Bókasafnið - 01.04.1994, Side 39

4.0 Rannsóknaraðferðir
Fjöldi greina um svipaðar rannsóknir hefur birst í er-
lendum fagritum. Aðferðir, sem notaðar hafa verið við að
greina og flokka rannsóknir, hafa verið nokkuð mismun-
andi en ekki reyndist unnt að nota erlend rannsóknarlíkön
nema með því að breyta þeim og laga að íslenskum aðstæð-
um.
Þessi rannsókn er mun smærri í sniðum en sambærileg-
ar rannsóknir erlendis vegna minni útgáfu rannsókna hér á
landi. Þetta reyndist bæði veikleiki og styrkur. Veikleiki
vegna þess að hver grein hefur mun meira vægi og því meiri
áhrif á niðurstöður og ber að skoða allar hlutfallstölur með
tilliti til þess; styrkur vegna þess að þá var hægt að skoða
hverja grein niður í kjölinn sem er ógerningur í umfangs-
meiri rannsóknum. Aðferðirnar, sem beitt var í rannsókn-
inni, voru bókfræðimælingar og efnisgreining.
Fyrst var leitað í Bókasafninu, hvert hefti skoðað og
greinar, sem þóttu koma til álita, skilgreindar samkvæmt
fyrrgreindum skilyrðum. Scandinavian Public Library Qu-
arterly er það erlenda tímarit sem líklegast þótti til að birta
greinar um íslenskt efni og því var næst leitað fanga þar.
Einnig var leitað í LISA, bæði á geisladiski og með bein-
línuleit í DIALOG. Leitarorðið var Iceland* sem skilaði
178 færslum með bókfræðilegum upplýsingum, útdrætti
og atriðisorðum. Auk þess var leitað eftir efni í fórum
einkaaðila.
Leitin beindist að þeim heimildum sem líklegastar þóttu
en þó voru allar bókfræðilegar skrár undanskildar. Ekki var
farið út í að leita í fagritum annarra fræðigreina en vitað er
að bókasafnsfræðingar skrifa þó nokkuð í fagrit, sem tengj-
ast þeirri stofnun sem þeir vinna hjá, s.s. Ný menntamál,
Skíma, Saga og fleiri.
5.0 Niðurstöður
í Ijós kom að mjög fáar rannsóknir uppfylltu öll skilyrð-
in sem sett voru fram (sjá 3.0). Þau voru þó notuð áfram
sem viðmiðun. Margar greinar lentu á „gráu svæði“ milli
rannsóknar- og faggreina sem oft var mjög erfitt að úr-
skurða, einkum ef viðkomandi grein var áhugaverð og vel
skrifuð. Tekið skal fram að þó að grein sé skilgreind sem
rannsóknargrein er það enginn mælikvarði á gæði hennar.
Aðeins 27 ritverk voru skilgreind sem rannsóknir (sjá
viðauka).
5.1 Útgáfa og umfang rannsókna
Af rannsóknunum 27 eru 19 í fagtímaritum, þar af sjö í
Bókasafninu og fimm í Scandinavian Public Library Qu-
arterly. Sjö greinar komu úr jafnmörgum öðrum tímarit-
um, þar af sex á ensku og ein á dönsku. Af þeim átta, sem
eftir standa, eru fjórar bækur, þrjár kaflar í bókum og ein
er erindi sem flutt var á ráðstefnu. Islendingar skrifuðu
tvær bókanna á íslensku og eina á ensku, og bandarískur
háskólakennari, sem vann hér um tíma, skrifaði eina á
ensku. Ráðstefnuerindið er á ensku en eftir íslending.
Rannsóknir varðandi Island birtast á íslensku en eru
samt sem áður mun oftar gefnar út á erlendum tungumái-
um, einkum ensku. Það er eðlilegt að þær níu greinar, sem
voru skrifaðar af útlendingum, kæmu út á erlendúm
tungumálum (aðeins ein var þýdd). fslendingar skrifuðu
hins vegar 18 greinar og aðeins níu birtust á íslensku en sjö
á ensku, ein á sænsku og ein á dönsku.
