Dagur - 20.08.1999, Blaðsíða 9

Dagur - 20.08.1999, Blaðsíða 9
FÖSTUDAGUR 20. ÁGÚST 1999 - 25 Tkypr LÍFIÐ í LANDINU Bergþórsdóttir skrifar Einn afmestu snillingum ísögu Hollywooder dansahöfundur- inn, útsetjarinn og leikstjórinn Busby Berkeley. Hann varkallaður milljón dollara dansleikstjór- inn vegna þeirragífuriegafjár- muna sem dansatriði hans kostuðu. Busby Berkeley fæddist árið 1895. Faðir hans var leikstjóri og móðir hans leikkona. A árum seinni heimsstyijaldar gekk hann í herinn og hafði þar umsjón með skemmt- unum fyrir hermenn. A þriðja áratugnum fékk hann vinnu sem leikari í kvikmyndum og vann einnig sem leikstjóri við sumarleik- hús úti á landi. Kunnátta hans í danslist- inni var ekki úr skólum, hann lærði af því að horfa á dansara æfa sig. Hann bjó yfir sérstöku ímyndunarafli og gífurlegri hæfni til að útsetja og sviðsetja dansa. Hann vakti athygli sem dansahöfundur og útsetjari á Broadway og vann þar í tíu ár en var síðan kallaður til Hollywood. Eftir að hafa unnið sem dansahöfundur að myndinni 42nd Street var hann orðinn eftirsóttasti dansút- setjari í Hollywood. Berkeley leikstýrði ekki næstum því öll- um myndum sem hann kom nálægt heldur útsetti dansana, sviðsetti þá og leikstýrði dansatriðunum. En það voru einmitt dans- og söngatriðin í þessum myndum sem vöktu athygli og hrifningu og án framlags Berkeley myndi enginn hafa hælt þeim sér- staklega. Atriði Berkeley þykja enn í dag stórkostleg. Hann vann með stjömum á borð við Judy Garland, Mickey Rooney, Dick Powell, Ginger Rogers, Ruby Keeler og Betty Grable. Aðalstjaman í myndum hans var þó myndavélin. Hann notaði ein- ungis eina kvikmyndatökuvél við vinnu sína en sú vél var á stöðugri hreyfingu, hún kemur ofan úr lofti, upp úr vatni og fer á fleygiferð milli fótanna á ungum og fögrum stúlkum. Með kvikmyndavél úr lofti lét hann dansmeyjar mynda blómaskreytingar og önnur munstur sem margir kvikmynda- töku menn hafa síðan reynt að stæla en engum hefur tekist að slá RwlrpW Berkeley kom með algjörlega nýjan stíl inn í bandarískar söngvamyndir. Hann lifdi fyrir vinnu sína og var taugabilaður og stjórnsamur alkohólisti. Við réttarhöldin yfir sér ásamt móður sinni og lögfræðingi sínum sem var einn sá slyngasti í Hollywood. út. Hann var frábær á sínu sviði en samt heyrðust gagnrýnisraddir. Einhver sagði: „Umgjörðin Iýsir mikilli hugvitssemi en minnir oftar en ekki á eins konar drauma drykkjumanns." I dansatriðum notaði hann tugi fagurra stúlkna sem umgjörðir. I einu atriði mynd- uðu þær ritvélaborða og fætur þeirra voru látnar vélrita orð á risastóra örk. I öðru at- riði léku þær hörpur, sem varð til þess að einhver sagði: „Eg ól ekki dætur mínar upp til þess að þær yrðu mannlegar hörpur.“ I enn öðru atriði Iét hann koma fyrir spegl- um í kvikmyndaverinu þannig að svo virtist sem hundruðir manna væru að dansa þegar dans- aramir voru einungis átta. Kvikmyndavél eða önnur tæki sáust aldrei í speglun- um. Þegar Bugsy Barkel- ey hóf feril sinn hjá Warn- er kvikmyndaverinu var fé- lagið um það bil að verða gjaldþrota. Þær myndir sem Barkeley vann að hlutu gífurlega aðsókn vegna söng- og dansatriða hans og hann bjargaði k\ákmyndafélaginu frá gjaldþroti. Maundráp af gáleysi Berkeley giftist se\ sinn- um. Fimm fyrstu hjóna- böndin enduðu með skilnaði enda var Berkel- ey vinnusjúklingur og taugabiiaður alkohólisti sem var óstjómlega stjómsamur. Sjötta hjónaband hans varð þó hamingjuríkt. En konan í lífi hans var mamma hans. Þegar hann varð frægur byggði hann lúxusvillu handa henni og þar einbeitti hún sér að helstu ástríðu sinni sem var söfnun forn- muna. Árið 1935 