Dagur - 01.08.2000, Side 17

PKIDJUDAGU R 1. ÁGÚST 2000 - 17

HORN HEIMSPEKINGSINS
Framtíðarfræði
Þegar Forn-Kinverjar vildu skyggnast inn í framtíðina þá skrifuðu þeir spurningu
sína á skjaldbökuskel, steiktu hana í eldi og spáðu síðan í sprungurnar.
Öllum mönnum er
það mikilvægt að
hugsa en enginn
skyldi taka hugs-
anir sínar of al-
varlega eða leyfa
sér að líta á þær
sem hina einu
réttu endanlegu
niðurstöðu. Það
er hollt að horfast
í augu við þá staðreynd að hversu
sannfærð sem við erum þá getum
við aldrei verið viss um hvað
stenst tímans tönn og hvað ekki.
Ef menn gera sér grein fyrir þessu
finnst þeim aðeins eðlilegt að vera
hógværir og umburðarlyndir
gagnvart trú, hugsunum og skoð-
unum annarra manna. Á öllum
framtíðarfræðum verður einnig að
hafa þennan fyrirvara. Á hinn
böginn hafa menn fullt frelsi til að
hugsa um það sem gæti orðið. Þær
hugsanir verða stundum nytsam-
leg kortlagning og stundum bein
eða óbein sköpun framtíðarinnar.
Hið jákvæða í þessum hugsunum
er það að þær byggjast á löngun
manna til að bæta heiminn. Þetta
á ekkert skylt við spádóma sjá-
anda sem birtist framtíðin í opin-
berunum þó að þetta gæti að sjálf-
sögðu farið saman ef menn eru
slíkum gáfum gæddir. í fortíðinni
reyndu menn að sjá inn í framtíð-
ina með ýmsu móti. Og eins og
gengur var ýmist hlegið að þessu fólki eða
það tekið alvarlega. Ciceró, til dæmis, lét
þau orð falla einhvern tímann að hann
skildi ekki hvernig tveir garnaspámenn
færu að því að horfast í augu án þess að
hlæja. Eins og menn vita var það aðferð
Rómverja til að sjá inn í framtíðina að spá í
garnir fórnardýra. Þegar Forn-Kínverjar
vildu skyggnast inn í framtíðina þá skrifuðu
þeir spurningu sína á skjaídbökuskel,
steiktu hana í eldi og spáðu síðan í sprung-
urnar. I Tíbet notuðu spámenn þá aðferð að
tæma hugann og stara síðan í eld, á ílökt-
andi loga ellegar á spegilslétt yfirborð
vatnsins. Arabar spáðu í sandinn. Óg þrátt
fyrir öll mannleg vísindi lét fólk á minni tíð
almennt spá fyrir sér í spil, kaffibolla eða
kristalskúlu. Það er aðeins mannleg nátt-
úra að hafa löngun til að horfa fram á veg-
inn.
Maðurinn svefngengill?
Hugsjón er líka framtíðarsýn. Allar helstu
hugsjónir fortíðarinnar snérust um hinn
upplýsta mann, að skapa hinn upplýsta
mann. Hann hefur verið lengi í sköpun og
hann verður örugglega enn draumur þriðja
árþúsundsins eftir Krist.
í stærstu verkefnum mannsins eru þús-
und ár ekki langur tími og þau eru of stór
til að hægt sé að hætta við þau. í byrjun
þriðja árþúsundsins er barist við ýmis
vandamál sem við hljótum að halda áfram
að fást við. Eitt þeirra er tækniþróunin sem
við teljum sjálfsagt að haldi áfram að vera
stærsti þátturinn í lííi okkar. Raunar veit
enginn hvernig sú tilraun tekst yfir höfuð.
Verður hún til góðs eða verður hún til ills?
Skapar hún hinn upplýsta mann eða breytir
hún manninum í svefngengil?
Upp og fram
Tvö mál náskyld tækniþróuninni eru fjöldi
jarðarbúa og breytt loftslag og hitastig á
jörðinni. í lok aldarinnar var mannkynið
orðið sex billjónir og hafði þá fjórfaldast á
tuttugustu öld. Hvað verður um þessar sex
billjónir sem leggja upp í íorina inn í þriðja
árþúsundið? Heldur mannkyninu áfram að
íjölga í sama mæli og hvaða afleiðingar
hefði það? Sjálfur hef ég þá trú að þetta
verði ekki okkar vandamál. Fólksijölgun
hlýtur ævinlega að vera tímabundið vanda-
mál. Hið varanlega vandamál mannkynsins
er að halda áfram að vera til. Hitastig og
veðurfar verður ævinlega
eitt af stóru vandamálunum.
