Dagur - 27.01.1999, Blaðsíða 4

20-MIBVIKUDAGVR 27. JANÚAR 1999
MENNINGARLÍFIÐ í LANDINU

Er hagsmunum þínum
vel borgið? Það getur
verið dýrt að hiaupa
eftir hverju sem er.
100 ár
Gullgrafaraæði hefur
gripið um sig á Islandi.
Æðið rennur á virðulega
„verðbréfasjóði", „fagfjár-
festa", lífeyrissjóði og
banka. Þeir hafa varið
nokkrum tugum milljóna
í herkostnað á síðum
Morgunblaðsins og í
sjónvarpsauglýsingum til
að tryggja sér hlut í 2.2%
af „viðbótarlífeyrisspam-
aði“, sem landsmönnum
gefst kostur á.
Trippinn eru rekin af gífurlegu offorsi,
og smalahundurinn sem kallast Fjár-
málaráðuneytið tekur undir í fjöllunum:
sparið og græðið.
Þetta er svo mikið þjóðþrifamál að
varla má greina þær öfáu mjóróma raddir
sem væla: „augnablik".
Þetta augnablik sem beðið er um getur
þó verið dýrmætt. Það er nefnilega ekki
allt sem sýnist.
Óábyrgur áróðui
Aróðursstríð sjóða og íjármálastofnana er
óábyrgt að hlýtur að vekja ugg um þann
þankagang sem þar viðgengst. Hjarð-
mennska nýtúskrifðara viðskiptafræðinga
(verðbréfafræðinga?) og sléttgreidd aug-
lýsingamennska er í fyrirrúmi.
Auglýsingarnar hrósa miklum árangri í
ávöxtun fjár síðustu ár og framreikna til
næstu áratuga. Smáa letrið reynir stöku
sinnum að minna fólk á að „árangur í
fortíðinni þarf ekki að skila sömu ávöxt-
un“ í ófyrirséðri framtíð, eða hvernig sem
það er nú orðað, þar sem nánast er engin
leið að sjá það fyrir gylltu sjónarröndinni
sem við blasir þegar maður fer á eftir-
laun.
Þetta er þó álíka mikilvæg viðvörun og
á sígarettupökkunum: reykingar geta
skaðað heilsu þína.
Eitt er rétt: flestir ættu örugglega að
spara meira. En er endilega víst að best
sé fyrir ALLA að spara í þvf formi sem nú
er boðað eins og nýr guð? Þvf fer fjarri.
Ávöxtim
Svartasti bletturinn á markaðsvæðingu i
fjármálaheiminum er án efa ffammistaða
Avöxtunar sf. fyrir rúmum áratug. Fjöldi
fólks tapaði miklum upphæðum vegna
gylliboða um skjóta og góða ávöxtun.
Bankaeftirlitið (og þeir aðrir sem eiga að
gæta hagsmuna almennings) brugðust
eftirlitsskyldu sinni. Nú er fullyrt að slíkt
ævintýri gæti ekki endurtekið sig. Það
væri þá í fyrsta skipti í sögu kapítalisma
að kaup og sala verðbréfa, umsýsla fjár
og ávöxtun sparnaðar væri hafin yfir
mannlega heimsku, slæma breytni eða
hreina óheppni. Almenningur hefur
mjög litlar forsendur til að dæma um trú-
verðugleika og traust þeirra fjármála-
stofnana sem nú keppa um peningana.
Eru þetta allt snillingar?
Markaðsvæðing samfélagsins er rekin
af trúarlegu ofstæki. Dæmi um það er
hve eftirlitslaus og gangrýnislaus fjár-
málaheimurinn er frá almannavaldinu.
Ekki má auglýsa Mæjorkaferðir nema
með ströngum skilmálum. Er ekki kom-
inn tími til að huga að fjármálafyrirtækj-
unum? Innan frá örlar vart á faglegu að-
haldi vegna fákeppni, fáfræði og van-
þroska markaðarins.
Markaðsvæðingin er einnig rekin af fá-
bjánum; dæmi er kennitöluruglið við sölu
ríkiseigna; erfitt hefur reynst að benda á
hliðstæðu þar sem alvöru hagstjórn nkir.
Og markaðsvæðingin getur reynst ein-
staklingum dýr, vegna þess hve óupplýst-
ur markaðurinn og viðskiptamenn hans
eru.
Það erum við að sjá núna.
