Dagur - 07.08.1999, Qupperneq 4

MENNINGARLÍFD Jg
LAUGARDAGUR 7. ÁGÚST 1999
Albee í storminum
Ofsafengnar
sveiflur hafa ein-
kennt bæði
einkalíf og ævi-
starf bandaríska
leikskáldsins Ed-
ward Albee.
Hann sló í gegn
í heimalandi
sínu fyrst með
einþáttungnum
„Zoo Story“ árið
1960 og tveim-
ur árum síðar
með „Who is Afraid of Virginia
Woolf?“ en lenti nokkrum árum
síðar í kröftugri niðursveiflu sem
höfundur og í einkalífinu. En eft-
ir langa og mikla lægð tókst hon-
um að hefja sig upp á ný.
Þessi stormasami ferill er ítar-
lega rakinn í nýrri ævisögu sem
séð hefur dagsins Ijós vestra -
„Edward Albee: A Singular Jour-
ney“ (Simon & Schuster). Höf-
undurinn er kunnur gagnrýnandi
og blaðamaður - Mel Gussow -
en hann hefur líka samið bækur
um Ieikskáldin Becket, Pinter og
Stoppard. Hann hefur þekkt Al-
bee persónulega áratugum sam-
an og fylgst náið með ferli hans.
Bókina byggir hann meðal ann-
ars á einkaskjölum og bréfum
sem Albee veitti honum aðgang
að, og viðtölum við marga þá sem
átt hafa mikil samskipti við leik-
skáldið gegnum tíðina.
Ósáttur í auðlegðinni
Albee naut í æsku alls þess sem
peningar geta keypt. Hann var
tökubarn vellauðugra hjóna sem
gáfu honum allt nema ástúð og
umhyggju. Hann fannst að for-
eldrarnir hefðu hafnað sér og
varð því snemma upp á kant við
fjölskylduna. Sterkustum hönd-
um tilfinningalega náði hann við
BÓKA-
HILLAIM
Elías Snæland
Jónsson^
ritstjóri
Edward Albee: stormasöm ævi.
fóstru sína og svo ömmu sem
einnig bjó á heimilinu. Konurnar
í fjölskyldunni höfðu almennt
séð mikil áhrif á hann og birtast
margar hveijar með einum eða
öðrum hætti í leikritunum sem
hann skrifaði.
Tvítugur að aldri var Albee bú-
inn að fá nóg; hann fór að heim-
an og reyndi að Iifa á eigin for-
sendum. Hann fór að búa með
bandarísku tónskáldi, William
Flanagan, í New York. Gussow
telur fund þeirra hafa verið afar
mikilvægan fýrir feril Albee -
„eins og fundur Rimbaud og
Verlaine" segir hann í nýju bók-
inni. Þeir kynntust ýmsum
þekktum höfundum á þessum
árum. Auden á að hafa Iagt til við
Albee að hann færi að yrkja
klámvísur, en Thorton Wilder
beindi honum inn á svið Ieikrit-
unar. „Zoo Story“
vakti fyrst á honum
verulega athygli, en
það var frumflutt í
Þýskalandi árið
1959 en sett upp í
New York ári síðar.
Tveimur árum
síðar varð hann
heimsfrægur fyrir
„Who’s Afraid of
Virginia Woolf?“ -
þótt ráðamenn
Pulitzer-verðlaun-
anna gætu ekki
fengið sig til að
veita honum verð-
laun fyrir verk sem
þeim þótti gróft og
ruddalegt. Það
heldur hins vegar
enn nafni skáldsins
á lofti.
Albee skrifaði
þetta frægasta verk
sitt sem andsvar við
kunnu leikriti eftir
Eugene O’Neill: „The Iceman
Cometh." Hann útskýrir and-
stæðurnar í verkunum tveimur
með einföldum hætti: „O’Neil
heldur því fram að það sé í lagi
að byggja á falshugmyndum.
Virginia Woolf segir: losið ykkur
við þær.“
Drykkjusýki
Albee tókst ekki að fylgja eftir
sigrinum mikla árið 1962, þótt
hann fengi fyrsta Pulitzerinn
sinn fyrir „A Delicate Balance"
árið 1967 og aftur fyrir „Se-
ascape" árið 1975. Astarlífið
var stormasamt og áfengið tók
smám saman völdin; hann
sökk djúpt í drykkjusýki en
var jafnframt að skrifa Ieikrit
sem fáir skildu eða höfðu
áhuga á. Sum féllu gjörsam-
lega.