Sumir hafa áhyggjur af ís-
öld, aðrir af þvi' að hitinn
fari vaxandi og verði það
mikill að til vandræða horfi.
Langlíklegast er að þetta
verði ekkert vandamál á
þriðja árþúsundinu, til þess
eru þúsund ár allt of stuttur
tími.
Eitt af stórverkefnum
þriðja árþúsundsins er sá
draumur mannsins að finna
sameiginlegan grundvöll
allra fræða og allra hluta,
hinn sameiginlega grundvöll
manns og heims. Þetta er
hluti af hugsjóninni eða
draumnum um hinn upp-
lýsta mann. Annað af fyrir-
sjáanlegum stórverkefnum
þriðja árþúsundsins er hvort
maðurinn fái vald til að
móta þróun sína og annarra
h'fvera. í fylgd með þessari
spurningu eru bjartar vonir
manna en einnig óttinn við
óvæntar skelfilegar afleið-
ingar. Þannig er um margar
tilraunir. Hver tilraun er
þess eðlis að menn þekkja
ekki fyrirfram niðurstöðuna,
annars væri hún ekki til-
raun. Aðeins þessi örfáu
verkefni nægja til að sjá að
við erum á leið inn í æsilega
framtíð. Þrátt fyrir bjartsýnina vita menn
að sjálfsögðu að ekkert árþúsund líður án
stóráfalla. Á meðan ósköpin eru að ganga
yfir hættir mönnum eðlilega til að missa
sjónar á því að þrátt fyrir allt miðar mann-
inum upp og fram þegar til lengri tíma er
litið.
Jafnrétti sjálfsagður hlutur
Spurningar hlaðaðst upp. Mun þriðja ár-
þúsundið varðveita hið mikla menningar-
lega samhengi síðustu fimm þúsund ára?
Er hugsanlegt að menn missi áhugann á
sagnfræði og afskrifi fortíðina, byrji jafnvel
einhvern tímann í framtíðinni á nýjan leik
að skrifa sögu eða sagnfræði og kalla það
upphaf sagnfræðinnar? Hvernig mun
mannlegu samfélagi vegna á þriðja árþús-
undinu? Mun rætast draumur konunnar
um víðtækari vitund, meira vald og meira
frelsi? Ef það gerist verður jafnrétti kynj-
anna sjálfsagður hlutur og ekki til umræðu
lengur. En áður en þetta gerist nægja engar
viljayfirlýsingar eða reglugerðir.
Öllum þessum spurningum er ósvarað.
Aðeins þriðja árþúsundið getur svarað
þeim.
■menningar
LÍFID
Verðlaun fn
inerkjíisalnarii
Landsamband ís-
Ienskra frímerkja- vHxndóttir
safnara hélt Lands-
þing sitt sunnudaginn 30. Júlí.
Þennan dag var jafnframt síð-
asti dagur frímerkjasýning-
anna að Kjarvalsstöðum, en
kvöldið áður hafði farið fram
lokahóf og verðlaunaveitingar
að Kjarvalsstöðum. Hæstu
stigatölu hjá dómnefndinni,
fengu þeir Heinrich Schilling
fyrir safn sitt „Erlendir komu-
stimplar á íslenskum pósti“ og
Sigurður R. Pétursson fyrir
safn sitt „íslensk bréfspjöld
1879-1920“. Þetta voru án alls
vafa tvö bestu söfnin á sýning-
unni, en auk þess fengu þau
heiðursverðlaun. Stóru gylltu
silfurmedalíurnar fengu: Iljalti
Jóhannesson fyrir „Antika- og
Lapidarstimplar“, Roland
Daebel fyrir „Póstflutningar
með skipum, frá/til og um ís-
land“. VVemer Stöwahse fyrir
„ísland - Skildingar og aura-
merki, sporöskjulaga mj'nd“.
Wolfgang Ilolz fyrir „ísland -
númerastimplar“ og fyrir „fs-
land, skipspóstur og komu-
stimplar". Kurt Bliese fyrir
„Póstbréfsefni íslands 1879-
1903“. Gerhard Muller fyrir
„Island í seinni heimstyrjöld-
inni“ og Torben Jensen fyrir
„ísland, Kristján X“.
Illa kynntir tónleikar
Arnarldur Arnarson,
gítarleikari hélt tón-
leika í Reykjahlíðar-
kirkju á Sumartón-
leikum við Mývatn
sl. laugardag. Arn-
arldur sem er bú-
Arnaldur settur í Barcelona á
Amarsson SPáni er lönSn
landskunnur lista-
maður og hefur
komið reglulega til landsins til
tónleikahalds. Þetla voru einu
tónleikar Arnaldar hér á landi
að þessu sinni og hefði mátt
búast við þó nokkru fjölmenni
sökum þess. Það urðu því mikil
vonbrigði að aðeins tuttugu
manns mættu á tónleikana.
