Dagur - Tíminn - 14.09.1996, Blaðsíða 11

jDagur-CEímmnt
PJÓÐMÁL
Laugardagur 14. september 1996 -11
Ósonlagið - breyting til
batnaðar fyrirsjáanleg
SGuðmundur
Bjarnason
Umhverjis-
ráðherra
blá geislun geti skaðað neðstu
hlekki fæðukeðjunnar í hafinu
með ófyrirsjánlegum afleiðing-
um fyrir þá sem byggja afkomu
sína á sjávarafla.
Samningur sem skilar
árangri
Eyðing ósoniagsins af
mannavöldum hefur verið
mikið til umfjöllunar á
undanförnum árum. Hinn 16.
september 1987 var skrifað
undir alþjóðlegan samning um
aðgerðir til að draga úr losun
ósoneyðandi efna og því hefur
sá dagur verið tileinkaður
þessu mikilvæga viðfangsefni af
Sameinuðu þjóðunum. Af því
tilefni er ástæða til að skoða ár-
angur alþjóðlegs samstarfs til
verndar ósonlaginu og hvað er
framundan í þeim efnum.
Mælingar á undanförnum ár-
um hafa sýnt að þynning óson-
lagsins hefur orðið veruleg yfir
ákveðnum stöðum á jörðunni.
Ósonlagið er einskonar sólhlíf
jarðar og þynning þess hefur í
för með sér aukna útfjóiubláa
geislun sem kann að skaða iíf-
ríki jarðarinnar. Meðal annars
er talið að of mikil útfjólublá
geislun geti v.eikt ónæmiskerfi
manna og aukið tíðni augnsjúk-
dóma og krabbameins. Þá eru
taldar líkur á að aukin útfjólu-
Það var mikil gæfa að þjóðum
heims lánaðist fyrir tæpum ára-
tug að komast að samkomulagi
um alþjóðlegar aðgerðir til að
draga úr losun efna sem eyða
ósonlaginu. Þetta samkomulag,
Montreal-bókunin, var tíma-
mótasamningur þar sem flest
ríki heims einsettu sér í fyrsta
sinn að grípa til kostnaðar-
samra alþjóðlegra aðgerða tii
verndar andrúmslofti jarðar,
þrátt fyrir að á þeim tíma lægi
ekki fyrir fullkomin vísindaleg
vitneskja um ósoneyðinguna
eða þann kostnað sem fælist í
aðgerðum til að draga úr losun
skaðlegra efna. Rannsóknir
sem síðan hafa verið gerðar
hafa sýnt að aðgerða var vissu-
lega þörf og í kjölfarið hafa ým-
is ákvæði samningsins verið
hert.
Það er fagnaðarefni hversu
vel hefur tekist til við fram-
kvæmd samningsins. Hann hef-
ur verið staðfestur af 149 ríkj-
um og talið er að sl. 6 ár hafi
notkun ósoneyðandi efna í
heiminum dregist saman um
75%. Þá hefur einnig komið í
ljós að þessi umskipti hafa ekki
orðið jafn dýr og margir óttuð-
ust. Sérfræðingar telja nú að
eyðing ósónlagsins muni stöðv-
ast á næstu árum og ef fram-
gerða. Fyrst var sett bann við
notkun klórflúorkolefnis sem
drifefni í úðabrúsum og í kjöl-
farið fylgdi bann við notkun
þess í kælitækjum. Frá árinu
1994 hafa slík efni ekki verið
flutt til íslands. Innflutningi á
„Talið er að sl. 6 ár hafi notkun óso-
neyðandi efna í heiminum dregist sam
an um 75%. Þá hefur einnig komið í
Ijós að þessi umskipti hafa ekki orðið
jafn dýr og margir óttuðust.“
fylgd Montreal-bókunarinnar
gengur eftir þá muni ósónlagið
hafa náð fyrri styrkleika um
miðbik næstu aldar.
Fullur sigur er þó enn ekki
unninn. f samræmi við áætlun
samningsins, eru það fyrst og
fremst Vesturlönd sem hingað
til hafa gripið til aðgerða. Á
næstu árum er fyrirhugað að
þróunarlöndin og ýmis lönd í
Austur-Evrópu fylgi í kjölfarið.
