Alþýðublaðið - 18.12.1966, Blaðsíða 10

/
10 ' A' lí Ólafur
I
\ Jónsson
18. desember 1966-Sunnudags ALÞÝÐUBLAÐIÐ
BÖRN
B!
i
IERGÞÓRA Pálsdóttir frá Vet-
urhúsum er nýr höfundur er
hýverið gaf út sína fyrstu bók.
; >að liggur að vísu ekki í augum
" ippi hvort Drengirnir á Gjögri
'lsafold, 146 bls.) sé fremur ætluð
fullorðnum lesendum eða börn-
um og unglingum; útgáfuhættir
•eru þesslegir að sagan sé einkum
®j’rirbuguð fullorðnu fólki; sjálf
jpirðist Ihún að ýmsu ieyti hentug-
iust ungiun lesendum. En raunar
bkiptir þetta ekki máli: sjálfsagt
fatar sagan leið sína til réttra
jíesenda með einhverju móti.
Og hvað sem öðru líður eru
iDrengirnir á Gjögri ekki ýkja
jfeviplík bók venjulegum unglinga-
iBögum á markaðnum um þessar
Ihundir. Hér eru engir æsilegir
latburðir, engin spenna í sögunni,
jiengar mannraunir og ævintýri;
ferengirnir á Gjögri lenda að vísu
jk Ikasti við mannýgan hrút, mann-
iýgt naut, jafnvel mannýgan hest,
*en þetta eru líka einu meinvætt-
íirnar, mennskar eða ómennskar,
_sem fyrir ber í sögunni. Ekki eru
tþar heldur neinir vondir menn
''sem geta staðið fyrir ævintýrum
lí sögu. Heimilisfólkið á Gjögri er
íallt vandaðasta fólk til orðs og
tæðis, igóðviljað, áhugasamt um
|störf sín, kappsfullt til verka.
'.Sagan greinir frá hversdagslífi og
jíheimilisháttum í sveitinni í gamla
■•daga, sýnilega austfirzkri fjarðar-
isveit, og þokki hennar felst ein-
ífmitt í fullkomnu látleysi hennar,
jjþví hve höfundurinn er frábitinn
jjöllum skáldsögulegum tilburðum.
foaglegt líf í sveitinni, árstíða-
jbundin önn fólksins er uppistaða
j frásagnarinnar, allt séð og skoð-
að augum drengjanna á Gjöigri;
bókin er að þessu ieyti tilvalin
til að kynna borgarbörnum lífs-
|hætti afa og ömmu. Einhverjum
kann hinsvegar að þykja lýsing
fólksins í sögunni í dauflegaasta
lagi; það er eiginlega ekki einleik-
ið hve allir skapaðir hlutir eru
hugljúfir hér; og gætir þess sér-
staklega þegar farið er að lýsa
hugarheimi og hugarfari drengj-
anna og annars heimilisfólks. Frá
sögn Bergþóru Pálsdóttur sem
virðist rauntrú og trúverðug í
öllum smáatriðum er í heild sinni
lituð rómantísku hugarfari, guð-
rækni og þjóðrækni, sem allt eru
að sönnu góðar dyggðir en ekki
allténd mjög upplífgandi í frá-
sögn. Kann að vera að bók henn-
ar sé þrátt fyrir allt beztur lestur
þeim sem eiga að minnast eigin’
uppvaxtar í svipaðri sveit þeirri
sem hún iýsir í sögu sinni.
| DRENGJUNUM frá Gjögri er
1 sagt frá eintómu góðu fólki:
sagan stafar frá sér sönnum sið-
gæðisanda. Bergþóra Pálsd. læt-
ur hinsvegar hjá líða að prédika
dyggðir sögufólksins fyrir lesanda
sínum enda eru þær svo rækilega
innifaldar sjálfu sögunefni henn-
ar að slíkt væri með öllu óþarft.
