Vísir - 28.03.1968, Qupperneq 9

9
V1SIR . Fimmtudagur 28. marz 1968.
• VIÐTAL
DAGSINS
er við Sigurjón Rist, vatnamælingamunn um flóð, orsakir þeirra og
afleiðingar og þær róðstafanir Sem hægt er að gera til að fyrirbyggja
tjón af völdum þeirra
Ægilegar náttúru-
hamfarír
„Árlega tortíma vatnsflóð
þúsundum mannslífa og lg|Éj|l§||/ ' ; !|i
valda gífurlegu eignatjóni. ■ ^ ^ *m>~¥
Ásamt eldgosum, jarðskjálft-
um og skógareldum, eru
vatnsflóð segilegustu náttúru-
hamfarirnar.“
Þannig fórust Sigurjóni Rist,
vatnamælingamanni, orð í upp-
hafi viðtals sem hann átt við
blaðið og hér fer á eftir. Sig-
urjón er löngu landskunnur fyr-
ir vatnamælingar sínar, enda eru
vatnamælingar með yngri vis-
indagreinum. Starfssvið vatna-
mælingamannsins er víðtækara
en viröast má í fljótu bragði og
áhrifa þess gætir á margan hátt
á sviði annarra vísinda og
mannvirkjagerðar. I eftirfarandi
viðtali er aðaíáherzla lögð á
upplýsingar varðandi vatnsflóð
á íslandi, þó svo að getið sé