Stór ákvörðun
Akvörðun um lífeyrissparnað skiptir ein-
staklinginn gífurlegu máli. Röng ákvörð-
un nú getur reynst honum dýr síðar. Sem
betur fer tók almannavaldið grundvallar-
ákvörðun fyrir alla Islendinga: þeir eru
skyldaðir til að borga í lífeyrissjóð. Sam-
tryggingarsjóðirnir eru rétt pólitík og eiga
að liggja til grundvallar því að í framtíð-
inni þurfi tryggingakerfið ekki að ala önn
fyrir óforsjálu fólki, sem ekkert lagði fyrir
til elliáranna. Þeir eru þó fráleitt hafnir
yfir gagnrýni: þeim er stjórnað af fá-
mennisklíkum, nutu lítils aðhalds þar til
nýlega, og bjóða mismunadi kjör; þeir
hafa þó verið að bæta stöðu sína í flestu
tilliti.
Séreignarsjóðir geta í besta falli verið
viðbótarsparnaður fyrir allan almenning,
ofan á grunntryggingu sameignarsjóð-
anna. Til skamms tíma voru þeir Iítið
annað en bankabók sem fólk gat Iagt
inná án þess að hafa leyfi til að taka útaf
fyrr en síðar, og þá í smáskömmtum að
frádregnum sköttum. I eðli sínu eru þeir
eins nú.
Hvað er þá skynsamlegt?
Fyrir hvern og einn er erfitt að greina
kjarna skynseminnar frá hismi auglýsing-
anna þessa dagana. Fyrsta ráðið fyrir
flesta væri samt að huga að raunverulegri
stöðu sinni í viðkomandi sameignarlífeyr-
issjóði: ef ég held áfram að borga eins og
nú, hvað fæ ég mikið á mánuði til ævi-
Ioka þegar lífeyrisaldri er náð? Er það
nóg? Er það kannski meira en nóg?
Næsta atriðið er auðvitað að huga að
líftryggingu, örorkubótum og slysabótum
sem viðkomandi þarf að hafa. Og hver er
staða maka?
Þegar þarna er komið er svo langt inn í
þykkni óvissu ratað að engin leið er að
gefa almenn ráð. Og hvert fer maður þá?
I blaðaauglýsingar? Lífeyrissjóðir verka-
lýðsfélaganna hafa bersýnilega geipifé til
að auglýsa ágæti sitt, en hvar er persónu-
leg ráðgjöf?
Skattaafláttiir
Til að auka spamað hefur ríkið veitt
skattaafslátt við kaup á hlutabréfum, og
nú viðbótarlífeyrissparnaði. Fáir benda á
að fjárfesting einstaklings sem byggir á
skattaafslætti kann að reynast honum dýr
þegar upp er staðið. Til lengri tíma litið
kann skattaafslátturinn að reynast lítil
miðað við betri ávöxtun sem býðst annars
staðar. Arni Oddur Þórðarson, forstöðu-
maður markaðssviðs Búnaðarbankans,
benti á nýlega í Viðskiptablaðinu að
frammistaða „hlutabréfasjóðanna" und-
anfarin ár er frekar slök. Þá er miðað við
hve vísitala hlutabréfa hefur rokið upp. I
deilum hans og sjóðsstjóranna (Mbl.
fimmtudag og sunnudag) kemur skýrt
fram það viðhorf að sjóðirnir hafi fyrst og
fremst sprottið af þörf fólks fyrir að
„kaupa skattaafslátt" með „lítilli áhættu".
Avöxtunin er því ekki í sjóðunum, heldur
framlagi ríkisins, svo maður komist að
kjarna málsins.
Hvað þarf mikið Ijármálavit til að gera
út á afslátt ríkisins? Nákvæmlega ekki
neitt. Hinu gleyma sjóðsstjórarnir að þeir
hafa hvatt til kaupa bréfanna fyrir áramót
með þeim orðum að um Iangtímafjárfest-
ingu væri að ræða fyrir almenning. Þessi
röksemd er nú fallin. Fólk á að vera vak-
andi fyrir því að taka fé sitt úr „hluta-
bréfasjóðunum" um leið og það er búið
að afplána vist sína í þeim til að njóta
skattaafsláttar. Peningana á að setja í
arðvænlegri bréf sem þó þurfa ekki að
vera áhættusöm.
Að sama skapi má spyrja um hinn nýja
viðbótarsparnað lífeyris: er skattaafslátt-
urinn þess virði til lengri tíma litið? Svo
undarlegt sem það nú er hafa fáir lagst
yfir það dæmi fyrir almenning. Þetta
form er alveg klárlega mjög hagstætt fyrir
marga. En hvort kemur betur út fyrir
mann að styrkja samtryggingarinneign
sína eða stofna séreign? Og hvaða aðrar
sparnaðarleiðir bjóðast nú þeim sem vilja
spara til 10-20 eða 30 ára, sleppa skatta-
afslættinum, en fá sparnaðinn skattfrjáls-
an þegar að leiðarlokum kemur?
Sameign?
