Dagur - 03.06.2000, Page 7

LAUGARDAGVR 3. JÚNÍ 2000 - 7

RITS TJÓRNARSPJALL
Undirstaðan milda
ELIAS
SNÆLAND
JÖNSSON
SKfílFAR
Þrátt fyrir fjölmörg ný íyrirtæki
sem gera það gott í tölvuheimin-
um, og stóraukið fjármálavafstur
með hlutabréf, skuldabréf og
aðra pappírspeninga, er það enn
auðlindin í hafinu sem er for-
senda hagsældar á Islandi. An
fiskimiðanna hringinn í kringum
Iandið, og þeirra dugmiklu fiski-
manna sem sækja aflann í greip-
ar Ægis og fullvinna um borð í
skipunum eða færa til vinnslu í
landi, yrði íslenskt samfélag van-
máttugt til að bjóða þegnunum
þau lífskjör sem nú þykja sjálf-
sögð.
Sérstök ástæða er til að minn-
ast þessa nú þegar hinn árlegi
dagur sjómanna fer í hönd. Vissu-
lega er ánægjulegt að barátta síð-
ustu áratuga fyrir því að fjölga
stoðum íslensks atvinnulífs hefur
skilað miklum árangri að undan-
förnu. En þótt ýmsar nýjar tísku-
greinar njóti um sinn mestrar at-
hygli í opinberri umræðu, má
ekki gleyma því hver sjálf undir-
staðan er og hversu mikilvægt er
að varðveita hana og styrkja.
Gamli breski íhaldsforinginn
Kenneth Clarke, sem hér var í
heimsókn á dögunum, áttaði sig
auðsýnilega vel á þessari sérstöðu
Islands í samfélagi þjóðanna. 1
viðtölum við íjölmiðla kom fram
sú skoðun hans að mikilvægi fisk-
veiða fyrir Islendinga gæti gert
aðild þeirra að Evrópusamband-
inu erfiða. Þar þyrftu Islendingar
að gæta fyllstu varkárni.
Baráttusaga
Auðvitað er það rétt hjá Kenneth
Clarke að með tilliti til mikilvæg-
is fiskimiðanna fyrir íslenskan
þjóðarbúskap, hljóta Islendingar
að fara mjög varlega með þetta
fjöregg sitt. Það hefur enda kost-
að milda baráttu að tryggja yfirráð
íslensku þjóðarinnar sjálfrar yfir
þessari helstu auðlind samfélags-
ins.
Það var eitt af fyrstu verkum ís-
lenskra stjórnvalda eftir lýðveldis-
stofnunina árið 1944 að reyna að
auka yfirráð þjóðarinnar yfir fiski-
miðunum. Dönsk stjórnvöld
höfðu ekki sinnt hagsmunum ís-
lendinga í þeim efnum. Það kom
því í hlut hins unga lýðveldis að
heíja baráttu sem stóð í nokkra
áratugi og endaði með alþjóðlegri
viðurkenningu á þeirri 200 mílna
efnahagslögsögu sem nú gildir.
Gott er að minnast þess nú að
það var fýrst og fremst rányrkja
erlendra togara á íslenskum fisld-
miðum sem knúði á um útfærslu
fiskveiðilögsögunnar. Einhliða
útfærsla var eina færa leiðin til að
reka erlendu fisldskipin lengra frá
landinu og tryggja að Islendingar
hefðu einir fulla stjórn á nýtingu
auðæva hafsins umhverfis landið.
Saga þcssarar baráttu hefur
verið skráð í mörgum bókum, þar
á meðal í endurminningum nokk-
urra skipherra á varðskipunum
sem voru í sjálfri eldlínunni. Slík-
ar bækur eru holl lesning á hverj-
um sjómannadegi.
