Dagur - Tíminn - 23.10.1996, Qupperneq 6

18 - Miðvikudagur 23. október 1996
|Oagur-®mmm
MENNING O G LISTIR
Svanur leggur
ást á hjúkku
Hann er brjálæðislegur - Hann er að gera eitt-
hvað sem ég Hef aldrei séð áður í leikhúsi“
eru athugasemdir sem heyrst hafa um leik
Ingvars Sigurðssonar í hlutverki Svansins.
„Svei mér ef hann flaug ekki líka!“ sagði
gagnrýnandi DV.
Jafhvel íþróttasinnaður ljós-
myndari Dags-Tímans, sem
stundum neyðist til að
mynda æflngar leikhúsanna, og
er ævinlega snöggur að láta sig
hverfa þegar myndatökum er
lokið, festist í sætinu og var dol-
fallinn yfir leik Ingvars í leikrit-
inu Svanurinn eftir Elizabeth Eg-
loff, sem frumsýnt var af
„skúffuleikhúsi" Maríu Ellingsen
um helgina í Borgarleikhúsinu.
Þetta er aðeins í annað sinn á
8 árum sem leikfélag Maríu,
Annað svið, setur upp leikrit
enda segir hún svona uppátæki
krefjast mikillar orku. „Maður
verður að vera ofsalega ástfang-
inn af verkinu til að leggja þetta
á sig. Og ég var alltaf að bíða eft-
ir því að verða ástfangin."
Ástin blossaði sem sagt þegar
María hafði lesið nokkrum sinn-
um yfir þetta sex ára gamla
bandaríska leikrit. Hún tók sig
þá til og fetaði í fótspor íslenskra
kvikmyndagerðarmanna milli
fyrirtækja og sjóða. Þannig tókst
að ljármagna uppfærsluna auk
þess sem LR lagði til alla um-
gjörð. I’á flutti María inn banda-
rískan leikstjóra, Kevin Kuhlke
að nafni, sem hún hefur áður
unnið með og er mjög hrifin af
hans vinnuaðferðum. „Hans leik-
stfll er mjög líkamlegur þannig
að þetta verk hentar honum
mjög vel.“
Þrískilin en ástfangin
Svanurinn er ævintýraleg ástar-
saga um Dóru hjúkrunarkonu í
Nebraska, sem María leikur.
Dóra er þrígift og þrískilin,
svekkt á ástinni, og heldur við
mjólkurpóstinn í bænum. (Björni
Ingi Hilmarsson). Leikritið hefst
með því að svanur flýgur á

gluggann hjá Dóru og hún tekur
hann inn til að hjúkra honum.
„Það hefur ekki staðið lengi þeg-
ar hann fellir haminn og er þá
fastur í mannslíkama þó hann sé
í rauninni áfram svanur." Mjólk-
urpóstinum líst ekkert á fram-
vindu mála og vill endilega að
Dóra setji svaninn í dýragarð
eða sleppi honum.
„En hún má ekkert aumt sjá
og heldur áfram að hjúkra og
koma honum til manns. En svo
verður svanurinn ástfanginn af
henni og hún hættir að ráða við
hann og hættir síðan að ráða við
sjálfa sig og allt fer í háaloft."
- Hvað sér Dóra við Svaninn?
„Hann er hreinn og beinn og
segir það sem honum finnst,
meira en við venjum okkur á -
enda kannski ekki hægt. Hann
kemur henni alveg í opna
skjöldu. Mjólkurpósturinn fer
meira í kringum málin, er að
bjóða henni ýmislegt, múta
henni aðeins. En Svanurinn segir
bara: Elskaðu mig. Ég þrái ást
þína. Hann heimtar bara.“
Draumaprinsinn í svanslíki
virðist fremur eiga heima í
Grimms ævintýri en bandarísku
20. aldar leikriti enda segist
María greinilega hafa fundið á
frumsýningargestum að verkið
velti upp mörgum mismunandi
flötum á ástinni.
„Ég held að ástin sé það sem
okkar Iíf snýst um. I>að er ekki
bíll og hús. Fólk er annað hvort
að leita að ástinni, jafna sig eftir
ástina eða reyna að lifa í ástinni.
Egloff nær einhvern veginn að
snerta á þessu án þess að
leggjast ofan á ástina.“ LÓA
Fugl ástar og dauða
Annað svið og Leikfélag Reykjavíkur: SVAN-
URINN eftir Elizabeth Egloff. Þýðing: Árni Ib-
sen. Leikstjórn: Kevin Kuhlke. Leikmynd og
búningar: Jón Þórisson. Lýsing: Ögmundur
Þór Jóhannesson. Frumsýnt á Litla sviði Borg-
arleikhússins 19. okt.
Gunnar
Stefánsson
skrifar
um leiklist
Svanurinn er margrætt og
merkilegt tákn í bókmennt-
um. Það rekur Guðbergur
Bergsson - sem sjálfur hefur
skrifað söguna Svaninn - í fróð-
legri grein í leikskrá. Svanurinn
er tákn fyrir eilífðarþrána, list-
ina, ástina, dauðann. Yfirleitt má
segja að svanurinn tákni það
íjarlæga í lífinu, hugsýn mann-
eskjunnar um hamingju handan
við hversdagstilveru og „niður-
læginguna í mannsmynd", eins
og Dora í leik Elisabetar Egloff
segir um viðhald sitt, mjólkurp-
Póstinn Kevin. Þessi ameríski
höfundur notar sér haganlega í
leik sínum af hugmyndaforða
arfleifðarinnar um svaninn.
Beinast liggur við að tengja hann
draumnum um háleita ást (sbr.