'
•v

■

•>< ' Y" „
Með vaxandi mannvirkjagerð, er nauðsynlegt fyrir Islendinga að gera sér grein fyrir orsök-
um og afleiðingum stórflóða. (Ljósm. R. Lár.).
vatnsmagni. Viö Reykvíkingar
fengum nú i síðasta flóði
si.ijörþefinn af því ástandi sem
skapast þegar vatnsból verða
fyrir skemmdum en mengun
varð í Gvendarbrunnum af
völdum þeirra. Sú hætta er á-
vallt fyrir hendi, þegar flóð
gerir, að vatnsból eyðileggist
um lengri eða skemmri tfma.
Með áuknum efnaiðnáði eykst
þessi hætta stöðugt.
— Við getum þá búizt viö
alvarlegra ástandi en því sem
skapaðist í síðasta flóði?
— Já, mun alvarlegra. Þegar
stórflóð verða, er nauðsynlegt
að gera allar þær varúöarráð-
stafanir sem hægt er, til aö
koma í veg fyrir skemmdir af
völdum þeirra, en það er einnig
dýrmætt aö koma í veg fyrir,
að meirihluti ársúrkomunnar
renni fram á einum eöa tveimur
sólarhringum. Reykvfkingar
þekkja vart vatnsskort, þó að
þeir hafi verið vatnslausir dag
og dag. Við megum heita vel
birg af vatni miöað við flestall-
annarra þátta þessarar vísinda-
greinar. ,,
Viö spyrjum Sigurjón í fyrstu
um flóöin sem urðu á dögunum
og öllum landsmönnum eru í
fersku minni:
— Hér í Reykjavík og ná-
grenni má telja Elliðaárflóðið
það mesta í sögu þeirra, en
saga þeirra varöandi mælingar
nær 40 til 50 ár aftur í tímann.
Af þeim sökum getum við leyft
okkur að tala um 50-ára flóö í
þessu tilviki. Ef gera á grein
fyrir væntanlegum flóðum, er
venjan að byrja á því, að tala
um eins-árs flóð, þ.e.a.s. það
flóð sem kemur á hverju ári.
Á sama hátt er talað um tíu-
ára flóö, það er að segja stærsta
flóð sem kemur á hverjum tíu
árum og þá 50-ára flóð, 100-ára
flóð o. s. frv.
Gætu orðið mun meiri
— Var kannski um 50-ára
flóð, að ræöa á Selfossi?
— Nei, svo var ekki. Þar
mætti tala um 20-ára flóð.
Flóðin 1. marz árið 1930, 5.
marz árið 1948 og nú 29. febrúar
1968, eru öll svipuð að stærð
og má þvi nefna þau 20-ára
flóö, því að milli þeirra eru um
20 ár. Flóöið sem varð árið
1930 mun hafa verið ívið stærst.
Þó sté vatnsboröið í syðsta
hluta Selfoss óvenju hátt að
þessu sinni, sökum þess að ís
hindraði eðlilegt rennsli árinn-
ar. Flóöið á Selfossi var stutt að
komið að þessu sinni, eða úr
lágsveitunum. Hvítá við Gull-
foss verður svo til á hverju ári
vatnsmeiri en hún varð núna og
rennsliö orðið allt að því tvö-
falt meira. Því er augljóst, að
meö nánara samspili þeirra
þátta sem flóöunum valda, má
vænta til muna stærri flóða, og
sé ég ekkert því til fyrirstöðu,
að vatnsborðið á Selfossi geti
orðið metra hærra en það var
í síðasta flóði.
Flóðaár og hamhleýpur
— Hvaða vama er hægt að
gripa til gegn svona flöðum?
— í fyrsta lagi að haga
mannvirkjum þannig að flóð
nái ekki til þeirra. Hingað til
hefur verið hægt að staösetja
hús á íslandi á hæðum, vegna
hins mikla landrýmis. ;Nú er
þetta að breytast meö vaxandi
mannvirkjagerð og fjölbreytt-
ara atvinnulífi. í ööru lagi
verðum við að þekkja stærstu
flóðin betur, til þess að geta
gert flóöaspá. Nú er hægt aö
sjá flóð fyrir með eins til
tveggja daga fyrirvara. Á stór-
um hluta íslands geta ekki
komið önnur flóð, en hin svo-
kölluðu vetrarflóð. Það verður
að telja Ölfusá eina mestu
flóðaá á landinu. Þó stafar það
ekki af vatnsmagni hennar,
heldur vegna þess aö farvegur
hennar er grunnur og að henni
er þéttbýl slétta. Hér á landi
eru margar ár meiri hamhleyp-
ur. Ekki er undarlegt þó Elliöa-
ár séu taldar miklar
flóðaár vegna byggðarinnar
umhverfis. Héraðsvötn teljast
einnig framarlega í flokki flóða-
áa, vegna þess að þannig hagar
til, að þau ná til mannabústaöa
er þau flæða.
— Hvað eru vatnamælingar
gamlar á íslandi?
— Vatnamælingar á íslandi
em mjög ungar og ná vart
meira en 20 ár aftur f tímann.
— Hvernig em flóðarannsókn-
ir framkvæmdar?
— Þegar geröar em rann-
sóknir á flóöum, em aðallega
rannsakaðir þrír orsakaþættir,
þ.e.a.s. frosin jörð, snjór ásamt
leysingum og stórrigningu. Nú
er rennsli skráð í öllum lands-
fjórðungum og þegar fram líða
stundir fæst gott tækifæri til
að bera saman viöbrögð hinna
ýmsu vatnsfalla við misjöfn
veðurskilyrði. Þá er nauðsyn-
legt að hafa upplýsingar um
það, hversu mikiö úrkoman get-
ur aukizt á sólarhring, ásamt
hlýnandi loftmassa yfir land-
inu og hver áhrif slík skilyrði
geta haft. Og aðgæta verður
hversu lengi slfkt ástand getur
varað í senn. Á þennan hátt
mætti gera sér grein fyrir
stærstu flóöum. Sem betur fer,
er það afar sjaldgæft, að allir
þessir þættir fari saman., Þess
vegna tölum við um 50 og 100-
ára flóð. •■y