Eiginhagsmuiiir ráða
Það er einnig ástæða til að minn-
ast þess að vinaþjóðir okkar, sem
'j31EÉI8Í
■
Sérstök ástæða er til að minnast þess þegar árlegur dagur sjómanna fer í hönd að án fiskimiðanna hringinn í kringum landið, og þeirra dugmiklu fiski-
manna sem sækja aflann í greipar Ægis og fullvinna um borð í skipunum eða færa til vinnslu í landi, yrði íslenskt samfélag vanmáttugt til að bjóða
þegnunum þau lífskjör sem nú þykja sjálfsögð. - mynd: Þúk
nú eru valdamiklar í Evrópusam-
bandinu, börðust hatrammlega
gegn öllum aðgerðum íslensku
þjóðarinnar í þessum efnum. Það
átti jafnt við um útfærsluna í 4,
12, 50 og 200 sjómílur. Hvorki
hjá Bretum né Þjóðverjum var
þannig nokkur skilningur á þeim
brýnu þjóðarhagsmunum íslend-
inga sem gerðu útfærslu fisk-
veiðilögsögunnar óhjákvæmilega.
Stundum er sagt að þeir sem
kunni ekki söguna séu dæmdir til
að endurtaka hana. Vafalaust er
sannleikskorn í þeirri fullyrðingu.
Það er að minnsta kosti hollt fýr-
ir þjóðina að tileinka sér þann
augljósa lærdóm af baráttunni
fyrir yfirráðum þjóðarinnar sjálfr-
ar yfir fiskimiðunum, að þar átt-
um við enga bandamenn í stjórn-
arráðum þeirra þjóða sem mestu
ráða um gang mála í Evrópu. Og
það hefur ekkert breyst í tímans
rás, að ríkisstjórn hvers lands fyr-
ir sig hlýtur alltaf að berjast lýrst
og síðast fyrir eigin hagsmunum.
Það er því beinlínis barnalegt
ef einhver trúir því f alvöru að
valdsmenn innan Evrópusam-
bandsins og aðildarríkja þess
muni ekki notfæra sér þau yfirráð
yfir fslenskum fiskimiðum sem
aðild Islands að Evrópusamband-
inu myndi veita bandalaginu.
Auðvitað munu þessir stjórn-
mála- og embættismenn reyna að
beita slíku valdi í þágu eigin ríkja
og ganga þar eins langt og þeir
frekast geta. Dæmin sýna líka að
í valdatafli og baráttu um hags-
muni og peninga eru ýmsir innan
Evrópusambandsins síður en svo
vandir að meðulum.
Öryggi sjómanna
Sem bctur fer hefur öryggi fiski-
skipa, og tækni og skipulagi
„Það er að minnsta
kosti hollt fyrir þjóð
ina að tileinka sér
þann augljósa lær-
dóm af baráttunni
fyrir yfirráðum þjóð-
arinnar sjálfrar yfir
fiskimiðunum, að þar
áttum við enga
bandamenn í stjóm-
arráðum þeirra þjóða
sem mestu ráða um
gang mála í Evrópu.“
hjörgunarmála, fleygt svo fram
undanfarin ár að sjómennskan er
ekki lengur sú rússneska rúlletta
sem áður var. En það eru ekki
margir áratugir síðan fiskveiðarn-
ar kostuðu árlega miklar mann-
fórnir á hafi úti.
Þegar Iitið er enn lengra aftur í
tímann blöskrar nútímamannin-
um að kynnast því hversu hættu-
legt sjómannslffið var. Mannskæð
sjóslys við strendur landsins voru
nánast fastur liður á hverri vertíð.
Jafnvel á seinni hluta tuttugustu
aldarinnar fórust íslenskir togarar
með fjölmennri áhöfn. Þeirra
fórna ber þjóðinni að minnast
með eftirsjá og virðingu.
Lítum til dæmis á aðeins einn
áratug á tuttugustu öldinni. Það
leið vart eitt einasta ár frá 1960
til 1970 að ekki færist fiskiskip
með allri áhöfn. Stundum reynd-
ar mörg skip sama árið. Mestar
voru þessar mannfórnir árið
1968, en þá fórustu 26 sjómenn í
óveðri við Island, þar af 20 Brct-
ar. En 1963 var tvímælalaust ver-
sta ár sjötta áratugarins fyrir ís-
lenska sjómenn og fjölskyldur
þeirra; þá fórust sex bátar í miklu
mannskaðaveðri sem kostaði 16
mannslíf. I þessu eina fárvirði
misstu 19 börn feður sína í sjó-
inn.