Þarna heíði ábyggilega mátt
gera betur í kynningarmálum,
ekki síst á svæðinu sjálfu, þar
sem hundruð ferðamanna
ráfuðu um á laugardags-
kvöldið.
V _______________________Á
VakSs
Ólafur ríður með bj örgrnn fram
Það eru orðin bráðum tíu ár síðan
ég brá mér á áhorfendapalia Al-
þingis og fylgdist þar með umræð-
um þar sem stjómarandstöðuþing-
menn Alþýðubandalagsins saum-
uðu hart að ráðherrum Alþýðu-
flokks og Sjálfstæðisílokks, sem þá
voru nýlega teknir við völdum í
stjórnarráðinu. Fagurlega greiddur
glókollur í þingliði Alþýðubanda-
lagsins, þá formaður flokksins, lét
ekki sitt eftir liggja í þessari gjörn-
ingahríð og saumaði hart að mönn-
um. Talaði um hin hörðu hægri öll
sem nú réðu ferðinni og þau
skemmdarverk sem þau væru að vinna á
þjóðfélaginu. Og yrðu enn háskalegri ef
áfram yrði haldið á sömu braut. Um hvort
svo hefur orðið skal ekki fjölyrt hér, enda
ekki til siðs að fjölyrða mikið um verk
manna sem geta ekki lengur borið hönd
fyrir höfuð sér. í póh'tísku tilliti á það við ef
menn deyja eða eru kosnir forseti íslands.
MENNINGAR
VAKTIN
Sigurðun Bogi
Sævarsson
skrifar
Gæðinguriim Ólafur
Ólafur Ragnar Grímsson
er kammelljón
sem skiptir um lit og ham eftir að-
stæðum. Eða hver hefði fyrir fimm
árum trúað því að hann ætti þá
innan fárra mánaða eftir að vera
kosinn forseti íslands með traust-
um yfirburðum og að í hönd færu
fjögur farsæl ár á Bessastöðum,
en sem bóndi þar hefur hann not-
ið almenns trausts og vinsælda
meðal þjóðarinnar. Áður var hann
landsins óvinsælasti stjórnmála-
maður. Ekki síður hefur Ólafur í
sinni forsetatíð gert sig æ meira
gildandi á alþjóðlegum vettvangi,
hvort sem það er upphafið að ein-
hverju öðru og meira þar eða ekki.
Hér í Degi í dag er haft eftir Gylfa Grön-
dal rithöfundi sem manna best þekkir
sögu forsetaembættisins, eftir að hafa rit-
að ævisögur þriggja fyrstu forsetanna, að
hver og einn forseti hafi mótað embættið
nokkuð eftir sínu höfði; og embættið mót-
að mennina. Þetta er laukrétt. Embættið
sjálft virðist hafa stillt gæðinginn Ólaf, sem
engu að síður ríður þó með björgum fram
og hefur gert forsetaembættið póh'tískara
en var í tíð til
dæmis Vigdísar og
Kristjáns. Hann
vekur máls á ýms-
um málum sem
þörf er á að bæta
úr, svo sem að
laga vegina á
Barðaströnd. Og
kveikir með því
elda meðal and-
stæðinga sinna.
Þetta eru hliðar-
sporin. Alla jafna
heldur Ólafur
Ragnar sig innan línunnar og er fínn í því
hlutverki sem forseti Islands þarf alla
jafna að vera í; að sýna sig og sjá aðra,
gleðjast með glöðum og hryggjast með
hryggum. Stappa stálinu í þjóðina og tala
fyrir hagsmunum hennar sem víðast. Og
þetta hefur honum tekist alveg prýðilega.
Sikvikt þjóðlifið
Og nú er Ólafur að sigla inn á sitt annað
kjörtímabil. Ég efa ekki að hann muni
Úlafur Ragnar er fínn í því
hlutverki sem forseti íslands
þarf alla jafna að vera í; að
sýna sig og sjá aðra, gleðjast
með glöðum og hryggjast
með hryggum. Stappa stálinu
í þjóðina og tala fyrir hags-
munum hennar, segir hér í
greininni.
áfram pluma sig prýðilega eins og verið
hefur. Ekki verður Dorrit heldur til þess að
spiila fyrir. Þetta er sem sagt allt í þessu
fíha. Á þessari stundu treysti ég mór ekki
til þess að spá fyrir um breytingar á
Bessastöðum á næstu árum, en einhverjar
verða þær - enda þarf embættið að endur-
spegla síkvikt þjóðlífið.með einum eða
öðrum hætti,“ eins og Ólafur Ragnar
myndi sjálfur segja.
sigurdur@dagur. is