Sigurjón Rist.
Stutt flóðasaga
hérlendis
— Hverjar eru algengustu
orsakir flóða erlendis?
— Þær eru þær sömu og
hér; — snjóbráðnun samfara
rigningu. Til dæmis í hinni
hlýju Kaliforníu þar sem flóðin
verða vegna snjóbráðnunar í
hinum háu fjöllum.
— Vitum við lítið um flóð
á fyrri árum eða öldum?
— Það er sVo langt á milli
sióru flóðanna, að erfitt er aö
gera sér grein fyrir því, hvort,.
eöa hvenær þau hafa oröið. Þó
svo að stórflóð hafi orðið f
Elliðáánum fyrir 100 árum eða
áður, er slíkt gl^rmt og
grafið núna. Margar erlendar
þjóðir eiga sína flóðasögu. Tií
dæmis geta Ungverjar talað um
100-áraflóð og jafnvel 1000-ára
flóö, en þeir eiga samfellda
flóðaskýrslu frá því á 12. öld.
— Hafa vatnamælingar alls
ekki tíðkazt hér fyrr en þú byrj-
a$r á.$éim?-. ' ; '
— Jú, þaö hafa ýnisir fengizt
við vatnamælingar áður. Til
dæmis hófust mælingar 1 Elliða-
ám löngu áður en vatnamæl-
ingarnar komu til sögunnar, en
mælingamar í Elliðaám voru
framkvæmdar að tilstuðlan raf-
magnsveitunnar í R.vík. Þau
gögn er hægt að nota til að
gera afrennslisskrá og sjá fyrir
hver muni verða stærstu flóð í
ánum.
Einu atriði má ekki gleyma
I sambandi við orsakir flóða,
en það eru áhrif mannsins með
notkun lands. Það er eftirtekt-
arvert hversu flóöin verða stór
hér á Suöurlandi og i Borgar-
firði, þar sem byggðin er mest.
Það er atriði sem þarf aö kanna
með tilliti til framræslu lands-
ins, en hún er mikil á þessum
slóðum, svo sem skurðir með-
fram vegum og skurðir sem
gerðir eru til *að ræsa fram
land til ræktunar.
Eyðilegging
vatnsbólanna
— Getur þá framræslan
beinlínis orsakaö flóð?
— Það er sjálfsagt að kanna
bátt framræsluskurðanna, með
tilliti til áhrifa þeirra á rennsli
ánna og hversu stórir þeir fletir
eru sem rennur af. Flest mann-
virki nútímans miða að því, að
vatnið komist sem hraöast á- ,
fram, nema stíflur sem eru gerö-
ar í þeim tilgangi, að vinna hið
gagnstæöa og eru alltaf að
verða stærri og stærrl þáttur
til að draga úr flóðahættunni í
heiminum. Á sumum stöðum
er hringrásin sú sama og hún
hefur veriö en notkun vatns í
heiminum vex svo hratt að t.d.
hið rakasama England á nú
yfir höfði sér vatnsskort. Hluti
af beim vatnsskorti sem nú er
i Englandi stafar af eyðilegg-
ingu þeirri sem efnaiönaðurinn
veldur, en hann spillir miklu
ar þjóöir. Þegar Reykjavík vex
enn meira, má búast við vatns
skorti og sérstaklega í þurrum
árum.
Jöklar minnka ekki
— Nú hafa jöklar dregizt mik
ið saman undanfarin ár. Er
sennilegt að þeir hverfi meö
tímanum?
— Síðustu ár hafa þeir ekki
tekið neinum breytingum. Jökl
ar eru ekki síður viðkvæmir fyr
ir úrkomunni en hlýindunum,
en þaö getur snjóaö á þá þó að
rigning sé á láglendi og skiptir
ekki máli hvaða árstimi er.
Þegar hlýjast er að vetrinum,
getur veriö að rigning sé á jökl
unum, en það vatn hverfur ekki
heldur frýs i efstu snjóalögunum
Það þarf mun meiri hlýindi
til þess aö rennsli jökul-
ánna aukist.
Eins og sjá má á þessu við-
tali virðast íslendingar gera sér
litla grein fyrir þeirri hættu sem
fylgt getur í kjölfar stórflóða og
því spyrjum við Sigurjón að
lokum hvaða ráðstafanir hægt
sé að gera til að auka þekk-
ingu okkar á þessum málum:
— Við lifum í strjálbýlu
landi með tiltölulega litlum
mannvirkjum. Við gerum okkur
ekki grein fyrir þeirri hættu
sem fylgt getur flóöum. en það
þurfum viö að gera meö breytt
um aðstæðum. Það er orðið aö
kallandi að þekkja stærstu
flóöin, með tilliti til mannvirkja
gerðar. Að vfsu er þetta að
breytast og má geta þess til
dæmis , að við könnun brúa
valda stóru flóöin verkfræðing
um mestum ^eilabrotum.
Þó svo aö viðtalið hafi verið
öllu lengra og rætt hafi veriö
um fleiri atriði vatnamælinga,
svo sem þátt þeirra í áætlana
gerö um byggingu brúa yfir
jökulfIjótin sem nú eru eini far
artálminn fyrir vegagerð um-
hverfis landið. verða þær upplýs
ingar að bíða befri tíma, en
blaðið kann Sigurjóni beztu
þakkir fyrir viðtalið. R-
Vatnsflóð tortíma fiiísundum mannslíf a árlega
/