Þeir sem hugsa kaldrifjað geta líklega
náð bestu hugsanlegri ávöxtun fjár með
því að lifa lengi á framfærslu sameignar-
sjóðs. Heilsugott fólk sem á langlífi í
ættarsögu sinni ætti því að styrkja sam-
eignarsjóðsgreiðslur sínar og lifa Iengi á
kostnað reykingamanna, fitukeppa og
allra hinna sem kveðja snemma. Eg fór
nefnilega að reikna það dæmi sem aldrei
sést reiknað í blaðaauglýsingum. Ef ég
ætla að hafa 100 þúsund á mánuði í 20
ár eftir 67 ára aldur þarf ég að eiga 24
milljónir þegar þar að kemur. (Vextir
ekki reiknaðir frekar en verðlagsbreyting-
ar.) Það þýðir milljón á ári í sparnað hér
eftir. Eg er að spá í núna hvað ég þurfi að
borga í sameignarsjóð til að tryggja mér
sömu réttindi. Til æviloka. Þótt ég verði
hundrað ára.
UMBÚÐA-
LAUST
Stefán Jón
Hafstein
skrifar
Af íþróttum og ættfræði
Menning hvers samfélag stjórnast
verulega af því hvaða aðstæður
fólk býr við. Þannig er ættfræði-
áhugi hvergi meiri á byggðu bóli
en á íslandi, sem að leiða má lík-
um að komi til vegna fámennis
þjóðarinnar. Erlendír íjölmiðla-
menn hafa gert þetta áhugamál
þjóðarinnar að sérstöku umfjöll-
unarefni, enda þykir sérstakt að í
víðlesnum dagblöðum séu minn-
ingargreinar það efhi sem hvað
mestra vinsælda nýtur. Og DV
heldur síðan úti sérstökum ætt-
fræðiþætti, þar sem ættir manna eru
raktar hver um aðra þvera þannig að sjá
má að þegar til kastanna kemur eru Is-
lendingar meira og minna skyldir hver
öðrum.
Af Hurðabaksætt
Eftir frjálsíþróttamót í sjónvarpi á
sunnudagskvöld hringdi til mín kunn-
ingi minn og spurði mig hverra ætta
sunnlenskra Jón Amar Magnús-
son tugþrautarmaður af Krókn-
um væri. Hvort hann væri ekki
af Hurðabaksættinni svonefndu,
sem um langt skeið hefur verið
burðarás í frjálsíþróttalífi hér-
aðsins. Ég sagði að það væri allt
saman satt og rétt hjá honum og
hóf upptalningu:
Jón Arnar er sonur Magnúsar
Óskarssonar og Þuríðar Jóns-
dóttur, sem búa í Hamratungu í
Gnúpveijahreppi, en hún er frá
Selfossi og hún er af Hurða-
baksætt, dóttir Sigríðar sem er dóttir
Guðmundar og Þuríðar, sem bjuggu á
Hurðabaki í Flóa. Jón Sigurðsson, mað-
ur Sigríðar, er frá Seljatungu í Flóa en
meðaí bræðra hans er Gunnar félags-
málakappi, sem er afi Einars Gunnar
Sigurðssonar handboltamanns. - Jón
þessi Sigurðsson var lengi bifreiðaeftir-
íitsmaður á Selfossi og átti bíl sem bar
númerið X - 15.
MENNINGAR
VAKTIN
Sigurður Bogi
Sævarsson
skrifar
„Og spurði mig
hverra ætta sunn-
lenskra Jón Arnar
Magnússon tug-
þrautarmaður af
Króknum væri.
Hvort hann væri
ekki afHurða-
baksættinni svo-
nefndu."
Peir eru frændur mínir
A nefndu frjálsíþróttamóti kepptu í
hlaupagreinum bræður þrír úr Hafnar-
firði, Björn, Bjarni og Ólafur Sveinn
Traustasynir. Þeir plummuðu sig ágæt-
Iega sem gladdi mig virkilega, því þetta
eru frændur mínir. Faðir þeirra er
Trausti Sveinbjörnsson, rafmagnsfræð-
ingur og hlaupagikkur í Hafnarfirði, og
afi strákanna er Sveinbjörn Ólafsson,
rennismiður þar í bæ. Sveinbjörn var
eitt sextán barna Ólafs Sv. Sveinssonar
og Margrétar Steinsdóttur, sem bjuggu á
Syðra-Velli í Flóa. Elstur þeirra barna
allra er afi minn, Sigursteinn Ólafsson,
sem lengi starfaði á bílalager Kaupfélags
Árnesinga. Á eftir afa kemur pabbi,
Sævar, sem er rafvirki á Selfossi. Elsta
barn hans er sá sem hér situr við tölvu-
skjá.
Alla tíð hafa mér þótt íþróttir lítt
spennandi. En það er aldeilis gaman
þegar hægt er að snúa þeim yfir í hina
skemmtilegu ættfræði. Maður er manns
gaman segir í Hávamálum - og þau
spöku orð geri ég að mínum þegar ætt-
fræði er annars vegar.