Dagur - Tíminn - 21.09.1996, Page 2

II - Laugardagur 21. september 1996
íSLENDINGA5ÆTTIR
Jtagur-®tmtrar
Freyja Jónsdóttir
skrifar
Móholt hét áður þar sem
nú er Grímsstaðaholt.
Talið er að nafnið sé til-
komið vegna þess að á holti
þessu var þurrkaður mór, sem
tekinn var bæði í Kaplaskjóls-
mýri og vestast í Vatnsmýrinni.
Um 1842 reisti maður er
Grímur Egilsson hét sér bæ á
„holtinu" og nefndi bæinn
Grímsstaði. Holtið dró síðan
nafn af bænum. Þarna risu
mörg smábýli, misjafnlega
byggð, en hafa flest orðið að
víkja fyrir nýrri og betur byggð-
um húsum.
Saga Grímsstaðaholtsins er
fróðleg og speglar vel lífskjör
fólks fyrir og um aldamótin síð-
ustu og fram yfir síðari heims-
styrjöld.
Mörg reisuleg hús eru nú á
Grímsstaðaholti og hafa nokkur
þeirra verið byggð í áföngum
eftir efnum og aðstæðum hverju
sinni. Gott dæmi um þetta er
húsið Bjarg við Suðurgötu,
sunnarlega á Grímsstaðaholti.
Á árunum upp úr 1920 reisti
Steindór Guðmundsson sér hús
á lóð sem hann hafði fengið
bráðabirgðaleyfí fyrir. Lóðin var
við enda Fálkagötu á Gríms-
staðaholti. Steindór skrifar bæj-
arstjórninni í Reykjavík 7. nóv-
ember 1926 og fer þess á leit að
hún veiti honum leiguréttindi á
lóðinni sem hann hefur byrjað
að byggja á. í bréfinu segist
Steindór þurfa að fá lán út á
húsið, en geti ekki fengið það
nema hafa lóðarréttindi. Með
bréfinu fylgdi uppdráttur af
legu lóðarinnar. Ekki líða nema
nokkrir dagar frá því að Stein-
dór skrifaði bæjarstjórninni þar
til hann fékk svarbréf þar sem
honum eru veitt lóðarréttindi
þau sem hann fór fram á.
Steindór Guðmundsson var
fæddur 27. desember 1897 að
Lónseyri á Snæijallaströnd, N.-
ísafjarðarsýslu. Guðmundur,
faðir hans, var sonur Engilberts
stórbónda á Lónseyri. Móðir
Steindórs var Sigríður Helga
Jónsdóttir og albræður hans
voru Þórður og Halldór. Kona
Steindórs var Valgerður Guð-
björg Friðriksdóttir, fædd 6.
maí 1901 að Munaðarnesi í Ár-
nessýslu.
Árið 1926 búa á Bjargi við
Suðurgötu hjónin Steindór og
Valgerður Guðbjörg ásamt syni
En þó að mikið væri að gera
hjá húsbóndanum á Bjargi, gaf
hann sér tíma fyrir áhugamál
sitt, sem var tónlistin. Ágúst var
aðalstofnandi lúðrasveitarinnar
Svans. Um tíma var lítil búð í
kjallaranum á Bjargi, þar var
verslað með tvinna, tölur og
annað smádót; einskonar konu-
búð. Hún var kölluð Stellubúð.
Síðan var þarna íbúð.
Skildinganesskólinn var í
Grímsbý, næsta húsi við Bjarg.
Þar var börnum kennt þar til
Melaskóli var tilbúinn.
Um og eftir stríð þrengdu
braggabyggingar sér upp að
húsunum á Grímsstaðaholtinu,
eins og víða annarstaðar x' borg-
inni. Þó hefur líklega óvíða ann-
arstaðar verið eins stórt sam-
hangandi svæði braggabygg-
inga og á þessum slóðum. Það
voru því ekki nein óbyggð svæði
og leiksvæði barna var á milli
bragganna.
Um 1959 seldi Gunnbjörg
Steinsdóttir Bjarg, en hún hafði
átt það ein um tíma.
í mati 1972 var búið að setja
nýja glugga í húsið. Bæta við
baðherbergi með kerlaug, vaski
og klósetti. Þá var þakhæð irm-
réttuð, einangruð og máluð. í
kjallara var innréttað íbúðar-
herbergi og sett klósett, hand-
laug og sturta.