Hannes J. Magnússon og Ragn-
heiður Jónsdóttir skrifa bækur
sínar hinsvegar með tiltekna les-
endur í huga, hvort tveggja ung-
lingabækur af betra taginu, hvor-
ug að líkindum laus við uppeldis-
legan tilgang. „Boðskap bókarinn-
ar ætla ég hverjum og einum les-
anda að finna, en allar barnabæk-
ur þurfa helzt að flytja einhvern
boðskap,“ segir Hannes beinlínis
í formála sinnar sögu og eitthvað
svipað hygg ég að vaki fyrir Ragn
heiði í sinni. Sögur þeirra beggja
eiga það einnig sammerkt við sögu
Bergþóru Fálsdóttur að þær lýsa
sveitalífi í gömlum stíl. Saga
Ragnheiðar gerist beinlínis í tíð
afa og ömmu, saga Hannesar að
vísu nú á tímum, en þar er það
ráð tekið að láta söguhetjuna
lenda í sveit hjá gömlu fólki sem
enn býr með gamla laginu. Nú-
tíminn virðist enn ekki hafa hald-
ið innreið sína í sveitalýsingar
barnanna fremur en sveitasögur
handa fullorðnu fólki.
gAUKUR verður hetja eftir
Hannes J. Magnúss. (Æskan,
139 bls.) segir frá íitlum fátæk-
um, fötluðum dreng. Hann líður
óttalega önn fyrir bæklun sína,
allir stríða honum í skólanum;
móðir hans er svo fátæk að von-
laust virðist að hann fái bót
meina sinna. Hann lendir í smá-
vegis prakkarastrikum og er send
ur í sveit til að jafna sig. Og þar
rætist fljótt úr. Gaukur er glúr-
inn að skrifa og nú vinnur hann
ritgerðasamkeppni barnablaðs:
ferð til Kaupmannahafnar þar
sem einmitt eru læknar sem geta
gert að fötlun hans. Ekki nóg með
þetta. Þegar hann kemur í heim-
sókn heim til móður sinnar auðn-
ast honum að bjarga dreng frá
drukknun, auðvitað vonda strákn-
um sem hrekkti hann mest í skól-
anum; foreldrar hans eru efnaðir
og launa Gauk með að kosta lækn-
isaðgerðina í Kaupmannahöfn. Og
lýkur þar sögunni sem Gaukur er
kominn beim úr þessari för al-
heill og með báða fætur jafnlanga.
Frásögn Hannesar J. Magnús-
sonar virðist mér slétt og felld en
ofboð tilþrifalítil, og æði-hátíð-
leg þar sem segir frá fullorðnu
fólki, einkum kennurum Gauks.
Saga hans virðist eiga að lýsa
mannsefni sem kemst í nokkra
raun; herðist við það og eflist, og
kemur skírari málmur úr deigl-
unni. Það er hinsvegar galli- á
þessari fyrirætllan afc allt sem
fram kemur við Gauk eru nánast
illt, drengurinn sem hann hataði,
drengurinn sem eitraði fyrir hon-
um allt lífið í skólanum. — Atti
hann að hætta lífi sínu fyrir hann
eða átti hann að lofa honum að
sökkva? Það myndu allir telja
eðlilegan atburð. Hann mundi
hljóta sitt lof fyrir því. Einhver
rödd hið innra með honum and-
mælti þessu kröftuglega. Hvor
röddin varð nú sterkari? Hvor
þeirra sigraði? Allt þetta fór í
gegnum huga Gauks á einu andar-
taki. En nú fann hann allt í einu
að hann hataði ekki Hall lengur.
Þetta mannslíf sem Gaukur hélt
nú í hendi sinni- var allt I einu
orðið honum dýrmætt."
Sérkennilegt er það að í sög-
unni eru á nokkrum stöðum notuð
nöfn raunverulegra manna og fyr-
irtækja; Sveinn Sæmundsson
blaðafulltrúi Flugfélags íslands og
Jónas Gíslason Kaupmannahafn-
arprestur koma báðir við sögu;
og barnablaðið Vorið, sem höfund-
ur hefur sjálfur stjórnað um lang
an aldur er þar mikill áhrifa-
valdur. En ekki fær saga Gauks
Atlasonar meiri veruleikabrag fyr-
ir þetta.
