Vísir - 01.03.1968, Blaðsíða 9

VÍSIR • Föstudagur 1. marz 1968.
9
8— Listir-Bækur-Menningarmál
Loftur Guðmundsson skrifar leiklistargagnrýni:
LEIKFÉLAG REYKJAVIKUR:
SUMARIÐ ‘3 7“
(Þorsteinn Ö. Stephensen) og Sigrún, tengdadóttir
(Helga Bachman).
þann veginn að fara til fjand-
ans meö fyrirtækið, sem hann
hefur tekið við af föður sínum,
er ef til vill ekki síður sönn
persóna en gamli útgerðarmað-
urinn, en þrátt fyrir skilnings-
rika túlkun Helga Skúlasonar
verður hann rislág persóna í
samanburði við föður sinn. Um
hlutverk Sigrúnar má segja
svipað og hlutverk Davíðs —
það er nærri óhugsandi, aö önn
ur leikkona en Helga Bachman
gæti túlkað það af viðlíka sam-
úð og næmleika og þó um leið
án minnstu viðleitni til falskrar
yfirborðsgyllingar. Edda Þórar-
insdóttir fer þarna meö við-
kvæmt og vandasamt hlutverk
ungrar dóttur útgerðarmanns-
ins, sem liggur ef til viil ekki
eins ljóst fyrir af hálfu höfund-
ar og önnur hlutverk í leikn-
um, en hún túlkar þaö engu að
síður á þann hátt, að áhorfend-
ur fá samúð meö þessu kennda-
brenglaða barni, sem ekki hefur
náð tilfinningaþroska í samræmi
við aldur sinn. Hlutverk Jóns
er hins vegar ljóst — ungi mað-
urinn, sem brotizt hefur úr fá
tækt til sérfræðináms, er á 4eið
til Perú sem ráðunautur á veg-
um Sameinuðu þjóöanna og á
fyrir sér glæsilega framtíð,
Þorsteinn Gunnarsson leikur
þaö hlutverk af öryggi og festu,
sem spáir góðu.
Davíð útgerðarmaður segir á
einum stað, að það sé mikils-
vert að geta sagt allt án þess
að segja neitt. Ef unnt er að
segja, að leikrit sé samiö eftir
einhverri vissri formúlu, þá er
þaö einmitt formúlan, sem höf-
undur hefur valið sér. Það ger-
ist ekki neitt í frásögur færandi
á leiksviðinu, þessar fáu klukku
stundir, sém fjölskylda útgerð-
armannsins gamla safnast þar
saman í tilefni af nýafstaðinni
útför eiginkonu hans. Og þótt
persónurnar séu sjaldan þegj-
andi, er tal þeirra að miklu
leyti fólgið í síendurteknum,
hálfmótuðum setningum, sem
í rauninni „segja“ ekki neitt,
sem slíkar — en segja þó allt.
Segja allt um þau rofnu tengsli,
sem þarna hafa orðiö á milli
tveggja kynslóða, segja allt um
einmanaleik og lífsfyllingar-
skort allsnægtakvnslóöarinnar,
sem tekið hefur við af hinni
sjálfumglöðu athafnakynslóð,
sem átti sitt manndómssumar
’37, og gengur gleymsku og
dauða á vald í þeirri sælu trú,
að allt sem hún hafi gert sé
harla gott og að það sé ómetan-
legur arfur, sem hún skili eftir-
komendunum. Standi hún samt
andspænis einhverjum ó-
skemmtilegum reikningsskilum,
sem gerir arfinn vafasaman, á
hún sína formúlu þeim til lúkn-
ingar — lífið er dásamlegt og
það má ekki fækka togurunum
og ekki meira um þaö. Nú skul-
um við taka mynd af fjölskyld-
unni, áöur en hún dreifist aftur
....
Og það er einmitt slik fjöl-
skyldumynd, sem við sjáum
þarna á sviðinu. Brosiö í tíu
sekúndur, segir gamli útgerðar-
maðurinn, þetta lagast allt sam-
an. Það er mest um vert, að
geta sagt allt án þess að segja
neitt.
Og að endingu — frumsýning
argestir tóku þessu nýja leikriti
Jökuls með afbrigöum vel,
klöppuðu höfund og leikendur
fram hvað eftir annnð, og fengu
þeir þar sinn vel mælda skerf,
Helgi Skúlason, sem annazt hef-
ur leikstjórn og Steínhór Sig-
urðsson, sem gert hefur leik-
myndina.
eftir J'ókul Jakobsson — Leikstjóri Helgi Skúlason
Frá vinstri: Helga Bachman, Edda Þórarinsdóttir, Þorsteinn O. Stephensen, Þorsteinn
Gunnarsson og Helgi Skúlason.
