Dagur - Tíminn Reykjavík - 08.03.1997, Blaðsíða 17

Jkigur-®tmmn
Laugardagur 8. mars 1997 - 29
Land og þjóð
Sigurður Bogi
Sævarsson
skrifar
l.Spurt er um þekktan kirkju-
stað og fornt höfuðból á
Fellsströnd. Þar er rekin end-
urhæfingarstöð fyrir drykkju-
sjúklinga. Hver er staðurinn?
2.Hvað heitir ijallvegur sá á
Vestijörðum sem liggur milli
Dýrafjarðar og Önundarijarð-
ar?
3.Spurt er um kirkjustað og
fyrrum prestssetur á Vatns-
nesi í Vestur-Húnavantssýslu.
Þar sat lengi prestur, skoskur
að uppruna, sem varð inn-
lyksa hér á landi í síðari
heimsstyrjöld og hóf þá guð-
fræðinám við Háskóla ís-
lands. Hann varð góður og
gegn íslendingur og þjóð-
þekktur maður. Hver var
hann?
4. Hvar á Möðrudalsöræfum eru
sýslumörk milli Þingeyjar- og
Norður-Múlasýslna, það er
Norðurlands eystra og Aust-
urlands?
5. Alþekkt er að ákveðnir ætt-
bogar verða ríkjandi og eign-
ast ákveðin byggðalög. Þann-
ig átti Wathne-ættin svokall-
aða kaupstað á Austurlandi
með manni og mús, þó þau
ítök séu engin nú. Hver er
kaupstaðurinn?
6. Spurt er um þjóðþekkta
sunnlenska þjóðsögu um
skessur tvær. Önnur bjó í
Bjólfelli á Landi og hin í Búr-
felli í Þjórsárdal. Þær kölluðu
sín á milli, svo bergmálaði í
ijöllum, að þær ætluðu í stór-
um potti að sjóða mann. Hver
var hann?
7. Myndin hér á síðunni er af
fámennu kauptúni á Suður-
landi, sem er við hafnlausa
strönd. En samt sækja
heimamenn á sjóinn og hafa
bátar þeirra orðið einkennis-
tákn kauptúns þessa. Hvert
er það?
8.Helsta gaman ferðamanna
sem heimsækja Þórsmörk er
að ganga á fjall sem gnæfir
yfir Mörkina. Þar er hringsjá
og útsýni gott. Hvað heitir
fjaUið?
PS.
Ranglega sagði ég í síðasta þætti
að þegar franska rannsóknarskipið
Pourquoi pas? steytti á skerinu
Iinokka á Straumsfirði árið 1936
að öll áhöfnin hefði farist. Hið rétta
er að einn maður úr ijölmennri
áhöfn komst lífs af.
un>(nfuqT!iBA '8
■p->p4l\ 15(iA 'L
uinujoqjujjiæq 1 jnssqj g
•jnQjoþsjQÍas s
jsij!qsdn>is!a y 'f
>(ai!r JJoqoa £
•jQjaqsiiujniuioo z
•(10JJUQBJS l
:*oas
Möttulstrókurinn
Ari Trausti
Guðmundsson
skrifar
I.
Löngu er orðið kunnugt að ís-
land skiptist milli tveggja
risastórra platna (fleka) sem
renna löturhægt í sundur. Yfir-
borði jarðar er skipt í all-
margar slíkar og þær renna til,
skríða, á deigu lagi sem er á
allt að 200 km dýpi í möttli
jarðar (möttullinn er hluti jað-
ar, milli skorpu og kjarna).
Heitir en afar hægfara efnis-
straumar í mjög seigu, nærri
föstu bergi möttulsins knýja
plöturnar áfram. Þær skiljast
að eða rekast á. Á plötuskilum,
eins og undir og á íslandi og
öllum Atlantshafshryggnum rís
möttulefni móti yfirborði jarðar
og hluti þess bráðnar um leið.
Þess vegna er eldvirkni á
hryggnum og tíð eldgos á ís-
Iandi. Og þess vegna verður til
nýr sjávarbotn í takt við rek
platnanna í gagnstæðar áttir.
II.
Fyrir nokkru uppgötvuðu jarð-
vísindamenn svonefnda möttul-
stróka víða um heim. Sumir eru
undir hryggjunum en aðrir hér
og hvar, ýmist undir jarðskorpu
meginlanda eða sjávarbotnin-
um. Strókarnir eru sívöl upp-
streymissvæði heits möttulefnis,
heldur kröftugri en uppstreym-
ið undir plötuskilunum (úthafs-
hryggjunum). Þvermálið er
bara 50-100 kílómetrar en þeir
ná afar djúpt ofan í möttulinn.
