Dagur - 11.10.1997, Blaðsíða 7

X^UT'
LAUGARDAGUR 11. OKTÓBER 1997 - 7
RITS TJÓRNARSPJALL
BIRGIR
GUÐMUNDS
w SON
SKRIFAR
mÉ-,, *"*** ? A* 1 i-;. \
Það vakti óneitanlega upp rúm-
lega 20 ára gamlar minningar að
sjá menntskæiinga á Akureyri
fara í kröfugöngu og halda bar-
áttufund á dánardægri Che
Guvara nú í vikunni. Eflaust
hefur þessi sjón fengið huga
annarra gamalla róttæklinga til
að reika líka. Minningin um
þennan argentínska byltingar-
mann og lækni sem barðist við
hlið Castró á Kúbu gegn einræð-
isstjórn Bastista virðist ætla að
verða lífseig. Che ætlar að verða
sannkölluð „G-vara“ svo maður
bregði fyrir sig dálítilli aula-
fyndni. Kannski er það óræð
nærvera hans í söngleiknum um
Evítu sem lyftir honum til vegs á
ný meðal æskunnar í dag. Sé svo
er það táknrænt að menntskæl-
ingar minnast afmælis hans
sama dag og fréttir berast um
gjaldþrot Evítu á Islandi.
Ekki fyrir sósíalisma?
Eg hef hins vegar enga trú á að
ungdómurinn í dag - frekar en
fyrir 25 árum - hafi umfangs-
mikla þekkingu eða aðdáun á því
sem Che Guvara stóð fyrir eða
vildi gera. Þvert á móti er hann,
eða kannski öllu heldur rauða
veggspjaldsmyndin af honum,
rómantískt tákn um einhvers
konar róttækni og andóf. Enda
sögðust menntskælingar ekki
vera að marséra til stuðnings
kommúnisma eða sóslíalísku
þjóðskipulagi heldur voru þeir að
mótmæla viðskiptabanni á Kúbu
vegna þeirra mannréttindabrota
sem það felur í sér gagnvart al-
menningi. Það er eðli viðskipta-
banna áf þessu tagi að þau hafa
minnst áhrif á ráðandi stéttir,
það er fólkið á götunni sem það
hefur áhrif á fyrst og fremst.
Til heiðurs Guvaxa
En vegna þess að mótmæli
menntskælinganna gegn við-
skiptabanni fóru fram nánast til
heiðurs Guvara urðu þessi mót-
mæli líka til stuðnings því þjóð-
skipulagi sem hann stóð fyrir -
þjóðskipulaginu á Kúbu. Það eru
skilaboðin - hvað svo sem
menntskælingarnir segja þegar
þeir eru að útskýra málið frekar.
Þeir sögðust vera að mótmæla
viðskiptabanni, en eins og mál-
inu var stillt upp var líka með
kröftugum hætti verið að lýsa
yfir velþóknun á þjóðfélagsskip-
an á Kúbu. Og það er ekkert at-
hugavert við það. Það sem er
hvimleitt er þegar menn eru að
segjast vera að gera eitthvað ann-
að en þeir eru að gera. Það hafa
fjölmargir mótmælt viðskipta-
banni á Irak, en þeir gera það
ekki á afmælisdegi Saddam
Hussain eða bera um hetju-
myndir af honum hrópandi slag-
orð eins og „Iifi írak!“.
Hótanir Kínverja
En viðskiptabönn í sósíalísku
samhengi komu líka við sögu
vegna heimsóknar Taívana til
Iandsins. A einni viku hafa sam-
skipti Islands og Kína kólnað
niður að frostmarki. Við búum
nú við hótanir um efnahagslegar
refsiaðgerðir af hálfu Kínveija
vegna þess að Davíð Oddsson
veitti varaforsætisráðherra Taív-
an, Lien Chan, móttöku.
Þegar horft er til baka vfir at-
burðarásina virðist nokkuð ljóst
að Taívanar voru að notfæra sér
heimsóknina hingað til að
styrkja vígstöðu sína gagnvart
Kína. „Oformlega" heimsóknin
þeirra varaforsetahjónanna sem
ferðamanna, sem svo hafði verið
kynnt fyrir íslenskum yfirvöld-
um, reyndist vera talsvert meira
en það. Tuttugu manna sendi-
nefnd með tilheyrandi fjölmiða-
skara valtaði inn í landið með
miklu meira brambolti en einka-
heimsóknir annarra fyrirmenna
sem hingað hafa komið.
Pólitískar ástæður
Sjálfur utanríkisráðherra hefur
staðfest að umfang heimsóknar-
innar hafi verið miklu meira og
annars eðlis en honum hafði ver-
ið skýrt frá og útilokar ekki að
heimsóknin hafi verið farin í
pólitískum tilgangi. Taívanar eru
vitaskuld í sjöunda himni með
þessa þróun mála og það að Is-
lendingar létu ekki hótanir Kín-
verja hrekja sig af leið. Eftir sitj-
um við Islendingar, hetjur hjá
einhverjum fylkingum á Taívan
og hjá ritstjóra Times, en erum
búnir að spilla illa fyrir vaxtar-
möguleikum á ört stækkandi
markaði í Kína. Þetta er gjör-
breytt staða fyrir Island og
íslensk viðskipti í austurlöndum
Ijær. Þó er okkur sagt að form-
leg stefna Islands gagnvart Kína
og Taívan hafi ekkert breyst - við
höldum stjórnmálasambandi við
Kína og viljum gera það áfram.