Leda og svanurinn í grískri
goðafræði), en það er líka ljóst
að hann tengist ekki síður dauð-
anum, snjónum, kuldanum. f lok
leiksins, þegar svanurinn nemur
Doru á brott, er það inn í ríki
mjallar og kulda, ekki síður en í
sæluríki þeirrar stóru ástar sem
hún hafði verið að leita að allt
sitt líf.
í öllum ytri sniðum er þetta
dæmigert amerískt nútfmaverk.
Það gerist á heimili hjúkrunar-
konunnar Dóru í bæ í Nebraska.
Hún er margfráskilin, en hefur
árum saman haldið við giftan
mann, mjólkurpóstinn Kevin,
sem heldur henni raunar uppi
eins og eiginkonunni, en hefur
aldrei leitað eftir að giftast
henni, enda samband þeirra
dæmigerð nútímahálfvelgja.
Kevin og Dóra geta hvorki lifað
saman né slitið sambandi sínu
og lausn á samskiptavandanum
er auðvitað ekki að finna nema í
tíma hjá sálfræðingi! En nú ger-
ist það að inn um gluggann hjá
Dóru flýgur svanur sem breytist í
mann. Þetta umsnýr stöðu henn-
ar algerlega, sjálft ævintýrið er
komið inn í líf hennar. Kevin
verður sem vænta má aíbrýði-
samur, sjálf streitist hún á móti
þessu „stóra tækifæri“, sem
Kevin segir auðvitað að sé ekki
til. En að lokum fer þetta eins og
vænta mátti. Hitt er opið mál
hvort túlka ber endalokin sem
tilfinningalega frelsun eða dauða
- líklega er þetta tvennt sam-
slungið.
Svanurinn er kunnáttusam-
lega samið verk, af leikni spunn-
ið um goðsögnina um svaninn,
sem hér er tengd við jarðbundið
hversdagsraunsæi nútímalífs.
Goðsögnin ræður að vísu yfir
leikritinu og hvergi lagst í djúpar
pælingar, persónurnar fremur
einhliða týpur til að segja dæmi-
sögu en að þær verði manneskj-
ur af holdi og blóði; svanurinn er
það auðvitað ekki, eðli málsins
samkvæmt, nema að hálfu. Við
getum túlkað verkið á bjartsýn-
an hátt og sagt að höfundurinn
vilji leiða það í ljós að hið hálfa
líf Dóru verði heilt í lokin úti í
snjónum fyrir tilverknað svans-
ins. En jafnljóst er þá hitt hve
aumkunarverð tilvera Kevins er,
þegar hann hefur misst allt og
glatað sínu stóra tækifæri.
Leikurinn býður þannig upp á
ýmsa möguleika í túlkun og leik-
stjórinn ýjar að nokkrum í leik-
skrá, þar á meðal kvenfrelsis-
sjónarmiði, þar sem hér sé lýst
baráttu nútímakonunnar við að
horfast í augu við volduga og
skelfilega hluta af sjálfri sér.
Það felast því í þessu stutta
leikriti ýmsir áhugaverðir kostir
fyrir leikhúsmenn. Að vísu sýnist
mér, af því að lesa leikinn, að
leikstjóri fylgi býsna fast leið-
beiningum höfundar, sem eru ít-
arlegar, og þeim áherslum sem
hann virðist vilja leggja. Hefði
verið fróðlegt að sjá hvort ís-
lenskur leikstjóri hefði tekið
verkið öðrum tökum. Annars er
Kevin Kuhlke greinilega mjög
fær leikstjóri, sem fengur er að
fá hér til starfa og sýningin er
vandlega unnin og stílhrein.
Leikmyndin er alveg sam-
kvæmt fyrirmælum höfundar og
styður vel við þá mynd sem verk-
ið sjálft bregður upp af tilveru
Dóru og Kevins. Þýðingin er lip-
ur, en að vísu með nokkuð hráu
þýðingarbragði á stöku stað.
Leikarar eru aðeins þrír.
Björn Ingi Hilmarsson leikur
Kevin. Hann hefur náð sér æ
betur á strik sem leikari upp á
síðkastið og nær býsna öruggum
tökum á þessum hversdagslega,
níska og umkomulausa mjólkur-
pósti. María Ellingsen er með
okkar fremstu leikkonum af
yngri kynslóð, öguð í hvívetna og
fer létt með að sýna þessa hjúkr-
unarkonu, sem hefur synt í
gegnum h'fið í almennum sljó-
leika þar til svanurinn kemur.
Svaninn sjálfan leikur Ingvar
E. Sigurðsson. Ilann er að sjálf-
sögðu miðpunktur verksins og
skyggir þannig óhjákvæmilega á
hina tvo leikendurna. En hann
gerir það líka í ótrúlega snjöllum
leik. Líkamstækni hans er ótrú-
leg, en á hana reynir heilmikið í
þessu verki, hann tjáir sig í
hreyfingunum. Návist svansins á
sviðinu verður nánast yfirþyrm-
andi, raunar ekki síður meðan
hann er mállaus en eftir að hann
hefur ljóðrænt tal sitt. Það er
orðið margtuggið í leikdómum
að benda á afburði Ingvars á
sviðinu, en svanurinn er næsta
sérstætt sýnidæmi um þá. Það er
augljóslega forsenda fyrir því að
sýning á Svaninum nái tilætluð-
um áhrifum að hafa á að skipa
snjöllum leikara í hlutverk
fuglsins. Ég býst við að fyrir leik
Ingvars umfram annað verði
sýning þessa nútímaævintýris
höfð í minni.