræöi, jafnvel frá beinhörðu
peningasjónarmiði, að skipta á
Mývatnssveit sem ferðamanna-
svæði og sömu sveit sem verk-
smiðjuhverfi, en þetta tvennt
fer ekki saman til lengdar. Það
sem þurft hefði að gera í Mý-
vatnssveit, ef eitthvað hefði ver-
ið hugsað fram í tímann, var
aö skipuleggja allt Mývatns-
svæöiö með þaö fyrir augum,
að auka þangað feröamanna-
straum en vernda um leið þá
náttúru, kvika sem dauða, sem er
eina tryggingin fyrir áframhald
andi ferðamannastraumi þang-
að. Vissulega er það fleira en
kísilgúrverksmiðjan, sem ógnar
þessu svæöi, ég nefni sem dæmi
nælonnetaveiðina í vatninu,
sem einnig er nú rekin með
vörð um sína vænu byggð. Það
er ekki nóg að kyrja „Blessuð
sértu, sveitin mín“. Meðferðin á
Mývatnssveit er þegar orðin
ærið ljótur blettur á íslenzkri
menningu og skömm fyrir okk-
ar fjármálavit að auki og nóg
um það.
Ipg mun þá víkja nokkuð að
friðlýsingu samkvæmt d-lið
náttúruverndarlaganna, en þar
hygg ég að hagsmuna- og á-
hugamál feröamálaráðs og nátt-
úruverndarmanna eigi samleiö.
Hér er um aö ræða, að friölýsa
svæði vegna náttúrufeguröar
eða vegna sérstæðs náttúrufars
gróöurs og dýralífs og tryggja
um leiö almenningi aðgang aö
þessum svæðum. sem sé vernda
þau sem þjóögarða.
Hugmyndin um þjóðgarða hef-
Dr. Siguröur Þórarinsson.
stundarhaginn einan fyrir aug-
um. Og þrátt fyrir það, að örlög
sveitarinnar hafi að verulegu
leyti verið ráðin með ákvörðun-
inni um kísilgúrvinnslu, ber aö
sjálfsögðu að reyna í lengstu'
lög að bjarga því sem bjargað
verður. Það þarf t. d. aö tryggja
það, að vegurinn, sem nú liggur
með vatninu að austan, veröi
ekki til lengdar hluti af aðal-
vegi milli Norður- og Austur-
lands, heldur einvörðungu fyrir
feröamenn er vilja njóta Mý-
vatns. Hneyksli eins og meðferð
in á Skútustaðagígum má ekki
endurtaka sig. Það þarf að
draga lærdóm af fenginni
reynslu um það, að meiri hluta
Mývetninga er því miður alls
ekki treystandi til að standa
— erindi dr. Siguröar
Þórarinssonar jarb-
fræðings á siðustu
Ferðamálaráðstefn u
ur hlotiö mestan byr meö
Bandaríkjamönnum, en þjóð-
garöalöggjöf þeirra er nær
aldargömul. Tveir stærstu þjóð-
garðar þeirra, Yellowstone og
Mt. McKinley, ' eru samanlagt
nær jafnstórir öllu byggðu landi
á íslandi og þó samanlagt ekki
stærri en Kruger National Park
í Suöur-Afríku. Segja má, að
þessir þjóðgarðar hafi það
tvennt hlutverk, aö laða fólk aö
náttúrufegurö og sérstæöu nátt-
úrufari og kenna því um leið að
skilja þessi verðmæti og um-
gangast þau. Um sérhvern þjóð-
garð í Bandaríkjunum eru á-
gætir leiðarvísar, ritaöir af rit-
færum náttúrufræðingum, og
við inngang margra garðanna
eru lítil náttúrugriapsöfn er
garöana varða. Þar eru oft flutt
fræösluerindi um garöana. Þar
eru og að sjálfsögöu nákvæm
kort af svæöunum á veggjum
svo og reglur um umgengni.
Víða verða ferðamenn að borga
aðgangseyri — veröinu þá mjög
í hóf stillt — til að komast inn
í þessa þjóðgaröa og stendur
þessi aögangseyrir a.m.k. að
nokkru leyti undir kostnaöinum
viö verndun þeirra. í Yellow-
stone Park koma um 4 milljónir
feröamanna árlega og þó aö
inngangur væri ekki nema hálf-
ur dollar yrði það yfir 80 mill-
jónir króna árlega. Ekki held
ég að nokkur, sem leggur leið
sína til Þórsmerkur, myndi
kveinka sér undan því að borga
segjum 30 kr. fryir að fá að
koma þangaö. en töluvert mætti
gera til verndar svæðinu og
bætts aöbúnaðar fryir þær 200
þúsund krónur eða svo á ári.
sem þannig fengjust.
j^ú er Island loksins að eign-
ast sinn fyrsta þjóðgarð, að
Þingvöllum undanskildum, sem
falla ekki undir þjóðgarðalög
Þessi þjóögaröur er Skaftafell
í Öræfum. Við getum sannar-
lega veriö stolt af þeim þjóö-
garði. Hann á sér áreiðanlega
vart sinn líka í Evrópu um stór-
brotna náttúrufegurð. En það
er ekki nóg að ríkiö skuli hafa
eignast þetta svæöi, og þó ekki
alla jörðina Skaftafell, eins og
æskilegast heföi verið. Nú þarf
að fara aö hugsa fyrir framtíö
þessa þjóögarös og fyrir þvi,
hvernig þar megi bezt sameina
þaö tvennt, að vernda svæöið
og laða þangaö ferðafólk og
veita því mannsæmandi aðbún-
að. Á þessu sumri eða næsta
kemst Skaftafell í bílavegasam-
band við Austurland og stór-
eykst þá um-ferð um Öræfi og
ekki mun líða á mjög löngu þar
til bílfært verður með einhverju
móti um Skeiöarársand Fer þá
ekki aö muna mörgum klukku-
tímum á því aö keyra frá
Reykjavík austur að Skaftafelli
og austur í Þórsmörk. Spá mín
er, að Öræfi verði sú sveit, er
kemur til með að draga að sér
mest ferðafólk, næst Mývatns-
sveit og Þingvallasveit, og er
ráð aö læra nú af Mývatns-
reynzlunni og hugsa þetta mál
í tíma, gera byggðina þar skipu-
lagsskylda og sjá til um aö ekki
verði þar t.d. hrófað upp ein-
hverjum „hótel“kumböldum er
gætu gjörbreytt svip hinna sér-
stæðu bæjahverfa, sem þar er
enn aö finna. Rétt væri að sjá
til þess í tíma. aö ekki hyrfu
þarna allir torfbæir. Enn eru
allmargir slíkir uppistandandi
þ. á m. einn í Skaftafelli, sem
sjálfsagt er að reyna að hressa
upp á. I Skaftafelli þarf að
skapa ferðamönnum dvalarað-
stöðu. Inni < Morsárdal, nærri
Bæjarstaðaskógi, er laug, ein
hinna fáu í Austur-Skaftafells-
sýslu, og mun hafa nægilegt
vatnsmagn til upphitunar sund-
laugar og gistiskála. Sem sagt,
hér þarf aö fara að hugsa i
Framhald á bls 10
O B