Dagur - 10.01.1998, Qupperneq 8

8- LAVGARDAGUR 10. JANÚAR 1998
FRÉTTASKÝRING
rO^ftr
Hver vill ge i sl avirk;
Bretar eru unLhverfis-
sóðar og varla húsum
hæfir í samfélagi þjóð-
auna. Áður íyrr var
kolareykur Bretlauds
víðfrægur um verold
víða. í dag senda þeir
uágranuaþjóðum sín-
uin geislavirk efni
sem ógna fiskimiðum
þeirra, lífi og heilsu
iuaima.
Norðmenn glíma þessa dagana
við þá eiturógn sem berst með
hafstraumunum frá Sellafield. I
gær óskaði danski sósíalíski þjóð-
arflokkurinn SF eftir samnorræn-
um aðgerðum til að stöðva meng-
unina. Islensk stjórnvöld verða að
bregðast fljótt við og freista þess
að fá umhverfisráðherra Breta,
Michael Meacer, til viðræðu um
Sellafield-stöðina. Flún er ekkert
einkamál Breta. I gær sögðu
menn í fisksölufyrirtækjum á Is-
landi að ef ekki yrði að gert, gæti
mengun fiskimiðanna orðið
fyrsta skrefið til að gera Island
óbyggilegt. Menn vildu einfald-
lega ekki borða matvæli sem
hugsanlega væru geislavirk. Nor-
rænir stjórnmálamenn voru í gær
á fuilri ferð með umræðu um að-
gerðir gegn mengun af völdum
geislavirkra efna sem koma frá
enskum endurvinnslustöðvum í
Sellafield. Eflaust hefur málið
verið rætt í Vonarstrætinu í
Reykjavík, þar sem umhverfis-
ráðuneytið hefur aðsetur. Við
sömu götu sat þingmaðurinn
Hjörleifur Guttormsson í gær og
undirbjó aðgerðir á Alþingi og í
umhverfisnefnd þingsins.
Mengunin vofir ekki yfir við Is-
landsstrendur að sagt er - sagt að
hennar muni ekki gæta fyrr en á
næstu öld. En auðvitað er betra
að hefjast handa strax og krefjast
úrbóta. Hjörleifur Guttormsson,
alþingismaður, líklega með meira
vit á umhverfismálum en starfs-
bræður hans á þingi, sagði í gær
við Dag að hann myndi taka
Sellafield-málið upp á Alþingi
strax og það kemur saman undir
lok mánaðarins.
Byrjunin er veik geislun,
en...
Breskur sóðaskapur í náttúrunni
er farinn að hafa áhrif á norður-
slóðum. Við mynni Oslóarljarðar
má greina afleiðingar af losun á
geislavirkum efnum frá endur-
vinnslustöðinni Sellafield, sem er
á vesturströnd Englands við ír-
landshaf. Norðmenn hafa verið
minntir á að mengunin á sér eng-
in landamæri. I skeldýrum og
þangi finna menn örla fyrir
geislavirkni, sem ekki var þar
áður. Magnið er lítið, og enn sem
komið er ógnar það ekki heilsu
manna. En jafnvel lítið magn
kann að skaða hagsmuni fiski-
manna og þeirra fyrirtækja sem
selja fisk og fiskafurðir. Markaðir
eru viðkvæmir. Hver vill borða
geislavirk matvæli - jafnvel þótt í
litlu magni sé? Svari hver fyrir
sig.
Ljóst er að umhverfisráðherrar
Norðurlandanna munu láta mál-
ið til sín taka. An efa mun Guð-
mundur Bjarnason hafa tekið
upp símann og slegið á þráðinn
til kollega sinna í Danmörku og
Noregi, jafnvel í Svíþjóð, enda
þótt menn leiki tveim skjöldum í
kjarnorkumálum þar í landi, og
ráðfært sig við þá. Það er þörf á
þéttri samvinnu þjóðanna.
Svend Auken, þingmaður SF í
danska þjóðþinginu, sagði í gær
að það Iægi á að taka næstu skref
í málinú. Viðræður við ríkisstjórn
Tony Blairs þurfi að fara fram fyr-
ir ráðherrafundinn í svokölluðum
Oslóar- og Parísarsamþykktum,
OSPAR, sem er fjölþjóðleg stofn-
un sem fylgist með umhverfis-
málum hafsins á norðaustur Atl-
antshafi.
Sérfræðingar hér á landi hafa
bent á að alllangur tími muni líða
áður en mengun frá Sellafield
getur haft áhrif hér á landi, 2-4 ár
að þeirra mati. Þá er bent á að
geislavirku efnin þynnist út hægt
og bítandi eftir því sem þau ber-
ast lengra með hafstraumunum.
Sumir segja að geislavirkra efna
muni aldrei gæta hér á landi. En
hver veit slíkt með vissu?
Teknisíum notað við
óntskoðun
Geislavirka efnið teknisíum, sem
fer með hafstraumunum til ná-
grannalanda Englands, er grunn-
efni sem mönnum hefur tekist að
framleiða á rannsóknarstofum.
Efni þetta er meðal annars notað
á Iæknastofum víða um heim,
ekki síst við svokallaða ómskoðun
á sjúklingum, sem nú færist svo
mjög í vöxt.