Hlutur forsætisráðherra
Hlutur forsætisráðherra verður
sérstaka athygli í þessu máli
öllu, því hann er sá sem reiði
Kínverjanna beinist gegn. Það
var skörungslegt hjá Davíð að
láta hótanir Kínverja sem vind
um eyru þjóta og lýsa þvf yfir að
varaforseti Taínvan væri hér í
einkaheimsókn, hann væri hér
sem ferðamaður og menn
breyttu ekki áætlunum ferða-
manna sem hingað koma. Það
var líka rétt hjá Davíð að móðg-
ast yfir því að Kínverjar hafi ætl-
að sér að stjórna því með gróf-
legri íhlutun hverjir koma hing-
að og hverjir ekki. En umfram
það, var skynsamlega tekið á
þessum málum og heimsókn-
inni? Spurningar hljóta að vakna
hjá Islendingum í þeim efnum -
spurningar sem við hljótum að
ætla að Kínverjar spyrji sig líka.
Spurt er
Er það t.d. alsiða að forsætisráð-
herra bjóði ferðamönnum í
kvöldverð í bústað íslenska ríkis-
ins í þjóðgarðinum á Þingvöll-
um? Hvað var að Perlunni? Er
það algengt að forsætisráðherra
gefi út yfirlýsingar um að erlend-
ir fyrirmenn séu velkomir til
landsins, eins og t.d. forseti Taí-
van, eftir að hafa snætt með
ferðamönnum á Þingvöllum?
Eða er algengt að ráðherrann
gefi út yfirlýsingar um gagnsemi
viðskiptaskrifstofa frá Taívan á
Islandi eftir að hafa talað við
ferðamenn? Sannieikurinn er
auðvitað sá að forsætisráðherra
hefur stöðugt bætt i og storkað
Kínverjum eftir því sem liðið
hefur á vikuna og viðtökurnar
hafa gert orðræðuna um ferða-
mennina að brandara. Viðbrögð
Kínvetjanna hafa að sama skapi
harðnað og sérhvert útspil þeirra
virðist hafa verið yfirtrompað af
forsætisráðherranum íslenska -
og endar í biblísku minni um
keppnina milli Davíðs og Golí-
ats. Davíð er vissulega orðinn
hetja en deila sem í upphafi vik-
unnar var vissulega erfið er í lok
hennar kominn í torleysanlegan
hnút.
„Andateppuutanríkis-
ste£na“
Sennilega verður maður að gera
ráð fyrir að málið hafi einfald-
lega stigmagnast dag frá degi, ís-
lensk stjórnvöld hafi hvorki búist
við hinum hörðu viðbrögðum
Kínverja né hinum pólitíska
undirtóni, sem augljóslega bjó að
baki heimsókn Taívananna. Það
þýðir að sú ákvörðun að kæla
niður áralanga uppbyggingu í
samskiptum Islands og Kína,
sem er í raun ný stefna í utanrík-
ismálum, er tekin í „anda-
teppustíl", svo notað sé orð frá
fyrrum utanríkisráðherra, þar
sem menn eru að bregðast við
einhverjum aðstæðum sem Taí-
vanar bjuggu til en Islendingar
höfðu ekki séð fyrir. Slíkt er í
sjálfu sér vond aðferð við að
móta nýja stefnu, en hjá henni
verður vitaskuld ekki komist ef
svo ber undir.
Sambandið við Taívan
Hitt er aftur verra ef sú pólitíska
skoðun að Island eigi að taka
upp nánari tengsl og jafnvel
stjórnmálasamdand við Taívan,
sem vissulega er til staðar, hefur
með einhverjum hætti ráðið
framvindu mála nú í vikunni.
Ahrifamenn í Sjálfstæðisflokkn-
um hafa viðrað slíkar hugmyndir
og i Morgunblaðinu í gær kemur
fram að íslenskir þingmenn hafi
verið Taívönum til aðstoðar við
undirbúning heimsóknarinnar.
Og þótt framganga forsætisráð-
herra gæti rennt stoðum undir
kenningar af þessu tagi hljótum
við að afskrifa þær og trúa því
þegar sagt er að menn vilji í ein-
lægni halda óbreyttri stefnu. En
það er ekki þar með sagt að ekki
komi til greina að breyta stefn-
unni og jafnvel viðurkenna Taív-
an sem sjálfstætt ríki. En sú um-
ræða á einfaldlega að fara fram
með öðrum hætti og yfirvegaðri.
Ekki þykjast
Menn eiga ekki í þessu að þykj-
ast vera að gera annað en þeir
eru að gera. Vilji menn breyta
um utanríkisstefnu á að segja
það. Séu menn af hugmynda-
fræðilegum ástæðum andstæð-
ingar gömlu kommanna og
hrifnari af Taívan en Kína er það
bara ágætt mál. En andstaðan
við kommúnisma má ekki frekar
en hrifningin af veggspjaldinu af
Che Guvara gegnsýra málflutn-
ing okkar um óskyld mál þannig
að niðurstaðan verði sú að við
séum í raun að gera eitthvað allt
annað en við segjumst vera að
gera.