Dagur - 10.03.2001, Blaðsíða 7

LAUGARDAGUR 10. MARS 200 1 - 31
r RITSTJÓRNARSPIALL
Lyfl astríðið
Fjöldamótmæli í Pretoríu í Suður-Afríku við upphaf réttarhalda sem alþjóðlegir lyfjarisar hafa höfðað til þess að
koma í veg fyrir sölu á ódýrum eyðnilyfjum.
Það hefur lönguin þótt nokkuð
pottþétt leið til fjárhagslegs
ávinnings að græða á hörmung-
um annarra. Alveg sérstaklega á
öllu Jrví sem vekur ótta og óham-
ingju manneskjunnar.
Þar eru sjúkdómar ofarlega á
blaði. Allt frá frumhernsku
mannsins hefur það verið væn-
legt til auðsöfnunar að þykjast
hafa þekkingu til að ráða bót á
meinum manna. Og svo er enn.
Gegnum aldirnar hefur auðvit-
að langmest af þessari „þekk-
ingu" verið tóm blekking. En það
þarf reyndar ekki að fara lengra
aftur í tímann en fáeina áratugi
til að finna „viðurkenndar" að-
ferðir til lækninga sem sýndu sig
að vera bæði fávíslegar og gagns-
lausar, og sumar reyndar líklegar
til að drepa fleiri sjúklinga en
þær björguðu. Samt vantar ekki
að sérfræðingarnir hafi á hverj-
um tíma talið sig vita upp á hár
hvað þeir væru að gera - þótt
seinna hafi komið í ljós að svo
var ekki. Hofmóður þeirra er
samur við sig.
„Martröð“ genatilraima
Allt er þetta óbreytt við upphaf
nýrrar þúsaldar. Núna er ineiri
gróði í því falinn en nokkru sinni
fyrr að lofa sjúku fólki bót meina
sinna með því að þróa nýjar
læknisaðferðir og framleiða lyf
sem hægt verður að selja á ofur-
verði. Marg bendir hins vegar til
þess að þekkingin sé á svipuðu
róli og áður. Þrátt fyrir allar
tækniframfarir er Iækning við
mörgum alvarlegustu sjúkdóm-
um samtímans enn hulin dimm-
um skýjum fáfræðinnar.
Þetta á meðal annars við um
svokallaðar genalækningar sem
sumir fullyrða að muni gjör-
breyta lífi mannsins á næsta ára-
tug eða svo. Skammt er síðan því
var Iýst yfir með pornpi og prakt
að húið væri að kortleggja allt
genamengi mannsins. Nú kemur
í Ijós að það er líklega hinn mesti
misskilningur. Sumir sérfræð-
ingar gagnrýna að minnsta kosti
harkalega þær aðfcrðir sem not-
aðar hafa veriö í þessu skyni.
Samt eru læknar þegar farnir
að gera ýmis konar tilraunir á
mönnum með svokölluðum
genalækningum, án þess þó að
hafa fyrirfram nokkra hugmynd
um hvort þær hafi jákvæð áhrif
eða ncikvæð. í sumum tilvikum
hafa afleiðingarnar verið skelfi-
legar fyrir sjúklingana.
Greint var í vikunni frá einni
slíkri tilraun. Hún var gerð á
hópi bandarískra sjúklinga sem
eru með Parkinsonsveiki. Sú er
trú manna að þessi hræðilegi
sjúkdómur sé afleiðing þess að
tilteknar frumur í heilanum
deyja, en ástæða þess mun
óþekkt. Tilraunin fólst í þvf að
taka sams konar frumur úr fóstr-
um sem konur hafa misst við
fóstureyðingu og dæla þeim inn í
heila sjúklinganna. Hugmyndin
var að sjálfsögðu að þessar nýju
frumur tækju við hlutverki þeirra
sem dauðar voru.
