Dagur - 01.12.2000, Blaðsíða 7

FÖSTUDAGUR
2 000 —7

ÞJÓÐMÁL
Tuitjga - menning -
þjóðamtvarp
Norræna rithöfunda- og þýð-
endaráðið samþykkti nýlega
ígrundaða vfirlýsingu um menn-
ingarmál, kulturpolitisk mani-
fest. Islensku höfundafélögin,
„Hagþenkir- félag höfunda
fræðirita og kennslugagna" og
„Rithöfundasamband íslands"
komu henni á framfæri við fjöl-
miðla á „Degi íslenskrar tungu"
og þann 17. þ.m. birtist hún les-
endum Dags. Ég hef sem fulltrúi
Hagþenkis fylgst með umræðum
um þessa yfirlýsingu á vettvangi
ráðsins. Tvennt vakti einkum at-
hygli mina: Annars vegar það hve
ríkur samhljómur var í greiningu
þeirra sem þátt tóku í umræð-
unni á vanda sem steðjar að
tungu og menningu norrænna
þjóða. Hins vegar það hve ein-
huga höfundar á Norðurlöndum
eru um mikilvægi þess að bafa
útvarp í almannaeigu, sem ætlað
er sérstakt menningarpólitískt
hlutverk.
Rithöfundar þjóða sem eru
tuttugu til þrjátíu sinnum fjöl-
mcnnari en við líta þannig á
stöðu og hlutverk móðurmálsins:
„Norræn tungumál tala hlut-
fallslega fáir og þau verða fyrir
sífellt sterkari ytri áhrifum. Því
er nú á dögum afar mikilvægt að
varðveita og þróa tungumál okk-
ar, gera þau sem hæfasta burða-
rása menningarinnar og að tryg-
gja fjölbreytni bæði í sköpun
bókmenntanna og útgáfu þeirra;
fjölbreytt lesefni þarf að vera í
boöi. Það er eitt helsta skilyrði
þess að þjóðirnar búi áfram yfir
þeim sameiginlega skilningi sem
lýðræði bvggir á“.
Afstaða sem þessi kemur okk-
ur íslendingum ekki á óvart. En
ástæður þess
að slík viðhorf
móta nú orðið
umræðu alls
staðar á Norð-
urlöndum má
aö líkindum
rekja til ofur-
vægis enskrar
tungu í ljós-
vakamiðlum, á
netinu og í af-
þreyingariðn-
aðinum.
Einnig er svo
komið að alls
staðar á Norð-
urlöndum er mjög stór hluti
námsefnis háskólanema á ensku.
Upphafsorð yfirlýsingarinnar,
sem hér er til skoðunar, fela því í
sér þarfa áminningu: „Tungu-
málið er sá grunnur sem byggja
verður á í samskiptum manna,
tækið sem er notað til að miðla
þekkingu, söguvitund, framtíðar-
sýn og túlkun bókmennta á lífi
okkar."
Þegar við horfiun til
þess hvemig þungvæg-
ustu flytjendur tungu-
málsins, fjöhuiölamir,
þróast hér á íslandi þá
hlasir vid sú óvænta
niðurstaða að síharðn-
andi samkeppni virðist
í mörgum greinum
leiða til einhæfni frem-
ur en fjölbreytiii.
Eykur samkeppni einhæfni?
Þegar við horfum til þess hvern-
ig þungvægustu flytjendur
tungumálsins, fjölmiðlarnir, þró-
ast hér á Islandi þá blasir við sú
óvænta niðurstaða að síharðn-
andi samkeppni virðist í ntörgum
menningaretm
yfirleitt".
„Hér á landi hefur gætt nokkurra vonbrigða með Ríkisútvarpið og þróun
þess í opinberri umræðu, “ segir Hörður m.a. í grein sinni.
greinum leiða til einhæfni frem-
ur en fjölbreytni. Við eigum sem
stendur ekkert tfmarit sem helg-
ar sig þjóðmálum, upplýsandi og
gagnrýnin rannsóknarblaða-
mennska af því tagi sem Helgar-
pósturinn stundaði er horfin og
það sem einkennir alla ljósvaka-
miðla sem verða að byggja á aug-
lýsingatekjum og áskrift er þetta:
Nóg er í boði af dægurtónlist og
léttvægu spjalli, mikið er sent út
af erlendu efni, einkum auð-
meltu og á ensku - og sefjandi
auglýsingar og kynning á vörum
og þjónustu smýgur víða fram.
Hugsað íslenskt efni virðist vera
á undanhaldi.
