Dagur - 22.11.1997, Page 2

II- LAUGARDAGUR 18. OKTÓBER 1997
r
r
SÖGUR OG SAGNIR
Madur er nefndur Pétur og var
Einarsson; hann var vinnumaður
að Múla í Biskupstungum, þegar
þessi saga gjörðist. Haustið 1856
var hann haustmaður suður í
Reykjavík og reri hjá Geiri Zoega.
Þá var það einhverju sinni um
haustið, að Geir var nótt að
heiman, og lá Pétur í rúmi hans
um nóttina; ekki var fleira manna
í herberginu. Pétur mátti eigi
sofa, og gekk svo lengi nætur, að
honum fannst sem eitthvað
sveimaði í kringum sig og bann-
( aði sér að sofa, þó gat hann eigi
I séð neitt, en bresta þótti honum í
f húsinu við og við, og var þó logn
r úti og veður gott; lá svo kynlega á
honum og svo illa, að við sjálft lá,
að hann færi á fætur og burt úr
rúminu, en þótti þó minnkunn að
því, og varð því kyrr. Undir morg-
un sofnaði hann loks; dreymdi
hann þá, að hann gengi suður
kirkjugarðsstíginn og tíndi upp
gullpeninga nokkra af frosinni
götunni og mælti í því að hann
vaknaði: “Þar hefi ég þá fjórtán.”
Síðar um veturin dreymdi Pétur
aftur, að hann þóttist úti staddur
að Mosfelli (í Mosfellssveit) og sá
austur á heiðina; sá hann koma
menn og draga sleða sex. Pétur
þóttist spyija, hvaða menn þeir
færu með. “Samferðamenn
þína,” var svarað. Þá var Magnús
Grímsson prestur að Mosfelli;
þar bar það til nýlundu, að á gam-
lárskveld og nýársmorgun hring-
du klukkur sér sjálfkrafa sína lík-
hringinguna hvort sinn. Var eigi
trútt um, að sumir ætluðu það
fyrirboða þess, að prestur væri
feigur.
Nú er að segja frá Pétri, að
hann fer heim að Múla, er lokið
var haustvertíð, og var heima um
veturinn fram til vertíðar. Þar að
Múla var sveinn nokkur, er Guð-
mundur hét, hann var sautján
vetra; hvíldu þeir Pétur saman og
voru vinir góðir; ætluðu þeir báð-
ir suður um veturinn til róðra.
Pétur var þá nær hálf-þrítugur að
aldri, fjörmaður mikill, knár og
harðgjör. Eina nótt dreymir Pét-
ur, að hann þykist sjá kirkju-
Idukku hanga yfir höfðinu á Guð-
mundi, lagsmanni sínum, þar
sem hann hvíldi í rúminu, og var
öxi í stað kólfs í klukkunni og sló
eitt högg, og hrökk Pétur upp við;
varð honum hverfti við draum-
inn. Annað sinn drejmdi hann
um veturinn, að hann þóttist
staddur suður á Mosfellsheiði og
var búinn til bardaga og lið nokk-
uð með honum; hann var vopn-
laus og litaðist um eftir vopni
nokkru; sér hann þá, að tekið er
að falla lið hans, og í því gengur
að honum maður nokkur stórvax-
inn og fær honum eitthvað. Pétur
leit á og mælti: “Eg kann að geta
bjargast við það, en ekki líkar mér
það.” Og í því vaknaði hann.
Feigdarförin hefst
Nú líður fram að vertíð, og
kemur dagur sá, er þeir höfðu
ráðið heimanför sína félagar; þá
kemur maður nokkur, er var sam-
mældur þeim og kvaðst eigi geta
farið þann dag; vildi Pétur þá
bíða hans, þó að áður væri hann
tilbúinn. Og verður nú dráttur á
förinni til þess á fimmtudaginn
þriðja í góu; þá fara þeir af stað
og voru sex úr Biskupstungum,
þeir lagsmenn báðir frá Múla,
Kristján frá Amarholti, er töfinni
olli, Þorsteinn frá Kervatnsstöð-
um, hann var sautján vetra,
Sveinn frá Stritlu og Einar frá
Hrauntúni, hann var jafnaldri
Péturs og manna röskvastur.