Mælingar á teknisíum-inni-
haldi í kílói af þangi við Noreg
sýna töluna 175 becquerel núna -
fimm sinnum meira magn en í
Iok ársins 1996. I rækjunni góm-
sætu, sem fiskimenn fá í mynni
Oslóarljarðar og selja við bryggju
í Osló, mældist í fyrsta sinni
geislavirkt innihald teknisíum, að
vísu aðeins 2 becquerel í einu
kílói, en geislavirkni samt.
Geislavarnir ríkisins fylgjast
með geislun á Islandsmiðum og
SELLAFIELD-kjarnorkuverið og endur-
vinnslustöðin i Englandi. Fyrir þrem
árum fékk verið leyfi ti/ að s/eppa í hafið
20-földu magni af efninu teknisíum,
geislavirku efni, sem nú er byrjað að
herja á strendur næstu nágrannalanda.
gera það allreglulega. í frétt í
þessu blaði hefur Sigurður
Magnússon, forstöðumaður
Geislavarna, lagt áherslu á að nú
þurfi vöktun stofnunarinnar að
aukast. Allir hljóta að sjá að það
er eðlileg ósk. Starfsbróðir Sig-
urðar í Noregi, Per Strand, spáir
Friðsæl og náttúruleg ímynd hreinleika i fiskveiðum á íslandi er í hættu
vegna geisiamengunar frá Sellafield.
Á innfellda kortinu af hafstraumum norðurhafa, úr bók G. Dietrich og fleiri
haffræðinga, sést hvernig geislavirk efni berast norður á bóginn eftir straumum, þeg-
ar þau komast út úr „drullupollinum" írskahafi. Leiðin liggur að suðurhluta Noregs,
þaðan norður með ströndinni að Jan Mayen, - og þaðan suður á bóginn að
norðurströnd íslands. - mynd: gs
að geislun í norskum höfum
muni á komandi árum fara upp í
1000 becquerel í kílói af þangi. í
rækju, humri, krabba og bláskel
muni menn mega búast við geig-
vænlegri aukningu á geislun. Enn
sem komið er sé þó engin ástæða
til að vara við þessum afurðum
hafsins.
Fer eins fyrir fiskiniim og
enska nautakjötinu?
„Jafnvel þóo þetta hafi ekki frek-
leg áhrif á lffríkið, þá er það svo
að allt umtal um geislavirkni get-
ur skemmt fyrir sölu á íslenskum
fiski. Við leggjum alltaf áherslu á
að fiskurinn okkar sé úr hreinasta
sjó í heimi. Menn eiga að vera
vel á verði og bera ugg í brjósti
gagnvart hættunni. Svona má
ekki ganga til. Þetta gæti orðið al-
gjör sprengja fyrir efnahagslíf
okkar og hugsanlega flýtt fyrir þvf
að hér yrði óbyggilegt land,“ sagði
Róbert B. Agnarsson, fjármála-
stjóri SIF hf., eins stærsta söluað-
ila íslensks físks í öðrum löndum.
Sölumenn afurða okkar hafa
skiljanlega áhyggjur af þróun
mála, umræðan ein getur valdið
misskilningi og vandræðum á
mörkuðum.
Róbert sagði að það eitt að rætt
væri um hugsanlega mengun í
matvælunum væri hættulegt.
Hann benti á nautakjötið í
Englandi um árið sem dæmi. Þar
varð mikið fár í kringum hugsan-
lega mengun í kjötinu, sem í raun
var aldrei sönnuð. Kjötmarkaður
Englendinga hefur aldrei síðan
borið sitt barr. Enskur hamborg-
ari er í augum flestra ávísun á
Kreutzfeldt-Jacob veikina.
Samfálag siðaðra þjóða
Hjörleifur Guttormsson, alþingis-
maður og líffræðingur, var að
störfum á skrifstofu sinni við
Vonarstrætið í gær. Aðspurður
sagðist hann íhuga að koma með
Sellafield-málið fyrir Alþingi þeg-
ar það kemur saman að nýju í lok
janúar, auk þess að ræða það í
umhverfisnefnd.
Hjörleifur hefur verið mikill
vökumaður í hópi Iandsfeðranna
gagnvart mengun og náttúru-
spjöllum. Þekking hans á mála-
flokknum er afburða góð og ekki
umdeild. Hjörleifur hefur ítrekað
bent á hættuna frá Sellafield,
Dounray í Skotlandi og Cherbo-
urg í Frakklandi. Þetta hefur
hann gert á Alþingi og eins á nor-
rænum vettvangi. Árið 1993 var
mikið baráttuár gegn auknum
umsvifum í Thorp-endurvinnsl-
unni í Sellafield. Sú stækkun olli
miklum og margvíslegum mót-
mælum, innan Bretlands sem
utan. Alþingi Islendinga mót-
mælti, en stjórn Majors hlustaði
ekki á rök, allra síst umhverfis-
ráðherrann John Gummer.
I umræðum á Alþingi árið 1993
gagnrýndi umhverfisráðherra Is-
lands, Ossur Skarphéðinsson,
framkomu Breta í þessu máli.
Hann var orðinn yfir sig þreyttur
á þrákelkni breskra yfirvalda sem
hundsuðu öll tilmæli, en horfðu
aðeins til milljarða punda samn-
inga við Japani og iðnríki í Evr
il