íslendingar á undan
áætlun
ísland gerðist aðili að Montreal-
bókuninni árið 1989 og var
strax gripið til margskonar að-
halónum, sem einkum eru not-
aðir í slökkvitækjum, var hætt á
árinu 1994. Þá hefur verið tekið
á ýmsum öðrum efnrnn sem
samningurinn nær til og hefur
tekist að draga úr eða stöðva
notkun þeirra fyrr en gert var
ráð fyrir í samningnum.
Það má því segja að í þessu
máli hafi íslendingar sýnt mjög
ábyrga afstöðu og gripið tíman-
lega til nauðsynlegra aðgerða.
Gott samstarf tókst á milli Holl-
ustverndar ríkisins og atvinnu-
lífsins um að draga úr notkun
ósoneyðandi efna, en slík sam-
vinna stjórnvalda og atvinnulífs
er afar mikilvæg til að tryggja
varanlegan árangur í umhverf-
ismálum.
Óson-samningurinn
vísar leiðina
Umhverfisráðuneytið vinnur nú
að ýmsum öðrum alþjóðlegum
samningum sem varða hags-
muni Islands. Nýlega hófust
samningaviðræður um að
styrkja Rammasamning Sam-
einuðu þjóðanna um loftslags-
breytingar, en vísindamenn
telja nú að talsverðar veður-
farsbreytingar geti átt sér stað
vegna uppsöfnunar svokallaðra
gróðurhúsalofttegunda í and-
rúmsloftinu. Þá vinnur ráðu-
neytið að því að koma á lagg-
irnar alþjóðlegum samningi um
aðgerðir til að draga úr meng-
un sem stafar af þrávirkum líf-
rænum efnum. Þessi efni, sem
geta verið mjög hættuleg og
berast langa leið, allt frá hita-
beltinu til Norðurpólsins, hafa
m.a. mælst í sjónum hér við
land.
Vonandi tekst að ná alþjóð-
legri samstöðu um að taka á
þessum tveimur vandamálum.
Alþjóðlegt samstarf er oft for-
senda þess að hægt sé að taka á
umhverfismálum á raunhæfan
hátt og samningurinn úm óson-
eyðandi efni er lifandi dæmi um
að það getur skilað árangri.
Framtíð í stofnun
Arni
Finnsson
skrifar
- Hlutverk íslands
Fellibylir ganga nú yfir
Karíbahaf og austurströnd
Bandaríkjanna í síbylju.
Nýlega gat að lesa á heimasíðu
bandarísku sjónvarpsstöðvar-
innar CNN, að alþjóðleg trygg-
ingafyrirtæki hafi stofnað óheil-
agt bandalag með samtökum
umhverfisverndarsinna, í því
augnamiði að forða loftslags-
breytingum af völdum gróður-
húsaáhrifa.
Umhyggja tryggingafélaga
fyrir náttúrunni verður auð-
skiljanleg þegar haft er í huga
að á árunum 1989 til 1994
greiddu opinberir aðilar og
tryggingafélög 67 miljarði
bandaríkjadala vegna tjóns af
völdum ofsaveðurs. Miðað við
fimm síðustu ár þar á undan
höfðu bótagreiðslur aukist um
20 miljarði bandaríkjadala.
Sambandsstjórnin í Washing-
ton gegnir nú því hlutverki að
bæta eignatjón þeirra sem
tryggingafélög telja of áhættu-
sama viðskiptavini. Spurningin
er: hver vill tryggja íslendinga
gegn þeim umhverfísáhrifum
sem ógna lífríki sjávar og þar
með undirstöðuatvinnuvegi
þjóðarinnar? Loftslagsbreyting-
ar kunna að hafa óafturkallan-
leg áhrif á hitastig sjávar og
þar með fiskgegnd. Slíkar
breytingar gætu gerst tilltölu-
um þessa stefnumörkun vita
harla fáir. Aðgerðir eru lítt
ræddar á opinberum vettvangi,
ef frá eru skilin metnaðarfull
áform skógræktarmanna, sem
hamla vilja gróðurhúsáhrifum
með aukinni skógrækt. En
hvernig ætla íslensk stjórnvöld
að draga úr losun koltvíildis og
annara gróðurhúslofttegunda?