þegar Barkeley stóð á há- tindi frægðar sinnar var hann í boði hjá framleiðanda Warner k\'ikmvndafélagsins þar sem hann drakk töluvert áður en hann settist undir stýri til að halda heimleiðis. Hann hafði unnið að fimm kvikmyndum þetta árið og var andlega örmagna. Þar sem hann keyrði eft- ir þjóðveginum missti hann skyndilega stjórn á bíl sínum sem þeyttist á aðra akrein og skall á bíl sem í voru þri'r farþeg- ar sem létust allir. Barkeley var ákærður fyrir morð af gá- leysi. Hann mætti við réttarhöld á daginn og vann að myndum sínum á kvöldin Iangt fram eftir nóttu. Hann var ekki bara í slæmu andlegu ástandi heldur var hann þjakaður af meiðslum á höfði og fæti eftir Berkeley aefir dansatriði með Mickey Rooney. bílslysið. Kvikmyndaverið sótti fast að hann stæði við gerða samninga og gaf honum ekki grið við vinnu en réð einn besta Iög- fræðing ( Hollywood til að verja hann. Sá var Jerry Geisler sem seinna varði Chaplin í barnsfaðemismáli, Erroll Flynn í nauðg- unarákæru og Robert Mitchum í eiturlylja- máli. Geisler ruglaði kviðdóm í ríminu með því að halda því fram að sprungið dekk á bíl Barkeley hefði valdið slysinu. Gestir í boðinu héldu því fram að Barkeley hefði ekki verið drukkiiri þegar hann fór úr boð- inu en þeir voru allir samningsbundnir við sama kvikmyndalélag og Barkeley og sáu ekki annan vænlegri kost í stöðunni en að ljúga fyrir rétti. Barkeley var sýknaður. Seinna sagði Barkeley: „Jafnvel þótt ég hafi verið úrskurðaður saklaus þá var það skelfi- leg reynsla að hafa átt þátt í dauða þriggja einstaklinga. Eg var heppinn að hafa verið svo upptekinn við vinnu, sennilega bjargaði það geðheilsu minni.“ Vist á geðveikrahæli Árið 1939 yfirgaf hann Warner og tók að vinna fyrir MGM kvikmyndaverið sem leik- stjóri. Á ferlinum leikstýrði hann um tutt- ugu myndum en sem leikstjóri sýndi hann ekki sömu afburða hæfileika og í dansút- setningum sínum. Hjá MGM skiptu k\ik- myndastjörnurnar öllu og öll framleiðslan snerist um þær. Hjá Warner hafði Berkeley sett stjörnumar inn í umgjörðina. Nú þurfti hann að breyta um stíl og gera verk sín einfaldari, enda voru stríðstímar og ríkulegt bruðl við kvikmyndatöku var ekki litið jafn hýru auga og áður. Berkeley sneri sér að því að leikstýra einföldum en vinsæl- um myndum með Judy Garland og Mickey Rooney. Móðir Barkeley lést af völdum krabba- meins árið 1946 eftir langa og erfiða sjúkralegu sem hafði kostað Barkeley stórfé. Barkeley fékk taugaáfall, hann barðist við áfengissýki og var nýskilinn. Nokkrum vikum eftir dauða móður sinn- ar skar Barkeley sig á háls og púls. Þegar hann rankaði við sér á sjúkrahúsi sagði hann: „Eg er búinn að vera. Ég virðist ekki geta náð mér á strik til frambúðar. I hvert sinn sem ég giftist fer það illa. Eg er blankur. Þegar móðir mín dó virtist allur tilgangur fara með henni.“ Hann var lagður inn á geðdeild þar sem hann dvaldi í sex vikur og hann lýsti verunni þar sem martröð. Hann var settur innan um al- varlega geðsjúkt fólk. „Ég vissi að ef ég væri ekki þegar geðveikur myndi ég enda þannig,“ sagði hann. Þegar hann var laus af geðdeildinni sneri hann sér aftur að vinnu \rið k\'ikmyndir. Síðustu kvikmynd sinni leikstýrði hann árið 1949. Eftir það leikstýrði hann dansatriðum í átta kvik- myndum, þeirri síðustu árið 1962. Síð- ustu árin sem hann lifði var áhugi al- mennings og gagnrýnenda á myndum hans endurvakinn vegna sýninga á þeim í sjónvarpi. Hann lést árið 1976 og var þá orðinn goðsögn. 4

x

Dagur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagur
https://timarit.is/publication/251

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.