Svæðið þar sem þeir koma upp
undir yfirborð jarðar nefnist
heitur reitur og streymir þar
meiri varmi frá jörðu en allt um
kring. Svona heitur reitur með
möttulstrók undir er á íslandi
og bætir sínu uppstreymi kviku-
myndandi efnis við uppstreymið
vegna plötuskriðsins. Úr verður
einkar fjölbreytt og mikil eld-
virkni.
ffl.
Möttulstrókurinn undir íslandi
var eitt sinn norðvestan við
landið. En hreyfingar platn-
anna í sundur og rek þeirra
saman til vesturs hafa gert að
verkum að nú er heiti reiturinn
á svæði sem markast m.a. af
Vonarskarði, Kverkfjöllum,
Grímsvötnum og Bárðarbungu.
Hann á þátt í myndun eld-
stöðvakerfanna á þessum slóð-
um og líka í að spenna upp
miðbik landsins og halda þykk-
ildinu íslandi „á floti“ jafn hátt
úr sjó og raun ber vitni. Heiti
reiturinn hefur líka áhrif á
hvernig eldvirka beltið liggur
um landið með hlykk í miðjunni
og tveimur hliðargosbeltum, á
Snæfellsnesi og á Suðurlandi.
Efnafræðilegar og eðlisfræðileg-
ar rannsóknir hafa staðfest til-
vist hans en frekari rannsókna
er þörf til þess að skoða lögun
hans og dýpt og ástand efnis
innan hans. M.a. er verið að
nota jarðskjálftabylgjur, líkt og
gert er með hljóðbylgjum (són-
ar) við fósturskoðun, til þess að
fá gleggri mynd af fyrirbærinu.
Aðrir svona strókar eru t.d.
undir Jan Mayen, Azoreyjum og
Grænahöfðaeyjum hér í Atl-
antshafinu.
Fluguveiðar að vetri (9)
Eftúmiimilegir veiðifélagar
Stefán Jón
Hafstein
skrifar
Fyrir utan einn og einn fisk
sem kannski tekur og
kannski tekur ekki, eru
það veiðifélagarnir sem gefa
lífinu gildi. Við sátum ljögur á
sunnudagskvöldi og létum hug-
ann reika til liðinna ferða, og
undirbjuggum okkur fyrir ferð
sumarsins, svona andlega,
meðan úti snjóaði.
í vikunni fékk ég kveðju frá
franskmanni sem ég veiddi
með í sumar, myndir og gjöf,
með þökk fyrir samveruna í
sumar - hann kemur aftur ’98
og þá með aldraðan föður sinn.
Þetta var Bruno, sem sér fisk
með sínum brúnu augum hvar
sem hann gengur um bakka,
alveg mögnuð sjón sem maður-
inn hefur og gaman að vera
með honum.
Með Bruno kom hinn sviss-
neski Marc Petitjean. Það vildi
þannig til að þeir voru
boðnir til að gera
litla heimilda-
mynd um
slóðir hins
heimsfræga
Laxárurriða.
Ég var beðinn
að liðsinna
þeim. Og svo
slógust í
dalinn: „Ég var í Ameríku í
fyrra, það voru 400 veiðimenn
við einn svona hyl“! Hann var
svo snortinn að hann kastaði
varla.
Og smám saman kynntist ég
flugunum góðu. Marc hnýtir
bara úr „cul de canard"; íjöðr-
um andarinnar sem krýna fitu-
kirtlana við rassinn. Þar nudd-
ar öndin nebba sínum og fær
fitu til að smyrja fiðrið. Marc
notar sem sagt bara íjaðrir þar
í kring í flugur sínar. Þetta er
eins og fínasti dúnn og þurr-
flugurnar fljóta, maður lif-
andi... Hann hnýtir líka úr
þessu púpur, lirfur og straum-
flugur. Með flugum sínum
reynir hann ekki að líkja beint
eftir neinu sérstöku skordýri,
heldur frekar almennxmi form-
um skordýra. Rassendaíjaðr-
irnar eru mjög lifandi í vatninu;
hárin tifa og sumar flugurnar
fá sérstakt líf undir yfirborði,
meðan þurrflugurnar sitja mjög
þekkilega. Og þær virkuðu fínt.
