Dagur - 25.06.1999, Blaðsíða 7

ÞJÓÐMÁL
ev'u ;Vii'i .iVauaAoutVoV-
FÖSTUDAGUR 25. JlíJVf 1999 - 7
Menningarráðgj afi
landsbyggðarinnar
VALGERÐUR
SVKRRIS
DOTTIR
ALÞINGISMAÐUR
SKRIFAR
Nýlega tók stjórn Byggðastofn-
unar þá ákvörðun að stofna til
embættis menningarráðgjafa
landsbyggðarinnar. Eg lýsi
ánægju með þessa ákvörðun og
tel hana skynsamlega.
Fyrir 10 árum síðan flutti ég
ásamt þingmönnunum Ola Þ.
Guðbjartssyni, Jóhönnu Þor-
steinsdóttur, Matthíasi Bjarna-
syni, Jóni Sæmundi Sigurjóns-
syni og Margréti Frímannsdóttur
tillögu á Alþingi um menningar-
ráðgjafa i landshlutum. Tillagan
fól það í sér að kjósa skyldi nefnd
með fulltrúum allra þingflokka
til að undirbúa og koma á fót
starfi menningarráðgjafa. Flún
hljóðaði svona: „Alþingi ályktar
að kjósa nefnd fulltrúa allra
þingflokka til að undirbúa og
koma á fót starfi menningarráð-
gjafa í öllum landshlutum.
Nefndin ljúki störfum eigi síðar
en 1. september 1989.“ Tillagan
náði ekki fram að ganga.
Þar sem tillagan og greinar-
gerð hennar á ríkt erindi enn
þann dag í dag finnst mér
ástæða til að rifja hana hér upp í
heild sinni:
Menning, félagslif, listir
Menning, þetta lítt höndlaða fyr-
irbæri sem fæstir voga sér að
reyna að skilgreina en allir vita
hvað er. Félagslíf, það sem allir
hafa þörf fyrir en hafa oftlega
ekki þor til að koma af stað. Fist-
ir, það sem allir þrá að njóta eða
vera með í að skapa, hver að sín-
um smekk, en fæstir leggja til at-
lögu við hvatningar- og leiðbein-
ingarlaust. Samfélag án eigin
menningar- og listalífs er dæmt
til þess að líða undir lok. Flótt-
inn af landsbyggðinni á sér að
stórum hluta skýringu í því að
þessa þætti skortir.
Menningarstarf á landsbyggðinni mun styrkjast með tiikomu sérstakra menningarfuiitrúa, segir Valgerður Sverris-
dótxir og rifjar upp gamla þingsályktunartillögu. Myndin er frá Samkomuhúsinu á Akureyri.
Þjóð þolir illa ofurvald fárra
yfir menningu, félagslífi og list-
um. Fíf þegnanna verður fá-
breytt og iðulega innantómt. Is-
lensk menning þarfnast mótvæg-
is við ofurþunga þeirra áhrifa
sem stafa frá Reykjavíkursvæð-
inu. Það mótvægi er unnt að
skapa í hinum dreifðari byggðum
með aðstoð menningarráðgjafa.
Menntngarstarf
Eftir að fjölmiðlar komu til sög-
unnar og eftir því sem þeir hafa
orðið öflugri hefur æ meira bor-
ið á þeirri skoðun að það eitt sé
menning sem flutt sé af þar til
lærðu fólki á hverju sviði.
Menntun er að sjálfsögðu að-
ferðin til að þroska og efla hæfi-
leikana og próf að Ioknu námi er
lykill að starfi listamannsins, en
hitt er engu að síður nauðsynlegt
þjóðlegu og góðu mannlífi að all-
ur almenningur taki þátt í menn-
ingarstarfi. Flest bendir til þess
að þegar í grunnskólanum mót-
ist viðhorf til lífsins. Því er mik-
ilvægt að börnin séu þá þegar
þjálfuð í því að skapa eitthvað
sjálf og að koma fram fyrir hóp
og flytja mál sitt.