Brennivínið fór ekki aðeins
illa með leikskáldið Albee, eink-
um á áttunda og níunda ára-
tugnum; hann varð líka afar ill-
ur í umgengni. Sjálfur viður-
kennir hann að þegar drykkjan
var sem verst hafi hann hagað
sér við aðra eins og „ófreskja."
Ævisöguhöfundurinn rekur öll
þessi vandræðaár í Iífi skáldsins
sem tókst ekki að ná verulegum
árangri á nýjan leik fyrr en með
„Three Tall Women“ - en það
fjallar öðrum fremur um ömmu
hans sem þá var látin. Fyrir það
leikrit fékk hann þriðja Pulitz-
erinn árið 1994.
Gagnrýnendur hafa hrósað
nýju ævisögunni. Þótt höfund-
urinn þekki Albee vel og velti
sér þess vegna ekki upp úr nei-
kvæðum þáttum í lífi hans, sé
heldur ekki verið að fela það
sem miður hafi farið. Bókin gefi
því forvitnilega, heildstæða
mynd af leikskáldinu og mann-
inum.
Ofyndinn gamanvestri
Valdasjúki kripplingurinn (Kenneth Brannagh) reynir að kúga Grant forseta til að
afsala sér Bandaríkjunum.
* 1/2
The Wild, Wild
West í BÍÓ-
BORGINNI
Leikstjóri:
Barry Sonnen-
feld (Men in
Black)
Aðalhlutverk:
Will Smith,
Kevin Kline,
Kenneth
Brannagh,
Salma Hayek.
Fyrir slysni varð mér á að
skreppa í Bíóborgina um daginn
að sjá antí-vestrann „The Wild,
Wild West“, sem vildi svo gjarn-
an vera svona öfugsnúinn nú-
tímalegur gamanvestri, væntan-
Iega í anda Blazing Saddles eða
annarra nýrri stílparódía (s.s.
Pulp Fiction) en er lengst af bara
frekar hallærislegur og þá ekki
síður Ieiðinlegur.
Ekkert slæm hugmynd...
Árið er 1869. Tveir kúrekar, þ.e.
einn alvöru kúreki sem hefur
gaman af byssum og hrossum
(Will Smith) og annar sem er
miklu meiri uppfinningamaður
(Kevin Kline) og minnir um
margt á hefðbundna óða hrokk-
inhærða vísindamenn í bókum
og bíómyndum, lenda saman í
teymi þegar Bandaríkjaforsetann
Ulysses S. Grant vantar fífldjarfa
menn til að koma vitfirringi
nokkrum fyrir kattarnef. Vitfirr-
ingurinn (Kenneth Brannagh)
vill hins vegar koma Grant for-
seta fyrir kattarnef svo hann geti
lagt undir sig Bandaríkin.
Þetta er svo sem ekki slæm
hugmynd að húmorískri ævin-
týramynd staðsettri í vestraum-
hverfi með Bond-ívafi en gallinn
er bara sá að ævintýrið er lengst
framan af hvorki spennandi né
skemmtilegt, Will Smith er
vondur leikari, handritið er ca.
___________________j
80% leiðinlegt og nálægðin við
Ieikarana (ekki spyrja mig hvers
vegna sumar bíómyndir virðast
„nálægari“ en aðrar, það er hara
þannig), sem virkar stundum vel
þegar gerðar eru paródíur á kvik-
myndategundir, gerir andlaus
samtölin og snauðan textann enn
berari en ella í The Wild, Wild
West.
Skröltandi köngurlóin
Það verður þó að segjast að
myndin skánar þegar líður á.