Edvard Skxxlason og Þuríður
Gunnarsdóttir kaupa Bjarg
1979 af Konráði Guðmundssyni
og Guðnýju Magnúsdóttxxr. Þau
byggðu við húsið 1985 og gerðu
ýmsar endurbætur. Þá var önn-
ur íbúð í kjallaranum og utan-
gengt í hann, gert var gengt á
milli íbúða og núna er einbýli á
Bjargi. Einnig var sett nýtt þak
á húsið. Garðurinn var endur-
bættur og lýstur upp með lág-
um ljósum, sem fara vel við
umhverfi hússins. Ýmislegt hef-
ur fundist á milli veggja í hús-
inu þegar viðgerðir hafa farið
fram. Þar má af mörgu nefna
bindisnælu úr silfri með stöfun-
um Ó.Á. greyptum í. Næluna
hafði Óli Ágústsson fengið í
fermingargjöf, þegar hann átti
heima á Bjargi. Hann mundi vel
hvar hann hafði tapað nælunni
og hefur án efa þótt ánægjxxlegt
að fá fermingargjöfina sína aft-
ur.
Enn eru eigendurnir á Bjargi
að endurbæta inni í húsinu og
meðal annars er verið að setja
nýtt eldhús. Þetta fallega hús er
eigendum sínum til sóma og
augnayndi þeim sem leið eiga
um Suðxxrgötuna.
Ileimildir £rá Borgarskjalasafni og 1‘jóð-
skjalasafni.
Bjarg við Suðurgötu
sínum Þórði, fæddum 27. júní
1919 að Lónseyri, og meybarn
óskírt, fætt 30. ágúst 1926 í
Reykjavxk. Einnig er á heimilinu
Ingibjörg Magnúsdóttir, fædd 8.
desember 1880 að Borgareyri
við Hrútafjörð.
í brunavirðingu, sem gerð
var 21. mars 1928, er Bjarni
Sigurðsson orðinn eigandi að
húsinu. Þá segir að húsið hafi
fyrst verið virt þegar það var í
smíðum, 21. nóvember 1926,
og er því lýst á eftirfarandi hátt:
Húsið sé byggt af bindingi,
klætt utan með borðum, pappa,
listum og járni á veggjum og
þaki. í húsinu eru tvö íbúðar-
herbergi, eldhús, geymsluher-
bergi og gangur. Allt klætt inn-
an með panelborðum og málað.
Undir húsinu er geymslukjall-
ari. í húsinu er einn ofn og ein
eldavél.
Kjallarinn var lítill með
hlöðnum veggjum og án glugga.
Hleri var á eldhúsgólfi og lóð-
réttur stigi niður, í kjallara
þessum voru kolin geymd.
Bjarni Sigurðsson var fædd-
ur 9. september 1864 að Arnar-
tóft í Stokkseyrarhreppi. Bjarni
lést haustið 1935.
Kona Bjarna var Þorbjörg
Gunnarsdóttir, fædd 20. desem-
ber 1860 á Torfastöðum í
Fljótshlíð. Hún átti húsið í
nokkur ár eftir lát manns síns.
Málverk af Bjargi eins og húsið leit út nýbyggt.
Þorbjörg lést vorið 1947.
Árið 1944 kaupir Ágúst Ól-
afsson Bjarg við Suðurgötu.
Sama ár byggði hann við húsið.
í mati árið á eftir er lýsing
þessi: „Viðbygging, byggð á
sama hátt og eldra húsið var,
sem síðast var metið 21. mars
1928. Innan á binding er trétex
og þar yfir hart tex og málað yf-
ir. Þar eru fjögur íbúðarher-
bergi, eldhús og inngangur.
Húsið er hitað frá miöstöð."
Árið 1954 eru taldir til heim-
ilis á Bjargi: Ágúst Ólafsson,
Gunnbjörg Steinsdóttir kona
hans og börn þeirra, Steindór,
Óli og Sigurbjörg.
Ágúst Ólafsson og Gunnbjörg
Steinsdóttir létu gera miklar
endurbætur á húsinu, meðal
annars var húsinu lyft og gerð-
ur kjallari undir því öllu. Sér-
inngangur var gerður að kjall-
aranum og um tíma var Ágúst
þar með skósmíðaverkstæði.