Samkvæmt grunnskólalögum
er ekki kveðið sérstaklega á um
þess háttar uppfræðslu. Þó
munu margir skólar hafa tekið
upp þann sið að halda skemmt-
un einu sinni á ári þar sem nem-
endur semja eða velja efni til
flutnings. I minni skólum er
jafnvel hægt að koma því svo fyr-
ir að allir nemendur skólans fái
eitthvert hlutverk við þetta tæki-
færi.
Opnarhuga
Sums staðar hafa verið fengnir
listamenn til að vinna með börn-
um í vikutíma og þeirri vinnu
lýkur með sýningu í skólanum,
sannkallaðri listahátíð. Enginn
vafi er á að tilbreyting sem þessi
opnar hug barnanna í menning-
arlegu tilíiti auk þess sem það
sannfærir mörg þeirra um að
þau geti eitthvað. I öllum sveit-
arfélögum á Islandi á sér stað
menningarstarfsemi á einhverju
sviði. Virkust er þátttaka al-
mennings í kórum og leikfélög-
um. A allra síðustu árum hefur
þó þróunin verið í þá átt að æ
fleiri gerast sinnulausir og við-
horf til lista og menningar hefur
verið að breytast með auknum
áhuga á veraldlegum gæðum.
Sveitarstjórnarmenn viðurkenna
að þegar gengið er frá fjárhags-
og framkvæmdaáætlunum Iendi
menning og listir aftast á Iistan-
um og sama hefur oft gilt um af-
greiðslu fjárlaga á Alþingi.
„Eftir höfðinu dansa limirnir,"
segir í gömlu og drjúgsönnu orð-
taki. Forráðamenn byggðarlaga
og forustumenn þjóðarinnar
verða að gera sér grein fyrir mik-
ilvægi félagslegra þátta í mann-
lífi byggða sinna. Tómlæti og að-
stöðuleysi hefur kæft margan
þann gróður sem með aðhlynn-
ingu og við réttar aðstæður hefði
getað sprottið og náð góðum
þroska.
Mikilvægt starf
Það starf, sem hér er lagt til að
hafið verði, gæti orðið mikilvæg-
ur þáttur í að virkja einstaklinga
á sviði menningar og lista, miðla
efni á milli héraða, skipuleggja
menningarstarfsemina í samráði
við heimamenn á hverjum stað
og vera skólastjórum til aðstoðar
við listviðburði í skólum. Þá er
einnig hugsanlegt að aðstoða við
örnefnasöfnun og það starf
safna að leita uppi fróðleik af
menningarstarfi fyrri tíma og
fleira mætti upp telja.
Hver borgar?
Það þarf því enginn að velkjast í
vafa um að verkefnin eru ærin
og starfssviðið breitt. En þá er
komið að spurningunni sem
alltaf þarf að svara áður en
ákvörðun er tekin: Hver á að
borga starfsmanninum kaup? I
huga flutningsmanns er það rík-
issjóður sem á að borga. I því
sambandi má nefna að með
breyttri verkaskiptingu ríkis og
sveitarfélaga er gert ráð fyrir að
félagsheimilasjóður falli niður og
þar með hiutdeild hans í
skemmtanaskatti. Frumvarpið,
eins og það liggur nú fyrir þing-
inu, gerir ráð fyrir að menning-
arsjóður félagsheimila fái 10%
tekna af skemmtanaskatti og
Sinfóníuhljómsveit Islands jafn-
stóran hlut. Eftirstöðvum skal í
samráði við fjármálaráðherra
m.a. varið til menningarstarf-
semi. Vel mætti hugsa sér að
eyrnamerkja hluta skemmtana-
skattsins til þeirrar starfsemi
sem hér er fjallað um. Fjármála-
hlið málsins yrði að sjálfsögðu til
umfjöllunar hjá þeirri nefnd sem
kosin yrði á Alþingi til þess að
annast skipulagningu starfs
þessa.