Fóru þeir um kvöldið út í Laugar-
dal og gistu þar á ýmsum bæjum;
var þar von fleiri samferða-
manna. Þeir lögðu snemma af
stað föstudagsmorguninnn og
voru þá níu saman, en í Barma-
skarði slógust enn í hópinn fímm
Laugdælir; voru nú fjórtán sam-
an. Þessir voru úr Laugardalnum:
Bjarni frá Böðmóðsstöðum, hann
var elstur í förinni og þó hraustur
vel, Gísli úr Austurey og annar
Gísli Jónsson, ísak og Þiðrik úr
Útey, Jón af Ketilvöllum, Guð-
mundur frá Hjálmstöðum og Eg-
ill frá sama bæ, ungur bóndi;
hann hafði ætlað suður í Reykja-
vík með fé um haustið áður, en
þá dreymdi hann draum þann, að
hann þóttist vita það víst, að
hann mundi verða úti á Mosfells-
heiði ef hann færi, og hætti því
við förina. Slyddudrífa var um
daginn, og gjörði snjó mikinn og
þungfært. Svo var dimm drífan,
að þeir félagar fóru afvega áður
en birti svo upp, að sá bæinn á
Gjábakka; þangað héldu þeir og
drukku þar kaffi. Þingvallaavatn
lá allt með ísi. Réðust þeir nú
um, hvort þeir skyldu halda beint
yfír vatnið frá Gjábakka að Heið-
arbæ og Skálabrekku eða fara inn
með löndum. Þá dró upp dimmt
él, og þótti því óráð að leggja á
vatnið. Það él kom aldrei. Héldu
þeir svo inn með löndum. Fóru
þrír til gistingar í Vatnskoti, en
hinir allir að Þingvöllum; var fólk
flest háttað, er þeir komu þang-
að, og varð því minna um beina,
en ella mundi; voru þeir látnir
setjast í hús undir baðstofulofti
og sváfu þeir þar fjórir í rúmi um
nóttina, en hinir í baðstofu. Lítið
sváfu þeir sumir um nóttina bæði
sakir þrengsla og kulda, er þeir
voru allir rennvotir eftir slydduna
um daginn.
Dýrkeypt bið eftir
kaffi
Voru þeir snemma á fótum um
morguninn og ætluðu þegar að
halda af stað. Prestur bað þá að
bíða eftir kaffi, og svo gjörðu þeir,
en þótti biðin helst til löng og iðr-
aði hennar mjög síðan. Héldu
þeir nú af stað; voru félagar þeir-
ra komnir, þeir er gist höfðu í
Vatnskoti, og höfðu haft beina
góðan. Þá var veður bjart og hið
blíðasta, en snjórinn í kné. Þegar
þeir komu upp á gjábarminn vest-
ari, settust þeir niður og tóku sér
árbita. Kristján frá Arnarholti tók
til máls: “Illa dreymdi mig í nótt,
piltar,” segir hann. “Hvað var
það?” segja þeir. “Það dreymdi
mig,” segir hann, “að tveir grið-
ungar gráir kæmu á móti oss á
heiðinni og stönguðu til bana sex
af förunautum mínum og blóðg-
uðu þann sjöunda.” Fleiri kváðu
sig hafa dreymt illa um nóttina.
Héldu þeir nú leiðar sinnar út hjá
Kárastöðum, var þá svo dátt veðr-
ið, að draup af þiljunum, er snjór-
inn þiðnaði. Segir eigi af ferðum
þeirra, unz þeir komu utarlega í
kelduna (Vilborgarkeldu), sjá þeir
þá draga upp lítinn skýhnoðra
yfír Esjunni, og að vörmu spori
var skollin á þá grimmasta norð-
anhríð. Réðust þeir nú um, hvað
til bragðs skyldi taka; vildu sumir
snúa aptur og leita bæja, aðrir
töldu það óráð, og þótti lítil von
til, að fínna bæi í Þingvallasveit-
inni, þar sem þeir eru svo stijálir,
en voðalegt að villast út á vatnið
eða í hraunið. Þótti þeim meiri
von að takast mætti að fínna
sæluhúskofann á heiðinni og, ef
það brygðist, þá Mosfellsdalinn;
mundi hríðin þar vægari og meiri
von, að þeir hittu þar einhvern
bæinn; var þetta ráð tekið og
halda þeir nú á heiðina. Hríðin
var svo svört, að ekkert sást frá
sér, og sterkviðrið og frostharkan
að sama skapi. Fuku höfuðfötin
af sumum, og var enginn kostur
að elta þau. Það var skömmu fyr-
ir hádegi, að hríðin skall á. Frusu
skjótt að þeim klæðin, er vot voru
frá því daginn áður, og gerðist
stirt um ganginn; tóku þá mjög
að þreytast og sumir að gefast
upp. Guðmund frá Hjálmstöðum
þraut fyrstan, og var hann þó
hinn gildasti maður að karl-
mennsku, en miður göngufær.
Hinir, sem færari voru, tóku á sig
poka þeirra, er þreyttastir voru,
og hjálpuðu þeim áfram eftir
megni. Pétur kvaðst einskis þeir-
ra poka bera mundu, og skipti
það litlu, þó að þeir Iægju eftir. -
Egill frá Hjálmstöðum hafði
gengið fyrir um hríð; þótti þeim
Pétri og Einari sem hann mundi
hafa haldið of mikið í veðrið og
stefna of norðarlega. Þar á heið-
inni er klif nokkurt, er verða átti
á leið þeirra, það urðu þeir eigi
varir við, en þó fundu þeir einu
sinni halla undan fæti, og þótti
þeim þá, sem þeir mundu vera
fyrir norðan klifíð. Kom þeim
Pétri og Einari saman um, að þeir
skyldu ganga á undan og ráða
stefnunni; sneru þeir þegar und-
an veðrinu, svo sem þeir hugðu
stefnu vera á Mosfellsdalinn;
gengu nú svo um hríð, uns fímm
voru svo þrotnir félagar þeirra, að
engi var kostur, að þeir mættu
lengra komast; vildu sumir halda
áfram engu að síður og láta þá
hvem þar eftir, er hann mátti eigi
lengra komast. Pétur kvaðst