Hið sama gildir um mark-
Hver bætir íslendingum tjónið ef ekki tekst að
stöðva útbreiðslu lífrænna og þrávirkra
eiturefna á borð PCB og díoxín-efni?
lega hratt. Hugsanlega ekki
meira en txu ár.
Hver bætir fslendingum tjón-
ið ef ekki tekst að stöðva út-
breiðslu lífrænna og þrávirkra
eiturefna á borð PCB og díoxín-
efrú?
íslensk stjórnvöld hafa tekið
ákvörðun um að leggja ríka
áherslu á að fylgja eftir fram-
kvæmdaáætlun Sameinuðu
þjóðanna til að koma í veg fyrir
loftslagsbreytingar og samþykkt
var á ráðstefnu þeirra unx um-
hverfi og þróur í Ríó árið 1992.
Vandamálið er hins vegar að
visst starf íslenskra stjórnvalda
til að ná fram alþjóðlegum
samningi til að stöðva mengun
af völdum þrávirkra eiturefna.
Vitneskja almennings um það
mál er takmörkuð. Hversu
margir vita, til dæmis, að þýsk
heilbrigðisyfirvöld bönnuðu
innflutning á lýsi frá Islandi í
desember s.l. vegna þess að
magn eiturefna mældist yfir
viðmiðunarmörkum þeirra?
Hlutverk og - ekki síður -
ímynd íslands á alþjóðavett-
vangi hefur verið til umræðu af
og til urn árabil. f mars 1990
skipaði Steingrímur Hermanns-
son, forsætisráðherra, nefnd
fimm manna til að kanna
möguleika á kynningu íslands á
erlendum á vettvangi og efla já-
kvæða ímynd þess. Eitt af meg-
inmarkmiðum nefndarirmar var
„að kanna hvort ísland gæti
orðið ímynd gæða, hreinleika
og heilbrigðis." Nefndin skilaði
skýrslu, en næsta ríkisstjórn lét
málið niður falla.
En Steingrímur lét sér ekki
segjast. Nú hefur hann í félagi
við annað málsmetandi fólk
kynnt Framtíðarstofnun, sem
þessa helgi gengst fyrir merki-
legri ráðstefnu á hótel Sögu um
sjálfbæra þróun á næstu öld og
hvert hlutverk íslands gæti orð-
ið.
Hér eru mikil tíðindi að ger-
ast. Umræða um sjálfbæra þró-
un hér á landi hefur oftar en
ekki takmarkast við sjálfum-
glaðar fullyrðingar ráðamanna
og hagsmunaaðila þess efnis að
í raun séu hvalveiðar eitt besta
dæmið um sjálfbæra þróun.
Frekari skilgreiningar gerist
vart þörf. Væri ekki nær að
ræða hvernig skipuleggja og
þróa beri fiskveiðar hér við
land með sjálfbærum hætti og
hvernig stöðva megi mengun
sem berst langvega að?
Hugmynd aðstandenda
Framtíðarstofnunar, um að
haldinn verði alþjóðlegur fund-
ur um framtíð mannkyns á
Þingvöllum árið 2000, er góðra
gjalda verð. Til að vel takist
þarf að leysa það vandamál
sem tæpt var á í skýrslu nefnd-
ar þeirrar sem Steingrímur
Hermannsson skipaði 1990.
Nefrúlega það, að „Umhverfis-
þekking stjórnmálamanna,
framkvæmdaaðila og almenn-
ings er [...] mjög léleg.“
Umræða um sjálfbæra þróun
er ósjaldan klisjukennd. Oftast
nær takmarkast hún af hags-
munum sjávarútvegs, ferða-
mannaiðnaðar eða stóriðju.
Framtíðarstofnun er ætað að
vera vettvangur slíkrar um-
ræðu. Hvað þurfum við að gera
til að geta búið þetta land án
þess að íþyngja komandi kyn-
slóðum? Hver er ábyrgð íslend-
inga í umhverfismálum gagn-
vart umheiminum? Það for-
dæmi sem íslendingar gefa
hlýtur að vera sú lausn sem við
bendum á. Annars er hætt við
að Þingvallafundur árið 2000
verði ekki annað en innihalds-
laust orðagjálfur.