IJAGNHEIÐUR Jónsdóttir lýsir
eins og Hannes J. Magnúss. í
sinni sögu bæjarpilti sem er send
ur í sveit til taetrunar. En Ragn-
heiður er leiknari og listrænni
höfundur, og uppcldirfsjónarmið
ið kannski ekki eins ofarlega í
henni; frásögn hennar verður að
því skapi náttúrlegri, toók hennar
betra verk. Atli og Una (ísafold,
131 bls.) gerist annarsveigar í sjáv-
arþorpi, hinsvegar uppsveit sunn
anlands, manni kemur í hug Eyr-
artaakki og Laugarvatn, eins og
sagan af Gauki Atlasyni á Akur-
eyri og í Eyjafjarðardölum. Hvor-
ug sagan leggur að vísu upp úr
beinni staáðháttalýsingu, en í sög-
unni af Atla og Unu er alveg yf-
irlætislaus en furðu-falleg nátt-
úrulýsing. Sagan greinir frá sum-
arvist tveggja toarna, telpu úr
þorpinu, stráks úr Reykjavík, á
stórbýli í fornum stíl. Það helzta
sem gerist er þjófnaðarmál sem
upp kemur á bænum og leysist
fyrir hyggindi Unu litlu, náttúr-
lega fellur grunurinn á vin henn-
ar Atla, pörupiltinn úr bænum.
Að öðru leyti er söguefnið dag-
legt líf og störf í sveitinni þar
sem er síður en svo nokkur einlit
sæluvist; sagan er fróðleg meðal
höpp og tilviljanir: hvað hefði | annars fyrir lýsingu sína á erfiði
orðið úr Gauk hefði hann ekki
slampazt á að vinna verðlaun,
slampazt á réttan strák í sjónum?
Væri hann þá haltur prakkari enn
í dag? Að þessu leyti bilar sagan
af Gauk sem sálarlífslýsing —
enda má sjá þess ýms dæmi að
höfundinum lætur ekki vel að
lýsa innri átökum eða þróun. En
svona er til að mynda lýst hugar-
striði Gauks þar sem hann er að
bjarga Halli prakkara úr Akur-
eyrarpolli:
„Nú gerast ógurleg umbrot í
sál Gauks. Þetta var drengurinn,
litlu stúlkunnar sem vinnur eins
og fullgild vinnukona og eru þó
búsbændur hennar engin hörku-
tól; þrátt fyrir allt er þetta trú-
verðugri frásögn en öll vinnu-
gleðin í sögu Bergþóru Pálsdótt-
ur. í sögunni af Atla og Unu er
lífið í sveitinni erfitt en lærdóms-
ríkt og skemmtilegt á sinn hátt
— og við þetta líf, þessi störf tek-
ur pilturinn Atli „betrun“ sem er
að því skapi trúverðu'gri sem
færra segir beinum orðum af sál-
arumbrotum hans. í öllu sínu yf-
irlætisleysi verður saga Ragnheið-
sem hafði gert honum svo mikið I ar Jónsdóttur bæði rauntrú og
mál)ul$ga uppbyggileg; áreitíiln-
lega góð barnabók.
AÓÐ BARNABÓK hygg ég
^einnig að sé saga Ingibjargar
Jónsdóttur Strúkar eru og verða
strákar (ísafold, 64 bls.). Sagan
gerist í allt öðru umhverfi, á
allt öðrum tíma en þær sem
tfyrr voru neilndar, í fjölbýlis
húsi í Reykjavík nú í haust til
dæmis; sýnilega er hún einnig
ætluð yngri börnum. Ekki verður
heldur séð að höfundur ætli sér að
ala lesendur sína upp, fræða þá
eða siðvæða á einn eða annan hátt,
og er slíkt látleysi jafnan kostur
á bók; henni nægir að segja skrýtn
ar og skemmtilegar sögur af strák
um sínum, teknar beint úr dag
legu umhverfi Reykjavíkurbarna.