Það merkilegasta við flugur
Marcs er að þær fiska um allan
heim! Hann hnýtir flugur sem
lagðar eru fyrir fiska í
norðri og suðri,
austri og vestri,
og þær veiða
allar fiska. í
heild lætur
hann sér
nægja um
40 afbrigði og
stærðir. Það
þarf ekki
hóninn hoir Félagarnir tóku sér drjúgan tíma frá meira til að
I pen vejðum tj| að njóta eldfjallasýnar. Rudy tók myndina
Rudy og Er-
win, sem eg
hjálpaði með annari hendi
meðan ég sagði hinum til,
veiddi fyrir myndavélina og
kynntist góðum félögum.
Það er reyndar ekki sjálfgef-
ið að taka að sér aðkomu-
menn, ég vil velja mína félaga
sjálfur. En vegna þess að mér
var tjáð að Marc Petitjean væri
merkilegur fluguhönnuður og
hnýtari tók ég þá að mér - og
þeir reyndust fínir félagar.
Marc hóf snemma að fara
sínar eigin leiðir í fluguhnýt-
ingum og þar kom að vinir hans
sögðu: Marc, þú átt að leggja
þetta fyrir þig. Nú rekur hann
lítið fyrirtæki og hannar sjálfur
og selur alls konar veiðigræjur,
flugur, stangir, fatnað, og
vesti... Allt er það frábrugðið
öðru og margt betra. Sem bet-
ur fer kom í ljós að þetta voru
hófsamir og prúðir veiðimenn
sem unna fagurri náttúru, friði
og...einum og einum fiski svona
þegar vel stendur á. Við vorum
heppnir, stundum. Bruno byrj-
aði á að setja í 4 pundara og
inni í honum fundum við and-
arunga! Svona byrjun á veiðitúr
kemur stemmningunni í gang.
Erwin kallinn, bókasafnsfræð-
ingur sem skondraði um á köfl-
óttri skyrtu og með hálsklút,
kvikur í hreyfingum og alltaf
að biðja afsökunar á sjálfum
sér - hann setti líka í vænan
fisk á fyrsta degi og skrýddi
hann fagurlega ofnum blóma-
kransi!
Og Rudy gamli öðlingur-
inn... hægur í tali með sitt hlý-
lega yfirskegg sagði við mig þar
sem við stóðum í kvöldsólinni
og horfðum á fiskana vaka, ein-
ir þar sem áin fellur niður í
veiða silung.
Segir hann.
Auminga Rudy kallinn.
Hann fékkst ekki til að vaða og
var alltaf að missa fiska. Hann
talaði lélega ensku og líkti
meira eftir látunum þegar fisk-
arnir sluppu. Það var ekki fyrr
en ég heimtaði að vaða út með
honum þar sem ég vissi af fiski
að ég sá hvers kyns var. Ég
hafði séð hvað flugurnar hans
Marcs voru að gera þann dag-
inn og sagði honum að setja
eina á. Fiskur kom í fyrsta kasti
og fór með fluguna. Rudy var
með einhverja meginlands-
tauma fyrir einhver dauðyfli!
Ég lét hann skipta um taum og
nú var sá gamli í essinu sínu:
íjórir fiskar í beit, og sá stærsti
4 pund. Erwin var alltaf að
mynda. „Erwin, ætlarðu ekki að
drífa þig út í á?“ hrópaði ég
þegar Rudy var kominn með
þrjá. „Ah...nei,“ sagði hann af-
sakandi, „ég þarf að mynda
fuglana." Þeir minntu mig á
japanska hópinn sem ég sá til í
Laxá í Kjós; þegar allir voru
búnir að setja í fisk fóru þeir að
tína sveppi.
Marc sá að ég var vonsvik-
inn þegar stærðar fiskur
beygði aftur öngulinn á einni af
flugum hans. „Fyrirgefðu, ég
hnýti á öngla sem eru ætlaðir
fyrir venjulega silunga á megin-
landi Evrópu. Ég skal hnýta á
nógu sterka öngla fyrir ísland
og sterka físka.“ Og það gerði
hann. í sumar ætla þeir félagar
að taka myndir af fluguveiðum í
Mongolíu. Ég óska þeim góðra
félaga...
Ps. Undirritaður kynnir Pe-
titjean og flugur hans hjá Ár-
mönnum á miðvikudag kl. 20.