Astæðurnar fyrir þessu eru augljósar. Sárafáir lesa ís-
lensku fyrir utan íslendinga sjálfa og því er nauðsynlegt fyr-
ir íslenska fræðimenn að birta verk sín á öðrum tungumál-
um til að hljóta alþjóðlega viðurkenningu en einnig til að
gera rannsóknir sínar aðgengilegar fyrir aðra fræðimenn.
Norðurlöndin hafa oft haft samvinnu um rannsóknar-
verkefni í bókasafnsfræði. Hins vegar hefur íslandi oft ver-
ið sleppt úr einstökum rannsóknum, sem hafa átt að ná yfir
öll Norðurlöndin, eða ekki hefur verið fjallað eins ítarlega
um stöðu mála hér á landi eins og í hinum löndunum. f
sumum rannsóknum hefur símtal við einn aðila hérlendis
verið látið nægja eða stuðst við skjöl frá einum aðila með-
an gagnasöfnunin hefúr verið yfirgripsmeiri á hinum
Norðurlöndunum.
Skýringin gæti verið sú að ekki er auðvelt að afla upplýs-
inga erlendis um bókasafns- og upplýsingafræði hér á landi.
Hér er engin stofnun sem erlendir aðilar geta snúið sér til
eftir upplýsingum.
5.2 Hlufall rannsókna í fagritum
Hlutfall rannsókna í erlendum fagtímaritum er 19%
skv. Peritz (1980-81), 24,4% skv. Nour (1985) og 23,6 %
skv. Feehan o.fl.(1987) en aðeins 10,45% í Bókasafninu
1983-1993. Segja má að þessi samanburður sé ekki sann-
gjarn þar sem erlendu rannsóknirnar eru bundnar við
þekkt og viðurkennd tímarit þar sem kröfur um efni og
framsetningu eru miklar.
I þeim 17 tölublöðum af Bókasafninu, sem komu út á
árunum 1974 til 1993, er 91 grein sem nær yfir tvær blað-
síður eða meira. Þar af voru aðeins sjö, eða 7,69%, skil-
greindar sem rannsóknargreinar. Sú fyrsta birtist ekki fyrr
en 1983 og sé eldri tölublöðum sleppt nær hlutfall rann-
sókna 10,45%.
5.3 Höfundar
Islendingar skrifuðu 18 af rannsóknunum 27, þar af
voru sex skrifaðar af sama höfundi, eitt rit var samvinna
þriggja höfunda og tveir höfundar eiga tvær greinar hvor.
1. tafla: Flokkun höfúnda efitir þjóðerni
Þjóðerni höfúnda Fjöldi höfúnda Fjöldi rannsóknargreina
ísland 13 18
Norðurlönd 6 6
Bandaríkin 1 2
Ástralía 1 1
Alls: 21 27
Af íslensku höfundunum 13 eru þrír skólasafnverðir,
þrír starfa á sérfræðibókasöfnum, tveir á rannsóknarbóka-
söfnum og þrír eru kennarar í bókasafns- og upplýsinga-
fræði. Tveir eru hvorki bókasafnsfræðingar né starfandi við
bókasöfn.
Það sem helst kemur á óvart er að aðeins einn höfundur
er frá stóru rannsóknarbókasöfnunum, Landsbókasafni og
Háskólabókasafni. Erlendar kannanir sýna að bókaverðir á
háskólabókasöfnum eru stærsd hópurinn sem stundar
rannsóknir í bókasafns- og upplýsingafræði. Skýringar geta
verið: (a) í núverandi lögum um Landsbókasafn er kveðið
á um að eitt af hlutverkum þess sé að annast rannsóknir í
íslenskri bókfræði. Þær rannsóknir hafa að meginstefnu til
verið í formi ritaskráa án skilgreininga eða rannsókna á efn-
inu að öðru leyti og falla því tæpast undir þessa rannsókn.
I lögum eða reglugerðum um starfsemi Háskólabókasafns
er hvergi minnst á rannsóknir sem hlutverk þess. Háskóla-
samfélagið hefur fram að þessu eingöngu litið á safnið sem
Bókasafhið 18. árg. 1994 39