Hann var þekktur fyrir smíði
sín á Texasklossum, sem á
þessum tíma fengust ekki fluttir
inn, en voru mjög eftirsótt
tískuvara. Ágúst ðlafsson var
einnig pípulagningameistari.
Ú R HANDRAÐANUM
Austfírsku
bræðumir
Snemma á 18. öld voru uppi
einhvers staðar fyrir aust-
an þrír bræður. Hét sá elsti
Hinrik, en annar hinna hét Her-
mann.
Einu sinni fóru allir bræð-
urnir einn sunnudag að reyna
að veiða silung, en höfðu engan
fyrr en seinast, að sá yngsti
náði laxi.
Beiddu þá bræður hans hann
að gefa sér laxinn, en hann
vildi ekki gjöra það.
Deildu þeir þá herfilega og
flugust á og drápu yngsta bróð-
ur sinn. En hann gekk aftur og
vann strax á miðaldra bróðurn-
um, en sá elsti komst undan.
Hafðist hann nokkurn tíma
við á Hofi í Öræfum og var þar
sjálfs sín. Þótti hann guðlaus
maður og aldrei vildi hairn
hlýða lestri.
Hann hafði eina kú og mjólk-
aði nábúakona hans, er Mar-
grét hét, hana fyrir hann og
færði honum mjólkina í kofa
nokkurn, sem hann átti.
Eitt kvöld koma hann inn til
Margrétar og bónda hennar, er
Gísli hét, og sagði, að nú gengi
bróðir sinn fyrir austan Lóns-
heiði, og bæri fljótt yfir, og
mundi hann nú bráðum finna
sig.
Bóndi bauð honum að vera
við lestur hjá sér og sagði, að
það ætti að fara til. Hinrik
kvaðst ekki geta verið að bíða
og ætla til kofa síns. Fór hann
svo út, en bóndinn að lesa, og
er það var búið, heyrðu þau há-
reysti og flangs mikið.
Litlu síðar fór konan að
mjólka. Er hún ætlaði með
mjólkina til kofa Hinriks, var
henni fleygt fram á hlað með
mjólkurskjóluna og snéri hún
þá aftur.
En bóndi fór upp í heygarð
og voru þá báðir bræðurnir að
berjast þar afturgengnir.
Dóttir þessara hjóna hét
Guðríður og var hún blind, en
sýslaði þó við börn og lést vita
hverjum þau væru lík og hvort
þau yrðu skammlíf eða ekki.
Kvaðst hún fara eftir því hvað
þau væru þung. Hún dó 1880.
(Úr þjóðsagnakveri Magnúsar á
Hnappavöllum)
Sagan af
PáJi og
Kjartani
Maður reri suður, Kjartan
að nafni. Formaður
hans hét Páll. Þess urðu
menn varir, að endur og sinn-
um að næturþeli var gengið um
sjóbúðina, en Páll bannaði að
hafa orð á því. Á sumardags-
nóttina fyrstu vakti Kjartan í
rúmi sínu. Varð hann þess þá
var, að kvenmaður bláklæddur
gekk að rúmi Páls. Spurði Páll
hana þá, hvort allir mundu
sofa. Hún kvað þá eina vaka, er
sig gilti einu um. Töluðust þau
síðan nokkuð við, síðan gekk
hún út aftur. Að morgni lagði
Páll undir við Kjartan, að tala
ekki um, hvað hann hafði séð,
né gera leit né eftirgrennslan,
hvað sem í kynni að skerast.
Nokkru síðar hvarf Páll og
spurðist ekkert til hans. Nú hðu
þrjú ár, sem Kjartan alltaf reri
suður, og sást þá oft ókenndur
bátxxr róa í verstöðinni. Þriðja
árið gekk Kjartan eitt kvöld
sem oftar seinastur heim frá
báti. Kom þá Páll til hans og
sagðist nú vera giftur huldu-
konu, höfðingsmanns ekkju, og
vera búinn að eignast tvö börn.
Sagði hann fólk þetta vera
kristið, og hafði það líka búnað-
arháttu og aðrir menn. Sagðist
hann nú ekki mundu framar
koma í manna augsýn.