Dagur - 01.05.1999, Page 1

Brotabrot úr
baráttusögu
verkakveraia
Eftir því sem samkeppnin innan auðvaldsþjóðfélagsins vex,
verða árásir auðvaldsins á laun verkalýðsins ákafari en
nokkru sinni fyrr. Og jaínframt eykst þátttaka kvenna og
unglinga í framleiðslunni. Tækni og verkaskipting nútímans
útheimtir minni þekkingu og krafta. Vélar nútímans heimta
árvekni og snör handtök, sem hefur gert það að verkum, að
kvenfólk og unglingar geta á mörgum sviðum afkastað sömu
vinnu og karlar. Síðustu 10 árin hefur kvenfólki sem vinnur
Iaunavinnu fjölgað gífurlega, þrátt lyrir aukið atvinnuleysi
meðal karlmanna. Orsakirnar eru: Fyrst hin ríkjandi skoðun
um undirgefni konunnar, annað að kvenfólk hefur miklu
yngri og veilcari hagsmunasamtök en karlmenn. Atvinnurek-
endur hafa hagnýtt sér hina veiku aðstöðu kvenna, til að
lækka laun verkamanna og þegar það hefur ekki tekist, hafa
verkamennirnir verið reknir frá vinnu og konur teknar í stað-
inn fyrir oft helmingi lægri laun en karlmenn. Og það eins
þótt þær afköstuðu jafn miklu og karlmenn.
Það á að heita, að konur hafi hér sama rétt til lífsins og
karlmenn. Með margra ára baráttu tókst íslenskum konum
að vinna sér pólitísk réttindi til jafns við karla. Eftir að kon-
ur fengu kosningarétt dofnaði mjög yfír baráttu kvenna.
Leiðtogar kvenfrelsisbaráttunnar, sem flest voru yfirstéttar-
konur, töldu réttindum kvenna fullborgið, að fengnum kosn-
ingarétti kvenna, baráttan íyrir lífínu var þeim algjört auka-
atriði. Það sýndi sig líka strax, að flestar konur sem kosnar
voru til þings eða bæjarstjóma, komu þar fram sem fulltrú-
ar auðvaldsins, og gerðust þar með fjendur allra vinnandi
kvenna. Arangurinn af baráttu kvenna fyrir pólitískum rétt-
indum, hefur því ekki orðið annar en sá, að styrkja auðvald-
ið í baráttunni gegn verkalýðnum.
Listamenn lögðu málgögnum verkalýðshreyfingarinnar oft lið á fyrri
árum. Rithöfundar birtu smásögur í þeim, skáldin Ijóð sín og mynd-
listasmenn skreyttu. Dúkristur listamanna eru sérstakur kapituli í
sögu fjölmiðlunar og myndlistar. Myndamót voru dýr og framan af
öldinni voru þau aðeins gerð í útlöndum. En íslenskir listamenn skáru
þá myndir í línóleumdúk sem settar voru í pressu og prentaðar með
öðru efni í btöðunum. Myndin á forsíðu Jólablaðs verkakvenna 1931
var skorin afJóni Engilberts.
Pú ert svo fljót, að þér
duga fjórar krónur
Það mun ekki ofmælt að Jóhanna
Egilsdóttir er einn farsælasti
Ieiðtogi íslenskrar verkalýðs-
hreyfingar. Þar var hún lengi í
forystusveit og barðist ótrauð við
að rétta hlut verkakvenna sem
lengi voru öskubuskur á vinnu-
markaði. Þótt kjör verkamanna á
fyrstu áratugum aldarinnar væru
bágborin tók fyrst steininn úr
þegar kom að launagreiðslum til
kvenna, sem oft unnu ekki síður
erfið störf og iðulega hin sömu
og karlar en voru aðeins hálf-
drættingar á við karla í launatekj-
um.
