Bókasafnið - 01.04.1994, Blaðsíða 20

Áslaug Agnarsdóttir bókasafnsfræðingur, Háskólabókasafni
Varðveisla í bókasöfnum
Hugleiðingar að loknu námskeiði um varðveislu safnefnis úr pappír
Dagana 8. til 29. september 1993 var haldið námskeið
í Reykjavík um varðveislu pappírs og pappírsgagna.
Námskeiðið var á vegum Endurmenntunarstofnunar Há-
skóla íslands, en ýmsir aðilar aðrir tóku þátt í skipulagn-
ingu þess eða studdu það fjárhagslega, þar á meðal Sendi-
ráð Bandaríkjanna og Félags-
vísindadeild Háskóla Islands.
Einnig sendi Library of Con-
gress Lage E. Carlson, deildar-
stjóra í varðvörsludeild safns-
ins, til að leiðbeina íslending-
um um varðveislumál. Nám-
skeiðið var opið öllum áhuga-
mönnum um varðveislu, en
var sérstaklega sniðið að þörf-
um þeirra sem starfa við
bóka-, skjala-, lista- eða minja-
söfn. Nemendum í bókasafns-
fræði var boðið að sækja nám-
skeiðið og fá það metið til ein-
inga, gegn því að skila skrif-
legri greinargerð um ákveðna
þætti þess. Þátttakendur voru
milli þrjátíu og fjörutíu í allt
og komu frá bókasöfnum,
skjalasöfnum, skólum og ýms-
um öðrum stofnunum.
Námskeiðið var tvíþætt,
annars vegar fyrirlestrar og
safnaskoðun, hins vegar verkleg þjálfun. Haldnir voru íyr-
irlestrar um pappír og pappírsgerð, þar sem fjallað var um
kjörvarðveisluskilyrði pappírs, helstu orsakir fyrir eyðingu
pappírs og hvaða ráð væru helst til varnar. Síðan var farið í
heimsóknir á nokkur söfn til þess að reyna að meta raun-
verulegar aðstæður hvað geymslu á pappírsefni varðar.
Þeir sem skráðu sig í verklega hlutann fengu tilsögn í
öskjugerð, frágangi bæklinga og pappírsviðgerðum.
Báðir þættirnir voru vel skipulagðir og námskeiðið í
heild bæði fróðlegt og skemmtilegt.
Námskeiðið hófst á því að Carlson rakti í stuttu máli
sögu pappírs og pappírsgerðar allt frá því að T’sai Lun
tilkynnti keisaranum í Kína að hann hefði fundið upp
pappír árið 105 e. Kr. Carlson fór einnig nokkrum orðum
um bókagerð og bókband í áranna rás. Næsta dag var
fjallað um mismunandi pappírsgerðir og einkenni þeirra,
og síðan tók við hópvinna. Hver hópur fékk tíu mismun-
andi pappírssýnishorn til athugunar og átti að flokka þau
með tilliti til ýmissa atriða sem varða gæði, t.d. áferð, lit,
þykkt, styrkleika, gagnsæi, trefjastefnu og vökvaþol.
Urðum við þar margs vísari um eiginleika og notagildi
pappírs strax í upphafi námskeiðsins.
Þeir sem höfðu skráð sig í verklega hlutann fengu næstu
daga að spreyta sig á því að búa til öskjur utan um bækur,
sauma bæklinga og hreinsa og gera við skjöl af ýmsu tagi.
Kom í ljós að það er á flestra færi að stunda einfaldar við-
gerðir og öskjusmíði með tiltölulega einföldum tækjabún-
aði og þar af leiðandi litlum tilkostnaði. Það má t.d. nefna
að Carlson hreinsaði skjöl með því að raspa strokleður á
blað og nudda síðan hvítum mulningnum varlega með
hreinum fingurgómum yfir þá
fleti skjalsins sem hreinsa átti.
Síðan var mulningnum, sem
nú var orðinn svartur, blásið
burt. Þessi hluti námskeiðsins
var, að mínum dómi, hvað
gagnlegastur þegar upp er stað-
ið og ómetanlegt að fá að vinna
undir handleiðslu manns með
þá reynslu sem Carlson hefur.
Að verklega hlutanum
loknum fjallaði Carlson um at-
riði sem hafa áhrif á endingu
pappírsgagna, svo sem
geymsluskilyrði (hitastig, raka-
stig, ljós), utanaðkomandi
áhrif (mengun, pöddur,
myglu), umgengni (rétta með-
höndlun bæði starfsmanna og
safngesta) og nauðsyn þess að
gera björgunaráætlun sem
hægt væri að grípa til, ef stór
hluti safngagna skemmdist
vegna flóða, eldsvoða eða ef
eyðilegging yrði af völdum náttúruhamfara.
Lokaþáttur námskeiðsins fólst í stuttum heimsóknum
og ástandskönnun á þremur söfnum í Reykjavík: Lands-
bókasafni, Háskólabókasafni og Þjóðminjasafni. Tilgang-
urinn með þessum heimsóknum var að sýna þátttakendum
í verki hvernig hægt væri að kanna ástand safnkosts undir
handleiðslu sérfræðings. Eins og gefur að skilja var þetta
fyrst og fremst í keiinsluskyni og aðeins fá atriði könnuð.
Þátttakendum var skipt í þrjá hópa og fór hver hópur síð-
an á vettvang í fylgd Carlsons. Ég var í þeim hópi sem fór
á Landsbókasafn, og var þar farið niður í geymslur, á lestr-
arsal og víðar og gerðar mælingar á ljósmagni og rakastigi.
Mikill munur reyndist á ljósmælingum eftir því hvar þær
voru gerðar. Ljós mældist um 135 stig við borðin glugga-
megin á lestrarsalnum, en allt niður í 20-30 sdg hinum
megin í salnum. I geymslum, þar sem reyndar er slökkt
mestan hluta dags, mældist margfalt meira ljósmagn í efstu
hillunum en í þeim neðstu.
A síðasta fundi þátttakenda var gerð úttekt á ástandinu
á þessum söfnum og hver hópur kynnti sínar niðurstöður
fyrir hinum. í ljós kom að ástand pappírs er almennt ekki
svo slæmt hérlendis. Að einhverju leyti er þetta líklega hinu
hreina kalda íslenska loftslagi að þakka, en hrörnun
pappírs er einmitt hraðari í heitu loftslagi en í köldu. Hvað
rakastig varðar var loftið víðast hvar í þurrara lagi. Hér
verður reyndar oft að gæta þess að ekki sé of lítill raki í loft-
Hér liggja bœkur á víð og dreifum gólfið. Takið eftir bókinni
sem hallast skakkt upp að skápnum vinstra megin á mynd-
inni. Þessi skrifari hefði eflaust haft gagn af námskeiði
Carlsons.
20 Bókasafnið 18. árg. 1994