Dagur - 24.02.2001, Síða 9

32- LAUGAHDAGUR 24. FEDRÚAR 2001

l.AUGARUAGUR 24. FEBRÚAR 2001 - 33
Í7ggjur _
Yfírviimubann skj ól fyrir krmuna?
LögregliLmenn
áhyggjufullir um
ábyrgð sína þegar
brotamenn sleppa
vegna yfirviiiiiubaniis
og fjárskorts rannsak-
enda. Brjóta lögreglu-
menn eða yfirmenn
þeirra lög með því að
rannsaka ekki mál?
Sigurður Líndal laga-
prófessor bendir á
ráðuneyti og Alþingi.
Utandagskrárumræða
á þriðjudag.
Snemma síðastliðið haust Ieitaði
lögregluþjónn til stéttarlélagsfor-
ystu sinnar í Landssambandi lög-
reglumanna og Lögreglufélagi
Reykjavíkur - og sagði sínar farir
eldd sléttar. Kvaðst hann óttast
um réttarstöðu sína og sinna
stéttarfélaga, þar eð hann hefði
orðið að horfa upp á að yfirstand-
andi rannsóknir fíkniefnamála og
möguleg ný mál, sem vitneskja
hafi fengist um, hafi farið for-
görðum vegna þess að lögreglan
hafi ekki getað sinnt þeim. Sam-
kvæmt heimildum Dags var eink-
um rætt um eitt tiltekið mjög
stórt fíkniefnamál, sem aldrei
hefði komist á skrið í rannsókn
vegna meints j'firvinnubanns hjá
fíkniefnadeild lögreglunnar og
hjá lögreglunni almennt.
Hinn áhyggjufulli lögreglumað-
ur vildi vita réttarstöðu sína:
Hvort hann hafi brotið lög með
því að fíkniefnamál var ekki rann-
sakað, þótt fyrir lægi vitneskja og
meira en rökstuddur grunur um
tiltekið misferli tiltekinna ein-
staklinga með ótiltekið en mikið
magn fíkniefna. Voru lög brotin,
af mér og/eða yfirmönnum mín-
um, spurði lögreglumaðurinn - og
forystumenn stéttarfélags hans
höfðu ekkert svar.
Skylda að tilkyima brot
Lögreglufélagsforystan ákvað að
fela lögmanni sínum Gylfa Thor-
lacius að leita svara við spurning-
um lögreglumannsins og þann
19. október síðastliðinn var
brugðið á það ráð, að rita Sigurði
Líndal lagaprófessor bréf og biðja
hann um lögfræðilega álitsgerð
um málið. Sigurður skilaði álits-
gerð viku síðar. Oskar Bjartmarz,
formaður Lögreglufélags Reykja-
víkur og varaformaður landssam-
bandsins, vildi ekki tjá sig um
efni álitsgerðarinnar að svo
stöddu og ekki afhenda afrit af
henni, en hann heimilaði hins
vegar blaðamanni að kynna sér
efni álitsgerðar Sigurðar.
Lögreglufélagsforystan beindi
til Sigurðar þremur grundvallandi
spurningum. I álitsgerðinni fer
Sigurður fyrst í gegnum hinn
lagalega ramma sem lögreglu-
menn starfa eftir. Meðal annars
bendir Sigurður á að í almennum
Samkvæmt heimildum Dags var einkum rætt um eitt tiitekið mjög stórt fíkniefnamái, sem aldrei hefði komist á skrið í rannsókn vegna meints yfirvinnubanns hjá fikniefnadeild lögreglunnar og hjá lög-
reglunni almennt. Myndin er úr safni.
hegningarlögum er hverjum þjóð-
félagsþegni gert skylt að tilkynna
um brot sem hann verður áskynja
og leitast við að afstýra þeim. Eigi
það einnig og ekki síður við um
lögreglumenn. Þá sé lögð refsing
fyrir óhlýðni opinberra starfs-
manna við lögleg fyrirmæli og
hirðuleysi í starfi.
Frávik vegna rikra hagsmuna
Og þá eru það spurningarnar
þrjár. I fyrsta lagi er hvort starfs-
menn fíkniefnadeildar (AFD)
hafi gerst brotlegir við lög, þar
sem þeir hafa ekki getað fylgt
rannsókn eftir vegna banns við
yfirvinnu utan reglulegs vinnu-
tíma.
Sigurður segir f svari sínu ljóst
að víðtækar skyldur hvíli á Iög-
reglumönnum á frumkvæði við
uppljóstran brota og að fylgja
rannsókn eftir. Þeim beri að vísu
að hafa samráð við yfirmenn sína
um yfirvinnu og vinnu í frítíma.
