Dagur - 17.04.1999, Blaðsíða 1

Laugardagur 17. apríl -14. tölublað 1999
Ef þú ert staddur á erlendri
grund, einkanlega í Evrópu,
getur verið ad þú sért spurð-
ur að því, hvort þú sért ekki
afkomandi víkinga.
Vera má að þér vefjist nokk-
uð tunga iiin tönn að svara,
enda ekki vist að þú hafir
ígrundað það mikið um dag-
ana, hvort svo sé.
En hvaða þjóðflokkur var
þetta eiginlega, sem lang-
fiestar Evrópuþjóðir hrædd-
ust svo mjög er til þeirra
sást. Jafnvel svo mjög, að
euu í dag lifir minningin iim
þessa voðamenn ríkt í fólki
og þau grimmdarverk er þeir
frömdu. Hverjir voru víking-
ar?
„ Vestur fórk of ver66
Létt spjaU um helstu
„afrek“ íslendinga á miðöldum
AGNAR
HALLGRÍMSSON
cand mag.
skrifar
Víkingar voru norrænir menn,
þ.e. af hinu norræna málsvæði,
þar sem var töluð „dönsk tunga“,
sem svo var kölluð. Það er
nokkurn veginn það sem nú eru
kölluð Norðurlönd, að Finnlandi
undanskildu. Þessir norrænu
menn voru uppi á tímabilinu frá
því á 8. öld fram yfir þá 11.
miðja, eða um 50 árum eftir
Kristnitöku hér á landi. Þetta
tímabil er kallað Víkingaöld.
Víkingar voru í meira Iagi her-
skáir menn, og eru helst þekktir
fyrir að fara víða um lönd Evrópu
á herskipum (langskipum) sín-
um, og höggva strandhögg, nauð-
ga, drepa, pynta, brenna og ræna
blásaklaust fólk, jafnt í þéttbýli
sem dreifbýli, þar sem þeir fóru
um. Hvar sem þeir komu
brenndu þeir og rændu bæði fé
og fjörvi, þ.e. lausafé (pening-
um), kvikfénaði og mannfólki,
því sem þeir ekki drápu, og gerðu
að þrælum sínum. Saga víking-
anna er blóði drifin allt frá upp-
hafi til loka Víkingaaldar.
Þetta eru í aðalatriðum þær
upplýsingar, sem finna má í upp-
flettibókum um víkingana, og eru
víst flestum Islendingum kunnar,
og því óþarft að tíunda þær mjög
rækilega hér.
Víkingar voru miklir siglinga-
menn, sem að líkum lætur, og
fóru vítt um höf og námu ný
lönd, t.d. Island, Færeyjar,
Grænland og e.t.v. Norður-Amer-
íku.
I Landnámu er þess getið, að
þeir Naddoður og Hrafna-FIóki,
er fyrstir manna komu til Islands,
hafi verið miklir víkingar. Sama
er að segja um þá fóstbræður
Ingólf og Hjörleif, er fyrstir sett-
ust hér að. Þeir höfðu að sögn,
einkum Hjörleifur, farið í vestur-
víkingu (víking er kvenkynsorð
leitt af orðinu víkingur) áður en
þeir fóru að byggja Island. Þaðan
höfðu þeir haft með sér þræla, er
síðar urðu banamenn Hjörleifs,
eins og allir þekkja.
Að öðru leyti er í Landnámu
fremur Iítið talað um að land-
námsmenn hafi verið vfkingar og
stundað víkingu eftir að þeir
fluttust hingað til lands. Svo er
helst að sjá sem að gildir bændur
úr Noregi hafi hrökklast til Is-
lands vegna ofríkis Haralds kon-
ungs hins hárfagra, sem vildi
leggja allan Noreg undir eina
krúnu og allsherjar skattgjald.
Hefði það vissulega verið þeim
sæmara sem sönnum víkingum
að fara að Haraldi konungi og
mönnum hans og drepa þá alla,
heldur en flýja undan þeim á
herskipum sínum út til Islands.
Að sönnu er þess getið í Land-
námu að landsnámsmenn hafi á
stundum haft með sér út hingað
ófrjálst fólk, aðallega írskt, en
slíkt var ekki óalgengnt á þeim
tíma og þurfti reyndar ekki vík-
inga til. Mansal og þrælahald var
algengt víða um heim langt fram
eftir öldum, eins og öllum mun
kunnugt.
Reyndar er ýmislegt á huldu
um ferðir norskra manna til Is-
lands á Landnámsöld á víkinga-
skipum, einkum flutning þeirra á
búfé. Gera má ráð fyrir að ekki
hafi verið ýkja mikið rými fyrir
húsdýr á þessum tiltölulega litlu
skipum. Sérstaklega á þetta við
um fóður (hey) og vatn, sem
þessir gripir hafa þurft ógrynni af
á svo löngum sjóferðum. Tæpast
hafa hinir fyrstu landnámsmenn
lifað af mjólk úr kálfum, eða rið-
ið milli landshluta á folöldum,
hafi eingöngu ungviði verið flutt
til landsins frá Noregi.
I Landnámu er að vísu greint
frá því að skip hafi komið út
norðanlands hlaðið kvikfé, en
varla hefur það sagt mikið í jafn-
stóru og strjálbyggðu Iandi. Þá
vaknar óneitanlega sú spurning á
hverju lifði þetta fólk? Eitthvað
munu þeir hafa lifað á fiski, aðal-
lega úr ám og vötnum, og eitt-
hvað á fugli og íslenskt ræktuðu
korni, en kjötmeti hlýtur að hafa
verið mjög af skornum skammti.
Enda þótt ekki sé mikið af frá-
sögnum af víkingum í Landnámu
kveður nokkuð við annan tón í
Konungasögum og Islendinga-
sögum. Þar úir allt og grúir af
mandrápum og sjóferðum í anda
víkinga, einkum þó í konunga-
sögum, t.d. Heimskringlu. Þótt
ekki sé það lenska nú á dögum að
gera mikið úr sannleiks- eða
heimildagildi íslendingasagna,
sýnir þetta þó að þeir sem rituðu
sögurnar um það bil tveimur öld-
um eftir lok Víkingaaldar hafa
þekkt nokkuð til víkinga og af-
reka þeirra, eða í það minnsta
talið sig þekkja það.
Sem dæmi um víkingasögu
meðal Islendingasagna má nefna
Egils sögu Skallagrímssonar, sem
er að margra áliti fyrsta Islend-
ingasagan sem skráð var á skinn,
hvort sem það var nú Snorri
Sturluson eða einhver annar.
Höfundur sögunnar lætur Egil
minnast í ljóði að móðir hans
hafi mælt svo fyrir að hann skyl-
di „fara á brott með víkingum ...
og höggva mann og annan“.
Framhald á hl. 2 og 3
Skipsmynd úr farmannadálki í Jónsbókarhandriti. Þarna er kuggur á fullri siglingu, líklega á heimleið úr veiðitúr.