Að sögn New York Times, sem
hyggir frétt sína bæði á grein í
handarísku Iæknablaði og viðtöl-
um við lækna sem þekkja til
málsins, voru áhrifin allt önnur
en sérfræðíngarnir gerðu ráð fyr-
„Samkvæmt tölum
Sameinuðu þjóðanua
eru tæplega 26 millj-
ónix inaima í löndun-
um suimaii Sahara
með HlV-smit. Á síð-
asta ári létu 2.4
miUjónir eyðnisjiik-
linga lífið á þessu
svæði. Nærri níu
sinnum fleira fólk en
allir íslendingar.
Karlar, konur og
böm. Og lyfin sem
gætu bjargað þeim
miUjónum sem enn
lifa með sjúkdómn-
um em tfi. Það þykja
bara ekki góð við-
skipti að selja þau á
viðráðanlegu verði.
Þess vegna er fólkið
látið deyja.“
ir. Nýju frumurnar höfðu engin
jákvæð áhrif á eldri sjúklingana,
en í þeim yngri framleiddu þær
alltof mikið af efnum sem hafa
áhrif á hreyfingar líkamans.
Þessir sjúklingar eru því mun
verr staddir eftir en áður - ósjálf-
ráða hreyfingar þeirra eru miklu
meiri og ofsafengnari. Og það
sem verst er af öllu; læknarnir
hafa engin ráð til þess að hemja
nýju frumurnar sem þeir spraut-
uðu inn í heila sjúklinganna.
Einn Iæknanna sem tók þátt í
þessari tilraun segir afleiðing-
arnar hræðilegar. Hann kallar
þessa atburðarás „martröð'1 og
„stórslys." Telja má víst að á
næstu árum rnuni tilraunastarf-
semi í genalækningum leiða af
sér margar fleiri slíkar martraðir
fyrir sjúklinga.
Og þótt engin ástæða sé til að
efast um að sumir þeirra vísinda-
manna sem standa að tilraunum
af þessu tagi, hafi ofarlega í huga
viljann til að finna lækningu við
hræðilegum sjúkdómum, þá er
auðvitað augljóst mál að hjá
þeim fyrirtækjum sem að baki
standa er það fyrst og fremst von
um mikinn gróða sem mun sjá til
þess að slíkum tilraunum verður
haldið áfram - jafnvel þótt sjúk-
lingarnir séu þar með gerðir að
þátttakendum í eins konar rúss-
neskri rúllettu.
„Eyöni-mangarar“
Fátt hefur varpað kastljósinu
jafn rækilega á gróðahyggju lyfj-
arisanna síðustu mánuði og
misseri og eyðnistríðið í sunnan-
verðri Afríku, en þar er að finna
um 70 af hundraði allra HIV-
smitaðra manna.
I hinum ríkari löndum heims
hefur styrjöldin gegn eyðni, það
er baráttan við áhrifin af HIV-
smiti, borið verulegan árangur.
Með því að gefa sjúklingum
blöndu af ýmsum lyfjum tekst að
halda sjúkdómnum í skefjum og
gera hinum smituðu kleift að lifa
tiltölulega eðlilegu lífi. En það
kostar stórfé. New York Times
segir að algengur kostnaður við
hvern sjúkling á Vesturlöndum
sé um eða yfir ein milljón króna
á ári.
Ríku þjóðirnar hafa efni á því
að horga lyfjarisunum slíkar
fúlgur fyrir eyðnilyfin - hæði
vegna góðs efnahags í þessum
ríkjum og svo hins að hlutfalls-
lega eru eyðnisjúklíngar fáir í
vestrænum samfélögum.
Þessu er öðruvísi farið í fá-
tæku löndunum. Sums staðar
kosta eyðnilyf fyrir einn sjúkling
meira en sem nemur þjóðartekj-
um á mann í viðkomandi landi.
Þar eru engir peningar til að
borga slfkar fjárhæðir. Afleiðing-
um er eyðnismitað fólk látið
deyja drottni sínum án þess að fá
lyf sem þó eru til og gætu bjarg-
að lífi þeirra.
Vegna alþjóðlegs þrýstings
hafa sumir lyfjarisanna boðist til
að lækka nokkuð verð á eyðni-
lyfjum til afrískra ríkja. En það
hefur lítið orðið úr efndum á
þeim loforðum, auk þess sem hið
lækkaða verð er enn alltof hátt
fyrir flestar fátækustu þjóðirnar.