Þótt við ramman reip væri að
draga þegar verkamenn stofnuðu
sín samtök til að freista þess að
bæta kjörin og fá að semja um
viðurkenndan launataxta, var
róðurinn ennþá þyngri þegar
kom til kasta kvenna að beijast
fyrir bættum kjörum og sann-
gjörnum launum. Hlutur Jó-
hönnu Egilsdóttur í þeirri bar-
áttu er veí kunnur og verður ekki
rakinn hér, en tilgreind dæmi
sem hún sagði um kjör verka-
kvenna í bókinni Við sem byggð-
um þessa borg eftir Vilhjálm S.
Vilhjálmsson:
„Eg þekkti unga stúlku sem
kom hingað utan af landi. Þá var
erfitt að fá vinnu. Hún réðist sem
vinnukona til verkstjóra nokkurs.
Hann réði hana síðan í aðra
vinnu. Þar tók hún í hver vikulok
á móti fjörutíu og tveimur krón-
um og með þær fór hún til hús-
bóndans. I hver mánaðarlok
greiddi hann henni umsamið
kaup fjörutíu og fimm krónur
fyrir mánuðinn. Þessi stúlka fór í
vinnu sína klukkan 6 á hverjum
morgni. I hádeginu keypti hún til
heimilisins, þvoði upp og þaut í
fiskvinnuna, á kvöldin sótti hún
vatn í bæinn, skúraði gólfið og
tók til, því að frúin var fín.“
Um aðra konu sagði Jóhanna
eftirfarandi: „Erfiðust var lífsbar-
átta ekknanna með börn sín. Eg
man eina konu með fjögur ung
börn. Hún stundaði þvotta. Hún
fór á fætur eldsnemma á hverjum
morgni, stagaði og bætti, eldaði
fisk og kartöflur, bjó út bita
handa börnunum, skildi þau svo
eftir og fór út að þvo. Hún fékk
fjórar krónur og fimmtíu fyrir
daginn. Auk þess tók hún að sér
að ræsta stóra skrifstofu, og fyrir
það fékk hún þijátíu og fimm
krónur á mánuði. Þessi kona var
oftast sjúk af þreytu, með verk í
útlimum, vöðvabólgu, sina-
skeiðabólgu í annarri hendinni
og þar fram eftir götum. En hún
barðist, hún barðist svo hetju-
legri baráttu, að fátítt er, þó að
margar ekkjur ættu Iíka sögu.
Einu sinni hljóp hún í skarðið
fyrir aðra konu og var fljótari
með þvottinn en sú kona. Þess
vegna sagði frúin í húsinu við
hana um kvöldið:
„Eg hef alltaf borgað henni
Stínu gömlu fjórar krónur og
fímmtíu, en þú ert svo fljót, að
þér duga fjórar krónur."
Einu sinni fékk þessi verka-
kona hjálp frá bænum um skeið.
Þá voru kosningar, og hún ætlaði
að kjósa, en fékk ekki. Hún kom
til mín og sagði mér frá þessu: Þá
skildi ég hvað það var, sem ég
hafði lesið í Islendingasögum, að
hagl hefði hrotið af auga. Það var
ekki tár sem hrökk af auga henn-
ar, heldur var það hagl. Þetta var
mikil skapkona, hún var bókstaf-
lega miður sín af heift... Hún
stundaði þvotta og skúringar þar
til fyrir fáum árum, þá fékk hún
slag og dó skömmu síðar. Börnin
hennar komust öll vel áfram, en
hún var einmana í ellinni...“
Sömu laun fyrir sömu viunu
Snemma kom fram krafan um
sömu Iaun fyrir sömu vinnu. Nú
er launajafnrétti lögbundið en
mörgum konum þykir langt í
land að orð og efndir standist á.
Og einhver ágreiningur er uppi
um hvort launajafnrétti og póli-
tísk áhrif kvenna séu nokkurn
veginn eitt og hið sama.
I Jólablaði verkakvenna, sem
Kvennadeild Kommúnistaflokks
Islands gaf út árið 1931, í byijun
kreppunnar miklu, er grein eftir
ónafngreinda verkakonu undir
fyrirsögninni Sömu laun fyrir
sömu \innu:
Sjá framhald á bls. 2og 3