Þessar þróunarlínur má greina
hvarvetna á Norðurlöndum og í
menningarmálayfirlýsingunni
segir svo um þetta: „Nú á dögum
einkennist framboð á menning-
ar- og afþréyingarefni um allan
heim af því sem á að seljast í
stórum stíl og það verður sífellt
ágengari viðmiðun hjá hundruð-
um milljóna manna meðal ólíkra
þjóða á hinum ýmsu mál- og
menningasvæðum. 1 hraðfara
hag- og tækniþróun færist eign-
arhald á útgáfufyrirtækjum,
kvikmvndaframleiðslu, sjón-
varpsstöðvum, kvikmyndahúsum
og netfyrirtækjum til sífellt færri
fjölþjóðlegra stórlý'rirtækja. Þess
gætir einnig á norræna bóka-
markaðnum og í framboði
Meimingar-
stólpinn
þjóöariitvarp
Það virðist einu
gilda í hvaða átt
er horft. Alls
staðar blasir við
að þeir sem ræða
um þjóðtungur
og ígrunda þróun
menningar og
vilja fjölbreytni í
efnisframboði
fjölmiðla, horfa
með vissum vonbrigðum á það
sem Ijölmiðlun á grunni hreinna
markaðslögmála skilar til al-
mennings. Norræna rithöfunda-
og þýðendaráðið endaði um-
rædda yfirlýsingu þannig: „Ut-
varp og sjónvarp í almannaeigu,
sem gegnir lögbundinni skyldu
að sinna menningarlegum mark-
miðum og almannahag, fái ster-
ka stöðu þannig að unnt sé að
miðla efni sem varðar miklu fyr-
ir einstök svæði, þjóðir og nor-
ræna menningu."
Hér á landi hefur gætt nokk-
urra vonbrigða með Ríkisútvarp-
ið og þróun þess í opinberri um-
ræðu. Þau eiga rætur í mismun-
andi reynslu og viðhorfum sem
Hlutafélag lýtur ekki
lýðræðislegu aðhaldi
löggjafarþings sem
kosið er af almenningi,
er ekki háð ákvæðum
upplýsingalaga eða
ábendingum frá út-
varpsráði sem kosið er
af Alþingi.
ekki verða rædd hér. En ég leyfi
mér að fullyrða tvennt: I fyrsta
á lagi það að útvarp í almanna-
eigu. það sem kalla má þjóðarút-
varp og tekur bæði til hljóðvarps
og sjónvarps, er forsenda þess að
smáþjóð fái fjölbreytt, listrænt
og yfirvegað efni að einhverju
marki. I öðru lagi virðist mér það
blasa við að verði RUV breytt í
hlutafélag þá veikjast verulega
líkur á að þessari kröfu verði
fullnægt. Hvers vegna?
Astæðurmar eru margþættar.
Sem hlutafélag hættir útvarps-
fyrirtæki að lúta lögum um
skyldur við menningu, sögu og
tungu þjóðarinnar eins og nú er
ákveðið í lögum um útvarp sem
sjálfstæða stofnun í cigu ríkisins.
Hlutafélag lýtur ekki lýðræðis-
legu aðhaldi Iöggjafarþings sem
kosið er af almenningi, er ekki
háð ákvæðum upplýsingalaga
eða ábendingum frá útvarpsráði
sem kosið er af Alþingi. Lög-
bundin afnotagjöld koma ekki til
greina í rekstri hlutafélags og
rekstur útvarps í því formi verð-
ur að hvíla á áskriftargjöldum og
auglýsingunt. Verði stuðningi
hins opinbera við þjóðarútvarp
hætt standa allar útvarpsstöðvar
í sams konar samkeppni. Það
kann að virðast réttlátt og æski-
legt. Svo er þó ekki ef afleiðingin
verður á þann veg sem fengin
reynsla af því ástandi vitnar um;
þ.e. lakari gæði og minni fjöl-
breytni. Raunar má ætla að
áskriftir fari að heyra sögunni til
vegna þess hve ört þeim mun
fjölgar sem hafa aðgang að er-
lendum stöðvum. Hlutafélag í
stað þjóðarútvarps yrði þá að
standa á þeim grunni að hafa
ekki annað rekstrarfé en næst í
frá auglýsendum! Hver óskar eft-
ir þeirri stöðu? Er ekki vænlegra
fyrir þjóð scm tekur alvarlega
tungu sína og menningu að
fórna nokkru fé úr sameiginleg-
um sjóði sínum til að viðhald
fjölbreytni sem þjóðarútvarpi er
ætlað að tryggja?
Til þingmaima SamfyLkmgammar
Mundi cinhver ykkar rétta hendi eft-
ir úll’i sem væri að sökkva? Ég held
ekki, því þið vitið að hann biti ykkur.
Þrátt fyrir þessa vitneskju viljið þið
íyrir alla muni rétta sökkvandi Fram-
sóknarflokknum hendi. Ykkur getur
ekki verið sjálfrátt nú þegar sigling
innan skeija hefur tekið sinp toll og
tiltölulega auður sjór er framundan.
Samfylkingin er komin til að vera,
en það cr undir vinnubrögðum ykk-
ar komið hvort hún verður í upphafi
gerð tortryggileg með því að spila
gömlu slitnu plötuna. Ef fólkiö sér
að þið hafið ekkert breyst, eruð bara
að seilast eftir völdum, þá getið þið
pakkað vkkur endanlega saman í
dvergfiokk spilagosa.