Væntingunum sem vaktar eru í
Bond-legri titlakynningunni er
svalað þegar græjur og tækni-
brellur verða allsráðandi. Upp-
finningamaðurinn fær þá að
njóta sín með svæfandi billjard-
kúlum, hnífum sem spretta fram
úr skósólum og alls kyns fiff í
lestarvagninum sem þeir ferðast
á í björgunarleiðangrinum. Há-
marki nær myndin þegar köngur-
lóin skröltir fram á sviðið með
öllum sínum Girndar-Gerdum
og Heidium eða hvað þær hétu
allar þýsku barbarelluklæddu
bomburnar er stjórnuðu járn-
köngurlónni sem skrölti þung-
lamalega eins og út úr aldargam-
alli vísindaskáldsögu um eyði-
mörkina. Eigandi köngurlóar-
innar ógurlegu var að sjálfsögðu
valdasjúki krypplingurinn sem
vildi pína Grant forseta til að af-
sala sér Bandaríkjunum. Hvernig
baráttu þeirra lyktar verður ekki
uppljóstrað hér.
SUM SÉ: Eftir skemmtilega
hallærislegar Bond-vísanir í titla-
kynningunni tóku við u.þ.b. 40
mínútna ieiðindi. Eftir hlé voru
nokkur góð tilvsör og Bondleg
brellugleðin fékk að njóta sín.
Járnköngurlóin og hennar áhöfn
var bara ansi skemmtilegt
innslag en dugði ekki til að
myndin gæti kallast heppnaður
gamanvestri í heild sinni.
------------------
■búkalífid
Fjórtán ára rithöfundur
Amelia Atwater-Rhodes er að-
eins 14 ára. Samt er fyrsta
skáldsaga hennar komin út í
Bandaríkjunum, og það á veg-
um Random House. Þetta er
vampírusaga sem nefnist „For-
ests of the Night.“
Atwater-Rhodes, sem býr hjá
foreldrum sín-
um á austur-
strönd Banda-
ríkjanna, segist
alltaf hafa ver-
ið mikill lestr-
arhestur. Hún
varð afar hrif-
in af vampíru-
sögum, sem
eru algengar
vestra, og fór
að búa sér til
sínar eigin
persónur og
atburðarás.
Talsmenn forlagsins segjast
ekki aðeins hafa gefið söguna
út vegna ungs aldurs höfund-
arins - en í Bandaríkjunum er
sífelld Ieit eftir yngri og yngri
höfundum - heldur sé heimur
sögunnar vel hannaður, ef svo
má að orði komast. Ritstjórar
forlagsins eru nú að fara yfir
handrit að næstu vampfrusögu
hins unga höfundar, en hún er
væntanleg á markað að ári.
Pitol fær
bókmenntaverðlaun
Mexikanski rithöfundurinn
Sergio Pitol fær í ár ein eftir-
sóttustu bókmenntaverðlaun
í Suður-Ameríku. Þau eru
kennd við Juan Rulfo og veitt
fyrir suðuramerískar og
karabískar bókmenntir.
Pitol, sem hefur starfað
sem menningarfulltrúi í ýms-
um sendiráðum Mexikós, er
höfundur skáldsagna, smá-
sagna og ritgerða sem birst
hafa í heimalandinu síðustu
35 árin, auk þess sem hann
hefur þýtt verk eftir vestræna
höfunda á borð við Jane Aust-
en, Joseph Conrad og Henry
James. Verðlaunin, sem verða
afhent í nóvember, nema um
sjö milljónum króna.
Pitol fæddist árið 1933 og
sendi fyrst frá sér smásagna-
safn - „Infierno de Todos“ -
árið 1964. Ein kunnasta
skáldsaga hans - „La Vida
Conyugal" - er gráglettin Iýs-
ing á hjónalífi. Hún hefur
verið kvikmynduð.
Ike svarar Tinu
Rokkstjarnan sívinsæla Tina
Tumer hefur borið eiginmann
sinn fyrrverandi, Ike Turner,
hörðum ásökunum um ofbeldi
og misnotkun f viðtölum og
bókum - meðal annars í
sjálfsævisögunni „What's Love
Got to Do With It?“ sem hefur
verið kvik-
mynduð.
Nú hefur
Ike ákveðið að
svara fyrir sig
með bókinni
„Talán' Back
My Name'
sem er vænt-
anleg í sept-
ember. Hann
segist engan
veginn ætla
þar að neita öllum ásökunum
sem á hann hafa verið bornar -
hann hafi vissulega gengið
langt í misnotkun fíkniefna og
kvenna. Engu að síður sé tíma-
bært að Ieyfa lesendum að
kynnast samskiptum þeirra
Tínu frá hans sjónarhóli.
v________________________/
L.
. ,.o\,