TV'ýtt leikrit eftir Jökul Jakobs
son telst til tíöinda. Reynd-
ar mega það kallast tíðindi, þeg-
| ar nýtt íslenzkt leikrit, sem
nokkuð töggur er í og stenzt
þar að auki þær kröfur, sem
gera verður til slíkra verka án
tillits til þjóöernis, er sett hér
, á sviö — með öðrum orðum,
gott leikrit án tillits til þess að
B það er eftir íslenzkan höfund.
Þetta á einmitt við um hið nýja
leikrit Jökuls, „Sumarið ’37“,
sem frumsýnt var á miöviku-
dagskvöld af Leikfélagi Reykja-
víkur. Það er gott leikrit, bæöi
að efni og formi, hafið yfir alla
„sómasamlega meðalmennsku“,
sem oft er farið um vægum
höndum, með tilliti til þess að
þar sé um innlenda framleiöslu
að ræða.
Ekki veit ég hvernig átthaga
stoltum Vesturbæingum fellur
sú fullyrðing, að Jökli Jakobs-
syni hafi reynzt það mikill á-
vinningur að flytjast austur fyr-
ir læk. Ekki þar fyrir, að „Vest
urbæingar" hans voru skemmti-
legasta fólk og sómamanneskj-
ur inn við beinið, meira að
segja talsverð spurning hvort
þessir nýju kunningjar hans ut-
an lækjar, standast samanburð
við þá gömlu, þegar að hjart-
anu kemur, ef út í það er farið.
En þessum nýju kunningjum
hans er lýst af meiri listrænni
kunnáttu, meiri varfærni og þó
um leiö af meira miskunnarleysi.
Þó fer fjærri að þarna sé um
nokkurn áróður aö ræða, höf-
undur fellir ekki einu sinni
nokkurn dóm yfir persónum sín
um, heldur flytur mál þeirra
sem hlutlaus aðili fyrir kvið-
dómi áhorfenda. Og þótt hann
krefjist hvorki sýknu né sak-
fellingar, er augljóst tll hvers
hann ætlast af dómendum, þeg-
ar þeir yfirgefa sæti sín að lokn
um málflutningi hans — að þeir
lýsi yfir því af samúð og skiln-
ingi:\ Það er ekki okkar að
dæma þetta fólk, því að enginn
getur ætlazt til þess, að við
dæmum sjálfa okkur.
TTöfundur skýrir frá því í leik
skrá, að leikrit þetta hafi
tekið miklum breytingum á æf-
ingum og sviði. Slík starfsað-
ferö hefur óneitanlega mikla
kosti, og er óþarft að rökstyðja
það, en henni fylgir líka hætta.
Hún kemur meðal annars fram
í því að þessu sinni, að áhorf-
endum hlýtur að finnast aðal-
hlutverkið, Davíð útgerðarmað-
ur, svo „sérsamið" fyrir Þor-
stein Ö. Stephensen og hans
túlkunarmáta, að það sé meö
öllu útilokað, að nokkur annar
leikari geti lyft því. Þetta er aö
sjálfsögðu um leið hrós, sem
Þorsteinn vinnur til með frábær
um leik sínum, og það er ekki
ný bóla, þegar á hann á hlut aö
máli — þannig var það líka um
hlutverk pressarans í „Ðúfna-
veizlu" Kiljans. Samt sem áður
hef ég grun um að hlutverkið
beri þess nokkur merki, að það
hefur fengið endanlegt svipmót
sitt fyrir nána samvinnu höf-
undar og leikara, og því mjög
hætt viö að það fari að nokkru
leyti forgörðum í höndum ann-
ars leikara.
Davíð er táknmynd hverfandi
kynslóðar — þeirrar, sem við
tók af „aldamótamönnunum",
og má hún vel við una. Davíð
útgerðarmaður er ein hin sann-
asta og mannlegasta persóna,
sem íslenzkur leikritahöfundur
hefur skapað í háa herrans tíö.
ÞróttmikiII athafnamaður, sem
gefið hefur sér tíma til þess að
lifa lífinu í jafnvægum tengsl-
um viö samferöafólkið og bók-
hald fyrirtækisins, brotið heil-
ann jöfnum höndum um rök til
verunnar og markaðsmöguleika
fyrir saltfisk og þótt hann sé nú
kominn á þann aldur, að þær
heimildir, sem hann hefur sank-
aö að sér um tilveru og útgerð
eru annað hvort gleymdar eöa
úreltar, sitja niöurstöðurnar þó
eftir — Ufið er dásamlegt, þrátt
fyrir allt og það má alls ekki
fækka togurunum. Það er nefni
lega eitthvað í manninum, sem
... hann kemst að vísu aldrei
lengra í þeirri skilgreiningu
sinni, en þaö nægir honum líka.
Unga kynslóöin, nútíminn, á
sér aftur á móti fjóra fulltrúa
á sviðinu, en þótt þeir séu þetta
margir, og valinn leikari í
hverju hlutverki vantar nokkuð
á að þeir hafi í fullu tré við
Davíð og Þorstein eina. Stefán
Davíösson, sem drukkið hefur
frá sér alla mannrænu og er í