Dagur - Tíminn Reykjavík - 10.05.1997, Blaðsíða 9

^ÍBagnr-Œútmm
Laugardagur 10. maí 1997 - 9

RITSTJORNARSPJALL
Birgir
Guðmundsson
skrifar
Tveir ölvaðir menn fóru í
labbitúr í gærmorgun -
eflaust eftir næturlanga
drykkju. Það væri svo sem ekki
í frásögur færandi nema fyrir
það að þessi morgunganga var
yfir flugbraut á Reykjavíkur-
flugvelli þar sem 46 sæta
skrúfuþota frá íslandsflugi var í
þann veginn að taka sig á loft.
Allt fór vel, því 46 sæta skrúfu-
þotan náði að stöðva sig áður
en hún skall á tvímenningunum
og rauf samræður þeirra og
hugsanir í einangruðum heimi
ölvímunnar. Að manni skilst
munu þeir félagar hafa fengið
að fara heim eftir yíirheyrslur
hjá lögreglunni og eru nú ef-
laust búnir að sofa úr sér veru-
leika vínandans og vaknaðir
upp í raunveruveruleikanum.
Heimi okkar hinna, sem berum
tilhlýðilega virðingu fyrir 46
sæta skrúfuþotum í ílugtaki.
Fyrirspurn
Á Alþingi í vikunni kom fram
svar frá heilbrigðisráðherra við
fyrirspurn frá Siv Friðleifsdótt-
ur um heilbrigðisþjónustu við
áfengis-, vímuefna- og reyk-
ingasjúklinga. Athyglisverðar
tölur koma fram í þessu svari. í
heildina munu það ekki vera
færri en 4-5 þúsund manns sem
koma til meðferðar út af notk-
un á þessum vímuefnagjöfum á
ári. Eitt þúsund til viðbótar leit-
uðu þjónustu á göngudeildum. í
svarinu kom enn fremur fram
að á milli 400 og 500 ársverk
tengjast meðferð þessara sjúkl-
inga. Einhver staðar heyrði ég
viðtal við Siv vegna þessa máls
og þar benti hún á að þetta
væru lágmarkstölur og kostnað-
urinn næmi ekki undir milljarði
á ári. Eflaust er það ekki of var-
lega farið í áætlunum um út-
gjöld og mannafla hjá þing-
manninum, enda óbeinn kostn-
aður ekki inni í þessum tölum -
eins og t.d. sá kostnaður sem
hefði getað hlotist af ölvímu
morgungöngufélaganna á flug-
brautinni í gær ef illa hefði far-
ið.
Forvarnir
En upphæðirnar eru háar samt.
Raunar alveg svimandi háar.
Sem fyrirspyrjandi hefur Siv
Friðleifsdóttir reynt að nýta at-
hyglina sem þetta mál fær til að
beina kastljósi ijölmiðla að mik-
ilvægi forvarna. Það er í sjálfu
sór rökrétt hjá henni, bæði al-
mennt séð og líka vegna þess
að eitt og annað hefur verið að
gerast í forvarnamálum hjá
þessari ríkisstjórn. Það er því
eðlilegt að stjórnarþingmaður-
inn vilji beina athyglinni að því
sem almennt er talið jákvætt -
nóg er af hinu á tímum aðhalds
og sparnaðar í velferðar- og
heilbrigðiskerfinu. En óháð
pólitík þá eru forvarnir gríðar-
lega mikilvægt mál sem vara-
samt er að vanmeta. Ríkis-
stjórnin er að gera átak í for-
vörnum með því að setja 30
„nýjar“ milljónir í tóbaksvarn-
irnar og 55 milljónir í sérstakan
forvarnasjóð. Hafi mönnum
þótt það mikið er vert að hugsa
um milljarðinn sem við eyðum
bara í meðferðarþjónustuna
sjálfa. Þá fær málið nýja vídd.
Mér hefur verið sagt að læknar
í Kína hafi öldum saman talið
það skyldu sína að reyna að
koma í veg fyrir að fólk veiktist.
Ef þeim mistókst varð að leið-
rétta mistökin með því að
lækna fólkið. Þetta þurfum við
að tileinka okkur.
Félagslegir sjúkdómar
En þó forvarnir séu gott mál
þá næst ekki að útrýma vanda-
málinu með þeim. Áfengi og
tóbak eru orðin inngróinn hluti
að lífi og starfi samfélagsins og
fullkomlega óraunhæft að ætla
að hægt sé að útrýma þeim með
öllu.
Að milljarður sé sú lág-
marksupphæð sem við eyðum í
meðferð við reykingum og
áfengis- og vímuefnaneyslu
verður enn áhugaverðari stað-
reynd í ljósi þess að „sjúkdóm-
arnir“ sem verið er að með-
höndla eru „félagslegir" og
áunnir og sjúklingarnir bera
ábyrgð á þeim sjálfir að tals-
verðu leyti. Vissulega er um
sjúklegt ástand að ræða á end-
anum, en í upphafi er slíku
sjaldnast til að dreifa. Og nú til
dags getur enginn skotið sér á
bak við þekkingarleysi á skað-
semi reykinga eða óhóflegrar
áfengisdrykkju. Spurningin er
þá hvort þeir sem nota þessi
vímuefni þurfi ekki í ríkari mæli
að bera herkostnaðinn líka
sjálfir?