Lögreglumönnum beri að hlýða
fyrirmælum yfirmanna sinna, svo
sem lög um réttindi og skyldur
opinberra starfsmanna kveða á
um og ná til Iögreglumanna. Mál-
ið snúist um mat á nauðsyn yfir-
vinnu við þessi tilteknu verkefni.
Sigurður telur að þegar hafðar
eru í huga vfðtækar skyldur lög-
reglumanna og eðli starfs þeirra
við uppljóstrun brota og rann-
sókn þeirra sé ljóst, að oft hljóti
að vera vandi að meta nákvæm-
lega hvað sé nauðsynlegt og hvað
ekki.
Sigurður telur að af þeim sök-
um sýnist réttlætanlegt að túlka
öll fyrirmæli um bann við yfir-
vinnu þröngt og að frávik megi
réttlæta, enda ríkir hagsmunir
þjóðfélagsþegnanna í húfi. Vart
þurfi að taka fram að lögreglu-
menn eru ekki skyldugir til að
vinna launalaust,, enda njóti afla-
hæfi manna stjórnarskrárverndar.
Ef þeir hins vegar vinna að máli í
yfirvinnu sökum nauðsynjar sem
ekki yrði með rökum véfengd,
gætu þeir með vísan til laga um
starfsskyldur sínar heimt laun,
þrátt fyrir yfirvinnubann.
EkM brot að blýða
fyririnæliMii
Þegar þessu sé gaumur gefinn og
sérstaldega banni á yfirvinnu sök-
um niðurskurðar á fjárveitingum,
og skyldu opinberra starfsmanna
til að hli'ta löglegum fyrirmælum
yfirmanna, verði að mati Sigurðar
ekki talið að starfsmenn fíkni-
efnadeildar hafi gerst brotlegir
við lög, hvorki hegningarlög né
önnur, þótt rannsókn mála
spillist vegna yfirvinnubanns.
Fyrirmæli yfirmanna um bann
við yfirvinnu verði að teljast lög-
leg ef ástæðan er ónógar fjárveit-
ingar, sem raktar verði til ákvarð-
ana Alþingis, sem fari með fjár-
veitingavaldið. Þó verði að áskilja
að lögreglumenn hafi vakið at-
hygli yfirmanna sinna á vandan-
um.
Samkvæmt þessu telur Sigurð-
ur Líndal almenna lögreglumenn
ekki brotlega spillist rannsókn
máls vegna yfirvinnubanns, svo
fremi sem þeir hafi gert yfir-
mönnum sínum grein fyrir þeim
vanda sem upp kemur.
Yfirstjómin leiti til
ráðiuieytanna
í öðru Iagi var Sigurður beðinn
um að svara spurningu um hvort
yfirstjórn Lögreglustjóraembætt-
isins í Reykjavík bafi brotið lög og
þá vegna þess að fyrirmæli þeirra
um yfirvinnubann hafi spillt
rannsókn eins eða fleiri mála.
Sigurður telur að ef fjárveiting-
ar eru skornar svo mikið niður í
fjárlögum að ekki reynist unnt að
fullnægja kröfum laga, verði ekki
séð að yfirmenn hafi gerst sekir
um brot á lögum, hvorki hegning-
arlögum né öðrum lögum. Hins
vegar kynni yfirstjórninni að vera
rétt að heimila yfirvinnu við
rannsókn brotamála, þrátt fyrir
bann við yfirvinnu, ef sérstök
nauðsyn krefur. Væri þá eðlilegt
að hafa samráð við hlutaðeigandi
ráðuneyti ef til slfks kæmi, þ.e.
dómsmálaráðuneytið.
Samkvæmt þessu geta fyrir-
mæli yfirstjórnar lögreglunnar
um yfirvinnbann staðist, en jafn-
framt rétt að í sérstökum tilfell-
um leiti hún til dómsmálaráðu-
neytisins til að fá heimild fyrir
sérstökum yfirvinnuútgjöldum.
Alþingi ber að
I þriðja og síðasta lagi var fyrir-
spurn stéttarfélags lögreglu-
manna um hvort efni séu til að
senda mál, sem nánar er getið í
erindi lögreglumannsins áhyggju-
fulla í fíkniefnadeild Iögreglunn-
ar, til opinberrar rannsóknar hjá
ríkissaksóknara.
Sigurður svarar að eins og það
tiltekna mál liggi fyrir sér, sé ekki
efni til þess að senda málið þang-
að. Þann vanda sem við sé að etja
sé eðlilegast að reyna að leysa í
samráði við dómsmálaráðuneytið
og fjármálaráðuneytið. Að lokum
hljóti vandinn að koma til kasta
Alþingis. Engin samkvæmni sé f
því að leggja ríkar skyldur á lög-
reglumenn til að upplýsa brot,
ekki sfst fíkniefnabrot, en hafna
síðan nauðsynlegum fjárveiting-
um.