Eltir að eini jafnaðarfiokkurinn
sem hér hefur verið tapaði áttum
fyrir áratugum síðan hefur alþýðan
engan málsvara haft. Fljótlega eftir
að Alþýðufiokkurinn byrjaði að Iáta
hagsmuni almennings í skiptum lyr-
ir fánýtt glingur hjaðnaði þessi fyrr-
um stóri og voldugi flokkur í það peð
sem einkennt hefur hann síöan.
Engu var líkar en trójuhesti hefði
verið laumað þar inn því allir töpuðu
utan nokkrir framagosar. Samfylk-
ingarfólk, ég skora á ykkur að láta
ekki eins og endurtekning atburða
sé náttúrulögmál, látið ekki Fram-
sóknarflokkinn laumast inn í raðir
ykkiir því þá eruð þið búin að vera
sem marktækur flokkur.
Ljóst er að þreyta getur sljóvgað
þá þingmenn sem lengi hafa starfað
án þess að komast upp úr óbreytt-
um, og geta gylliboð unt samstarf
raskað sálarró þeirra. Þá er gott að
vera andlega stöðugur og bregðast
ekki kjósendum sínum eins og Krist-
inn H. Gunnarsson þegar hann lét
Framsóknarfiokkinn glexpa sig með
öllu. Ef Samfylkingin myndar stjórn
með Framsóknarfiokknum verður
haldið áfram með öll hans vondu
mál eins og ofurvirkjanir, virkjanir á
riingum stöðum, eyðingu ósonlags,
eyðingu fagurs lands, íslenskum Ia\i
evtt, haldið verður áfram að hlunn-
fara þjóðina í öllum auðlindamálum
og svo má Iengi telja. Alls ekki má
gleyma stærstu ákvörðun í lífi land-
búnaðarráðherra Framsóknarfiokks-
ins, herra Guðna Agústssonar, en
hún var að leggja drög að eyðingu ís-
lensku kýrinnar. Framsóknarflokk-
„Ljóst er að þreyta get-
ur sljóvgað þá þing-
menn sem lengi hafa
starfað ánþess að
komast upp úr óbreytt-
um, og geta gylliboð
um samstarf raskað
sálarró þeirra.“
urinn þarf augljóslega ekki lengur að
óttast atgervisflótta. Gegn loforði
um að verða forsætisráðherra ætlar
Halldór Ásgrímsson að veita E.S.B.
áhugamálum nokkura áttavilltra
Samfvlkingarmanna skilning. Ef
mál þróast á þann veg, sem að Ifam-
an er getið, mun öll samstaða um
umhverfisvænar og þar með mann-
vænlegar stefnur endanlega iýrir
borð bomar. Langt cr síðan jafnað-
armenn gerðu sér Ijóst að gegn
íhaldinu dygðu sundraðir smáflokk-
ar lítið. íhaldið, sem sannanlega
berst fýrir röngum málstað, lærði að
blekkja alþýðuna og það verður að
segjast að þeim hefur tekist það með
ólíkindum vel, og segi ég ekki á hvað
það minnir mig. Þeir gerðu sér á
réttum tíma ljóst að nafnið íhalds-
flokkur minnti of á innihaldið og var
nafninu því breytt í Sjálfstæðisflokk.
A löngum valdaferli kemst flokkur
ekld hjá að gcra eitthvað þjóðhags-
legt og svo er íhaldinu að sjáfsögðu
farið þvi eitthvað verður að vera bita-
stætt í kosningum. Það má Sjálf-
stæðisflokkurinn eiga að hann fer
ekki levnt með innræti sitt. Lág-
launafólk og öry'rkjar geta því sjálf-
um sér um kennt þegar þeir kjósa
þann tlokk og framsókn, því lág laun
og og ömurleg kjör eru að undirlagi
þeirra. Aðalsmerki þessara flokka er
misrétti og cr Framsóknarflokkurinn
að því leytinu miklu verri að hann
segist vera annað en hann raunveru-
lega er, og hefur enginn flokkur
unnið þjóðinni slíkt ógagn sem hann
stefnir nú í. Agætu félagar í Sam-
fýlkingunni, ef ykkur er ofraun að
bíða þess að alþýðan trevsti vkkur,
bíða þess að hún sjái að þið séuð
traustsins verðir, þá er ekki um auð-
ugan garð að gresja. Falska vini er
erfitt að varast. Þið vitið hvar þið
hafið Sjálfstæðisflokkinn og af tven-
nu illu er hann betri kostur en
Framsóknarflokkurinn og mikill
möguleiki að draga úr verstu göllum
hans með samstarfi ef heiðarlega er
að því staðið. Það er öllum, já allri
þjóðinni fýrir bestu að leyfa Fram-
sóknarflokknum að evða sér í friði,
því innan hans cr meirihlutinn fólk
sem í blindu trausti hefur látið flokk-
inn leiða sig og það skilar sér þá fljót-
lega á réttan stað og þá þarf Sjálf-
stæðisflokkurinn að hafa lýrir lífinu.