Fyrir nokkrum árum brugðust
stjórnvöld í Suður-Afríku við
þessari vonlausu stöðu með því
að setja Iög sem heimiluðu heil-
brigðisráðherra landsins að leyfa
innflutning eða framleiðslu á
evðnilyfjum f trássi við einkaleyfi
alþjóðlegu lyfjarisanna. Þarna
var sem sagt vísað til neyðarrétt-
ar þjóðarinnar. Auðhringirnir
brugðust við með lögsókn á
hendur ríkinu. Málið er nú loks-
ins komið fvrir dómstóla í
Pretoríu þar sem efnt var til víð-
tækra mótmæla af því tilefni.
Talsmenn lvfjarisanna voru þar
stimplaðir „eyðni-mangarar“ fyr-
ir að setja eiginn gróða ofar
mannslífum.
Og sú er auðvitað raunin í Afr-
íku. Samkvæmt tölum Samein-
uðu þjóðanna eru tæplega 26
milljónir manna í löndunum
sunnan Sahara með HlV-smit. A
síðasta ári Iétu 2.4 milljónir
eyðnisjúklinga lífið á þessu
svæði. Nærri níu sinnum fleira
fólk en allir Islendingar. Karlar,
konur og börn. Og lyfin sem
gætu bjargað þeim milljónum
sem enn lifa með sjúkdómnum
eru til. Það þykja bara ekki góð
viðskipti að selja þau á viðráðan-
legu verði. Þess vegna er fólkið
látið devja.
Ábyrgö Vesturlanda
Enginn veit hvernig málaferlum
lyfjarisanna í Pretoríu lyktar,
enda tekur það vafalaust einhver
misseri eða jafnvel ár að komast
að niðurstöðu. A meðan halda
eyðnisjúklingarnir áfram að
devja. Og lyfjarisarnir að græða á
allri eymdinni.
Hvað er þá til ráða?
Mikill meirihluti eyðnisjúklinga í
Afríku mun ekki fá lyf við sjúk-
dómnum nema til komi stórauk-
inn alþjóðlegur þrýstingur á lyfj-
arisana - bæði til að lækka verð á
evðnilyfjum og til að leyfa öðrum
fyrirtækjum að framleiða lyfin og
selja Afríkuþjóðum ódýrt. Vest-
rænar þjóðir og ríkisstjórnir hafa
líf þessa fólks í raun og veru í
hendi sér.
Það cr tíska á Vesturlöndum
að nota orðin fjöldamorð og
þjóðarmorð í tíma og ótíma. En
hvað er það annað að láta millj-
ónir manna deyja vegna skorts á
lyfjum sem eru fyrir hendi? Að
þjóðir heims skuli á tuttugustu
og fyrstu öldinni horfa upp á
slíkar hörmungar án þess að
grípa til þeirra aðgerða sem að
gagni mega koma, er ömurlegt
dæmi um siðferðislegt gjaldþrot.
Lyfjarisarnir sem eiga einka-
leyfin á eyðnilyfjunum og banna
öðrum að framleiða þau fvrir
sjúku börnin í Afríku, eru öll
vestræn. Vesturlandabúar bera
því mikla ábyrgð ef þeir ætla að
horfa aðgerðarlausir á milljón-
irnar deyja vegna skorts á þess-
um lyfjurn. Ekki síst þar sem
vestrænir menn telja sig yfirleitt
kristna og tala á tyllidögum um
hið göfuga hlutverk miskunn-
sama samverjans. Með því að
gera ekki neitt til að knýja sum
auðugustu fyrirtæki Vesturlanda
til að bregðast rétt við neyðará-
standinu í Afríku eru vestrænar
ríkisstjórnir að opinbera um-
hciminum hyldýpi hræsni sinn-
ar.
Mikill meirihluti eyðnisjúklinga í Afríku mun ekki fá lyf við sjúkdómnum
nema til komi stóraukinn alþjóðlegur þrýstingur á lyfjarisana
in er sú að víða í þriðja heimin-