Mál spilltist í Eyjum
Samkvæmt heimildum Dags kom
erindi hins áhyggjufulla fíkniefna-
lögreglumanns til vegna fíkniefna-
máls sem kom upp í Vestmanna-
eyjum. Var taiið að um umfangs-
,mikil brot á fíkniefnalöggjöfinni
væri að ræða og leituðu yfirmenn í
Eyjum til fíkniefnadeildarinnar í
Reykjavík. Þaðan fengu Vest-
manneyingarnir neikvæð svör og
snýst málið þá augljóslega um, að
‘Vegna þessarar neitunar í skjóli yf-
iirvinnubanns og fjárskorts hafi
rannsókn fíkniefnamálsins spillst
og menn því komist óáreittir með
sín brot á fíkniefnalöggjöfinni.
Annað af tvennu hefur þá gerst,
miðað við það sem Sigurður Lín-
dal telur eðlileg vinnuhrögð gagn-
vart sh'kum vanda: Yfirmenn fíkni-
efnadeildarinnar hafa að eigin
frumkvæði sagt nei og borið fyrir
sig Ijárskorti, eða að sömu yfir-
menn hafi leitað til dómsmála- og
fjármálaráðuneytis og fengið þar
höfnun.
Erfitt að eiga við vandann
Sigurður Líndal v'ildi að svo stöd-
du ekki tjá sig nánar um álitsgerð-
ina, en í henni kæmi fram. „Ég
hygg að aðalatriðið sé að það geti
oft verið afar erfitt að eiga við
þennan vanda. Stór mál geta kom-
ið óvænt upp, sem ekki voru séð
fyrir. Þannig getur það verið erfitt
nú við undirbúning fjárlaga fyrir
árið 2002 hvað fíkniefnadeildin
komi lil með að þurfa rniklar fjár-
veitingar á næsta ári."
Sigurður segir að þó spurt sé um
rannsókn mála á tilteknu sviði þá
eigi svörin almennt við um störf
lögreglumanna. „Við vitum hvern-
ig lögin eru og hvaða skyldur þau
leggja á menn, en það getur verið
erfitt að segja nákvæmlega fyrir
urn hvað telst nauðsynlegt og hvað
ekld. Ég hygg hins vegar að í svona
málum beri að túlka lögin þröngt,"
segir Sigurður.
Utandagskránunræða á
þriðjudag
Þess ber að geta að þótt álitsgerð
Sigurðar hafi legið fyrir nú í fjóra
mánuði, þá hefur forvsta lands-
samhandsins og lögreglufélagsins
ekki lagt hana fram til umræðu á
félagsfundum og engar sérstakar
fyrirtætlanir eru um slíkt. Virðist
sem forystan og almennir félags-
menn telji nokkurt skjól vera fólg-
ið í álitsgerðinni og hafi þeir þá ró-
ast sem mestu áhyggjurnar höfðu
enda vísar Sigurður eindregið
ábyrgðinni til ráðuneyta dóms- og
fjármála og til Alþingis, sem hefur
fjárveitingavaldið.
Viðbrögð eru hins vegar þegar
komin á pólitíska sviðinu, því
þingmaður Samfylkingarinnar í
Suðurlandskjördæmi, Vestmann-
eyingurinn Lúðvík Bergvinsson,
hefur þegar pantað utandag-
skrárumræðu næstkomandi
þriðjudag um málið.
Ráðherra: Fikniefnamálin
stranda ekki
Lúðvík vildi ekki ræða í smáatrið-
um hvað hann hyggðist taka upp í
umræðunni á þriðjudag, enda væri
hann á fullu í að afla gagna og
undirbúa málflutninginn. „Ég skil
þessa lögreglumenn í fíkniefna-
deildinni óskaplega vel, að þeir
vilji fá sína stöðu skýrða. Ég
hyggst ræða við dómsmálaráð-
herra um þessi mál og vonandi
skýrast þau frekar.