Hlúð að félagslegiun þáttum
Skóinn kreppir víða á lands-
byggðinni, sérstaklega hvað
snertir atvinnulífið. Fullyrða má
að einmitt þegar þannig háttar
til er áríðandi að hlúa að félags-
legum þáttum og manneskjunni
sem einstaklingi. Að öðrum kosti
er hætta á reiðuleysi og uppgjöf.
„Samt er þetta etnn heimiir“
Kafli úr yfirlitsrædu
Karls Sigurbjömsson-
ar, biskups, á Synodus
1999.
I desember sl. sótti ég ásamt sr.
Döllu Þórðardóttur þing al-
kirkjuráðsins sem haldið var í
Harare. Þetta var hálfrar aldar
afmæli samtakanna, sem hafa
gefið svo miklar vonir um sam-
tal, samstarf og einingu kirkna
heimsins. En eru nú í mikilli
kreppu og óvissu um hlutverk
sitt. Jónas Þórisson, fram-
kvæmdastjóri var áheyrnarfull-
trúi á þinginu, á vegum hjálpar-
starfs kirkjunnar, sem er sam-
starfsaðili alkirkjuráðsins í hjálp-
arstarfi, svonefndu ACT - Action
by Churches together. Þátttakan
í þessu þingi og fyrri vísitasía
mín til Eþíópíu og Kenýa færði
mér heim sanninn um þann gíf-
urlega vanda sem hinn svo-
nefndi þriðji heimur á við að
etja. Samt hef ég hvergi séð eins
milda von og gleði og meðal
þessa fólks, hinna snauðu og
smáðu.
Aðstæðumar og útlitið virðast
ekki gefa tilefni til bjartsýni, það
er annað sem þar kemur til. I
Zimbabwe, sem er eitt auðugasta
land álfunnar, með hvað hæst
menntunarstig og öflugasta innri
uppbyggingu, er atvinnuleysi
nær 40%, þriðja hvert barn er
með Aids. Hnattvæðing markað-
arins skilur Afríku eftir í öng-
stræti fátæktarinnar. Okkur er
sagt að hnattvæðingin færi þjóð-
ir og lönd nær hvort öðru, en
staðreyndin er sú að gjáin vex
milli auðs og örbirgðar. Arðránið
vex og ofbeídið gegn hinum fá-
tæku. Þjóðir þriðja heimsins eru
margar bundnar óbærilegri
skuldabyrði. Meginhluti þjóðar-
framleiðslunnar fer í afborganir
og vexti. Alkirkjuráðið og lúth-
erska heimssambandið og ýmis
hjálparsamtök vinna ötullega að
því að fá ríkisstjórnir og alþjóð-
legar fjármálastofnanir til að
gera átak í því að létta skulda-
klafanum af fátækustu ríkjun-
um. Atak það kallast „Jubilee
2000“ - náðarárið 2000, með
skírskotun til Móselögmáls um
afnám skulda hvert fimmtugasta
ár. Við fögnum nú þeirri ákvörð-
un leiðtoga helstu iðnríkja heims
að hrinda í framkvæmd áætlun
sem að þessu lýtur.
Við köllum það þriðja heim-
inn. Samt er þetta einn heimur,
ein jörð, eitt mannkyn, Guðs
sköpun sem við erum kölluð til
að rækta og gæta og vernda, í
samleið með Kristi. A þeirri sam-
leið verðum við að temja oltkur
ný viðhorf, viðhorf samstöðunn-
ar, samlíðunar, góðvildar, misk-
unnsemi og kærleika. Það mun
bjarga heiminum. Biðjum fyrir
Afríku, og biðjum fyrir öllu góðu
fólki sem leggur sig fram í þágu
góðvildar og kærleika...