Hin stærri fiskiskip eru nú svo
vel úr garði gerð að hættan á al-
varlegum sjóslysum hefur minnk-
að. Og ef íslenskir sjómenn lenda
í sjávarháska eru öflugar og vel
útbúnar björgunarsveitir ávallt til
taks. Vafalaust má gera enn betur
í því að tryggja að öryggisbúnaður
um borð í skipum sé í fullkomnu
lagi, og að skipverjar kunni allir
sem einn að nota hann á neyðar-
stundu. En öryggis sjómanna-
stéttarinnar er tvímælalaust bet-
ur gætt nú er áður.
Ágallar kerfisins
Stærsta óleysta ágreiningsmálið í
sjávarútvegi er að sjálfsögðu
hvernig eigi að sníða ágallana af
fiskveiðistjórnunarkerfinu. Þeir
eru í fyrsta lagi deilurnar um
hvert sé sanngjarnt endurgjald
handhafa kvótans á hverjum tíma
til þjóðarinnar. I öðru lagi ótrú-
legur hagnaður svokallaðra sæ-
greifa sem hverfa úr greininni
með kvótagróðann í vasanum. I
þriðja lagi vandamál byggðanna
sem missa kvótann frá sér. 1
fjórða lagi kvótabrask sem sjó-
menn eru neyddir til að taka þátt
í þrátt íýrir yfirlýstan vilja flestra
um að koma eigi í veg fyrir slíkt.
Enn sem komið hefur ekki tek-
ist að ná samstöðu um viðunandi
lausnir á þessum vandamálum
kvótakerfisins. Sem stendur eru
tvær opinberar nefndir að störf-
um. Annars vegar Auðlinda-
nefndin sem hefur unnið lengi að
athugun á auðlindamálum þjóð-
arinnar. Samkvæmt þeim fréttum
sem borist hafa af starfi nefndar-
innar virðist ólíklegt að frá henni
komi tillögur sem dugi til að leysa
kvótadeilurnar. Hins vegar er það
nefnd sjávarútvegsráðherra sem á
að skila áliti í byrjun vetrar. Þar
verður væntanlega tekið bæði á
byggðaþætti kvótakerfisins og
meðferð kvótagróða þeirra sem
hætta í greininni. Hvort þær til-
lögur sem ráðherranefndin kem-
ur með duga til að ná víðtækum
sáttum skal hins vegar ósagt látið,
en líkurnar á því eru satt best að
segja ekki miklar.
Kvótabraskið hefur verið við-
fangsefni samtaka sjómanna og
útvegsmanna og stjórnvalda árum
saman án þess að fundist hafi
lausn sem dugar. Nú eru samn-
ingar sjómanna enn á ný lausir og
allt í óvissu um hver verður fram-
vinda þeirra mála. Sumir spá því
reyndar að kvótabrasksdeilan
muni enn einu sinni koma til
kasta alþingis, en til þessa hefur
ekki tekist að finna lausn á því
máli með samningum.
Það er hins vegar gjörsamlega
óviðunandi að sjómenn skuli ekki
fá eðlilega samninga við útvegs-
menn um sín mál. Þess í stað
hefur ríkisvaldið þurft að koma
að þeim málum trekk í trekk og
setja lög um veigamikinn þátt í
kjörum sjómanna - efnisatriði
sem eðlilegra væri að semja um
milli hagsmunasamtakanna. Það
væri verðugt viðfangsefni sjó-
manna og útgerðarmanna á nýrri
öld að bæta svo sambúðina að
þeir geti sjálfir gengið frá samn-
ingum sín á milli án beinnar
íhlutunar ríkisstjórnar og alþing-
is.