Stéttskipt heilbrigði
Þessi spurning verður að sjálf-
sögðu enn áleitnari eftir að
landlæknir upplýsti á þingi
BSRB á dögunum að þjónustu-
gjöld í heilbrigðiskerfmu hefðu
orðið til þess að tekjulágt fólk
liafi í einhverjum mæli hætt að
leita sér læknisþjónustu sem
það annars hefði gert. Stétt-
skipt heilbrigði er að hasla sér
völl á íslandi og þrátt fyrir að
slik stéttaskipting sé ekki orðin
áberandi eða umfangsmikil þá
er samt Ijóst að 46 sæta skrúfu-
þota hefur lent á hugsjóninni
um stéttlausa, réttláta eysamfé-
lagið norður við ysta haf. Efna-
hagsleg staða mun að sjálf-
sögðu alltaf hafa einhver áhrif
á það hvernig heilbrigðisþjón-
ustu menn geta keypt sér. Efna-
fólk allra tíma og allra samfé-
laga á vissulega auðveldara
með að finna sér úrræði sem
það sættir sig við. Á íslandi er-
um við hins vegar að tala um
jafnan aðgang að grunnþjón-
ustu í heilbrigðismálum!
Ábyrgðin
Þegar aðhaldið í heilbrigðis-
kerfinu er farið að hafa þessi
áhrif skiptir milljarður til og frá
talsverðu máli. Er ekki hugsan-
legt að þau 500 ársverk sem
fóru í meðferð á tóbaks- og
áfengissjúklingum hefðu komið
að góðu gagni annars staðar í
heilbrigðiskerfinu? Það er því
fyllilega tímabært að velta því
fyrir sér hvort og í hve miklum
mæli reykingafólk og þeir sem
neyta áfengis yrðu látnir borga
fyrir hliðarverkanir nautna
sinna.
Smygl og brugg
Opinber verðlagning hefur ver-
ið notuð til að draga úr eftir-
spurn og ásókn í áfengi og
tóbak. Sú aðferð hefur ekki
virkað sem skyldi, í það
minnsta er herkostnaðurinn við
meðferðarúrræðin ærinn og þó
arðurinn af þessu verðlagning-
arkerfi fyrir ríkið sé líka um-
talsverður þá dugar það ekki til
að vega upp kostnaðinn. Það
kæmi hins vegar til álita að
hækka verðið á þessum varn-
ingi, skattleggja neysluna
meira. Gallinn við slíkt er að
smygl og ólögleg framleiðsla
myndi ugglaust aukast til muna
sérstaklega í áfenginu auk þess
sem mikil verðhækkun myndi
trúlega hafa óæskileg áhrif á
vínmenninguna í landinu, sem
þrátt fyrir allt hefur verið að
skána á unöanfornum árum.
Þess utan eru þeir sem „komið
hafa óorði á brennivínið" yfir-
leitt þannig settir að þeir virð-
ast geta orðið sér úti um það í
einhverju formi óháð efnahags-
legri stöðu. Aðrar leiðir en bein
verðhækkun hljóta því að vera
árangursríkari til að draga úr
skaðsemi áfengisdrykkjunnar.
Hækkum tóbak
Öðru máli gegnir um tóbakið.
Reykingarnar er auðvelt að
hafa áhrif á með verðstýringu.
Úr því komið hefur í ljós að
verðlagning (þjónustugjöld) fær
menn til að hugsa sig um tvisv-
ar áður en þeir leita sér lækn-
inga, þá er viðbúið að há verð-
lagning fái menn til að hugsa
sig um tvisvar áður en heils-
unni er spillt. Það er því rökrétt
að hækka verð á tóbaki.
Ekki kæmi á óvart þótt reyk-
ingamenn túlkuðu frekari
tóbakshækkun sem enn eina
aðförina að sér. Og það væri
rétt túlkun. Þegar heilbrigðis-
kerfið er í þann veginn að verða
fyrir 46 sæta skrúfuþotu er Ijóst
að einhverjum þarf að fórna -
og reykingamenn eru nánast
sjálfkjörin fórnardýr. En hættu-
ástandið er ekki þar með yfir-
staðið - skrúfuþotan stöðvast
ekki á reykingamönnunum ein-
um þó eitthvað muni draga úr
ferðinni. Almennt séð hljótum
við að miða björgunaraðgerðir
við það að efnahagur fólks ráði
því ekki hverjir fái forgang í
kerfinu. Fyrsta skrefið er að
gera fólk sjálft ábyrgt fyrir
heilsu sinni þannig að það spilli
henni ekki vísvitandi eða í víta-
verðu hugsunarleysi.