Raunverulega er mamma sjálf sögu
hetjan: sagan segir af Stímabraki
hennar við stráka sína þrjá sem
eru að nálgast skólaskyldualdur og
þau kaflaskil ævinnar sem þá
verða. „Nú var bafinn nýr kafli í
lífi drengjanna. Þeir voru komnir
í skóla og lagðir af stað áleiðis til
fullorðinsáranna. Þeir voru ekki
litlir órabelgir lengur." Það eru
þeir hinsvegar ennþá í þessari
sögu; hún segir ekki neitt sam
fellt ævintýri af þeim heldur grein
ir frá mörgum sundurlausum at-
vikum sem öll liafa þann kost með
sér að þau gætu sem hægast verið
sönn, og eru það kannski; þetta
eru glettnar og skemmtilegar frá
sagnir af viðkunnanlegu smáfólki,
heimi sem lesendur bókarinnar
munu sjálfir þekkja mætavel til.
jjÝDDAR barnabækur koma hér
r árlega út í stórum stíl; þetta
er bókaútgáfa sem virðist ganga
fyrir sig eftir sjálfvirkum lögmál
um, fjöldi bókanna halda áfram
löngum framhaldsverkum; mun
þeim einatt gefinn minni gaumur
en vert væri. Hinsvegar mun þessi
útgáfa furðanlega arðvænleg, trygg
ur atvinnurekstur; og bóksala
þessum flokki mikil og jöfn ár
fyrir ár. Hér skulu tvær þýddar
bækur nefndar á nafn sem báðar
skera sig þó úr hópnum.
Bræðurnir eftir Karen Plov-
gaard sem Sigurður Þorsteinsson
þýddi (Leiftur, 114 bls.) er upp
suða úr Eiríks sögu rauða, greinir
frá Leifi heppna og Þorsteini bróð
ur hans, landnámi á Grænlandi og
fundi Vínlands. Söguhetja er raun
verulega Guðríður Þorbjarnar-
dóttir, en saga hennar er hér orðin
uppistaða í venjulegri ævintýra-
sögu handa börnum, fullri af
kristindómsáhuga; kristnun Græn
lands vírðist aðaláhugamál höf-
undarins í sögunni, og kaþólskir
trúsiðir eru henni mjög hugleiknir.
Getur nærri að ekki verður mikið
úr forneskjulögum ævintýrum
hinnar fornu sögu í þessari ut
gáfu né sumum söguhetjunum. Ei
ríkur rauði sleppur að vísu vel
þrátt fyrir heiðindóm sinn sem
snýst í sögunni upp í einhverskon
ar Iýðræðislega frjálshyggju; Frey
dís dóttir hans fær hinsvegar á
baukinn: „Einu sinni meðan hún
var á barnsaldri hafði hún gleypt
ánamaðk, aðeins til að láta taka
eftir sér. Svo var hún vond við
dýr.“ Satt bezt að segja virðist
mér það vondur prettur við unga
lesendur á íslandi að fá þeim slíka
frásögn í hendur í staðinn fyrir
sögurnar sjálfar — og eru þó
Bræðurnir fráleitt „verri“ bók en
gengur og gerist um þýdda ungl
ingareyíara.
Nei, mætti ég þá frekar biðja um
Fangann n Zenda (eftir Anthony
Hope; Kristmundur Bjarnason
þýddi; Iðunn 170 bls.) Þar er
á ferðinni ósvikinn rómantískur
reyfari sem ekki gerir sér upp
nein siðferðileg erindi við les
andann; þó efast ég um að „boð
skapur“ sögunnar sé á nokkurn
hátt ,,óhollari“ lesandanum en
mærðarlegri uppbygging annarra
Franihald á 13. síðu.