Lúðvík hefur áður rætt við Sól-
veigu Pétursdóttur dómsmálaráð-
herra um meint yfirvinnubann og
afleiðingar þess. 1 Kastljósþætti
25. október síðastliðinn sagði ráð-
herra þannig að fjárveitingar til
lögreglunnar hefðu oft verið rædd-
ar og staðreyndin væri sú, að
vegna aukins innflutnings fíkni-
efna hefði fíkniefnalögreglan orð-
ið að taka til hendinni. Kvaðst hún
fylgjast mjög náið með þessum
málum og myndi sjá til þess að
engar rannsóknir í fíkniefnamál-
um rynnu í strand. Athyglisvert er
í þessu sambandi að þessi orð ráð-
herra féllu aðeins 2-3 vikum eftir
að fíkniefnalögreglumaðurinn
áhyggjufulli leitaði til stéttarfélags
síns vegna þess að rannsókn fíkni-
efnamáls í Vestmannaeyjum hafði
spillst. Ekki náðist í ráðherra i'
gær.
. fréttir ^
Eigendur hins fræga skips hafa loks greitt hafnargjöldin.
Ekkert uppboð
á Onmyu
Uppboð á rússneska togaranum
Omnya, sem átti að fara fram í
gærmorgun föstudagsmorgun,
var á síðustu stundu afturkallað
þar sem rússneskir aðilar í Mur-
mansk greiddu áföllin hafnar-
gjöld skipsins, liðlega 3 milljónir
króna. Greidd voru hafnargjöld
til loka febrúarmánaðar svo að í
gær átti togarinn inni 5 daga
hafnargjöld hjá Hafnasamlagi
Norðurlands. Togarinn hefur
legið í Akureyrarhöfn síðustu ár,
engum til ánægju og yndisauka
enda haugryðgaður. Haffærni-
skírteini togarans rann út eftir
að hann var bundinn við biyggju
á Akureyri.
Hörður Blöndal, hafnarstjóri,
segir að leitað verði nú eftir ósk-
um Rússanna og áformum varð-
andi skipið, því Hafnasjóður
Norðurlands vilji ekki Ienda í
sömu stöðu eftir ár ef skipið liggi
hér áfram og safnar á sig skuld-
um vegna hafnargjalda að nýju.
Fyrst þeir hafi greitt hljóti þeir
að hafa áætlanir, t.d. hvort eigi
að gera við skipið. Hörður segir
að ef skipið liggi hér áfram án
skýringa frá eigendum þurfi að
gríða til viðeigandi ráðstafana til
að koma því burtu. — GG
Átak gegn mis-
ræmi pekkmgar
BSKB. Tölvukium-
átta. Betri atvinnu-
möguleikar. Fyrsta
sko ðaiiaköimun sinn-
ar tegundar. Aöeins
6,4% hafa ekki að-
gang að tölvu.
BSRB áformar að ráðast í átak
gegn þekkingarmisræmi með því
að gefa félagsmönnum kost á
tölvunámi. Gert er ráð fyrir að f
fyrsta skrefinu næsta vetur verði
haldin 50 námskeið fyrir allt að
1500 félagsmenn, en félags-
menn bandalagsins eru um 17
þúsund. Kostnaður á hvern ein-
stakling er talin geta numið um
45 þúsund krónum sem að
mestu verður fjármagnaður með
samstarfi við starfsmenntunar-
sjóði aðildarfélaga bandalagsins.
Þá er ætlunin að bjóða út þessa
kennslu.
í fyrsta skipti
A blaðamannafundi í gær var
kynntar niðurstöður í skoðana-
könnun sem gerð var meðal fé-
lagsmanna BSRB um tölvu-
kunnáttu þeirra, aðgengi að tölv-
um, notkun og óskir um nám-
skeið. Þar kom fram að þetta sé
í fyrsta skipti sem svona könnun
er gerð meðal afmarkaðs hóps
hérlendis þótt áður hafa verið
gerðar sambærilegar kannanir
meðal allra landsmanna.
Vaiunáttarkennd hjá 20%
I niðurstöðum könnunarinnar
keniur m.a. fram að 97% að-
spurðra telja að góð tölvukunn-
átta sé nauðsynleg í nútímaþjóð-
félagi og 38% eru óánægð með
sína tölvukunnáttu. Aðeins 6,4%
hafa ekki aðgang að tölvum og
85% hafa áhuga á að sækja nám-
skeið í tölvunotkun og upplýs-
ingatækni. Athygli vekur að
fimmtungur segist fyllast van-
máttarkennd gagnvart tölvum og
þrír fjórðu að tölvukunnátta
mundi hæta atvinnumöguleika
þeirra. Um fjórir af hverjum tíu
segjast nota tölvu mikið í sínu
starfi en þriðjungur aldrei. Þá
nota karlar tölur meira en konur
og fólk á landsbyggðinni notar
tölvur meira en íbúar á höfuð-
borgarsvæðinu.
Það var ráðgjafarfyrirtækið
Lausnir sem framkvæmdi könn-
unina og var úrtakið 800 manns.
Það skiptist nokkuð jafnt á milli
aðildarfélaga BSRB. — grh