Dagblaðið Vísir - DV - 05.02.1982, Blaðsíða 10

10
DAGBLAÐIÐ & VÍSIR. FÖSTUDAGUR 5. FEBRÚAR 1982.
Útlönd
Útlönd
Utlönd
Utlönd
Gerirmeira ógagnengagn, segja gagnrýnendur:
Matvælahjálpin eykur
hungríð i heiminum
Fæstir komast hjá því að vita, að í
mörgum örbirgðarlöndum hrynur
fólk niður eins og flugur vegna
hungurvofunnar á sama tima og
kornfjöll, kjötfjöll og smjörfjöll
hrúgast upp i allsnægtahluta heims-
ins.
Væri þá ekki ráð að senda þessum
sveltandi milljónum þessar umfram-
birgðir matvæla og slá tvær flugur i
einu höggi, kynni margur að spyrja.
En svo einfalt er málið því miður
ekki. Sá furðulegi grunur gerist nú
áleitnari á sérfræðinga að matvæla-
aðstoðin frá allsnægtaríkjunum auki
meir á hungrið í þriðja heiminum
heldur en bæti úr.
Hvernig má slíkt verða: hljóta
menn að spyrja.
THóþurftar
David Campbell, forstöðumaður
brezku hjálparsamtakanna Oxfam,
starfaði í mörg ár í Bangladesh. Af
reynslu sinni leggur hann til, að mat-
vælasendingum verði hætt hið snar-
asta. — Dr. Siegfried Bethke,
fyrrum forstöðumaður Vestur-
Afríkudeildar Matvælaáætlunar
heims, gerði opinberar skjalfestar
skýrslur eftir að hann lét af störfum.
Hann heldur því fram að matarhjálp-
in hafi i bezta falli verið gagnslaus en
í flestum tilvikum til óþurftar í þeim
örbirgðarlöndum Afríku sem hana
hafa þegið.
„Það er misskilningur að halda, að
matvælin nái til hinna þurfandi í
þróunarlöndunum. Það er einnngis
lítill hluti af sendingunum sem nær
svo langt,” segja Tony Jackson og
Andrew Jenkins, sem á vegum
Oxfam hafa unnið að athugunum á
þessu.
„Matvælasendingar erlendis frá
spilla fyrir þróuninni hjá okkur og
gera meira ógagn en gagn,” segir
Jean-Baptiste Chavannes, forstöðu-
maður hjálparstofnunarinnar Caritas
á Haiti. Hann ber upp spurninguna:
„Kennir þessi aðstoð okkar fólki að
bjarga sér sjálft eða elur það okkur
upp í að styðjast við hækjur allt okk-
ar líf?”
Einstöku hjálparstofnanir, sem
gangast fyrir matvælaaðstoð — og
hefur hin bandaríska CARE verið
sérstaklega þar nefnd — hafa verið1
gagnrýndar fyrir að starfa á ein-
skærum kaupsýslugrundvelli. Er sagt
að mannúðarsjónarmiðin séu þar
léttvæg fundin, þegar til kastanna
komi. Indverjinn Sumanta Banerjee
er meðal þeirra, sem haldið hafa uppi
þessari gagnrýni. Hann segir að slíkar
matvælahjálparstofnanir verði einatt
að stórfyrirtækjum, hrikalegu skrif-
stofubákni, og rekstur þeirra sjálfra
gleypi mikið af framlögum. Segir
hann það liggja í eðli matvæla-
hjálpar, sem sé umfangsmikil og
svifaþung í framkvæmd.
Kastað á glæ
Er þá hinum velviljuðu framlögum
mannanna til sveltandi systkina sinna
alveg kastað á glæ? Athuganir gagn-
rýnenda á áhrifum matvælahjálpar-
innar leiða flestar til þess, að þeirri
spurningu sé svarað játandi, sem
verður mörgum áreiðanlega mikil
vonbrigði. Margir segja að matvæla-
hjálpin sé ekki verjandi og komi ekki
að raunverulegu gagni, nema í einu
tilefni. Það er helzt, þegar hún er
send sem skyndihjálp í neyðartil-
vikum eins og eftir náttúrhamfarir.
Tony Jackson hjá Oxfam sagði
nýverið í viðtali við Ulf Andenæs,
fréttamann hjá hinu norska blaði
Aftenposten að ýmsar mjög mikil-
vægar ástæður lægju til þcss, að mat-
vælahjálpin gerði meira ógagn en
gagn:
Þegar ódýr matföng berast til
þróunarríkis i tonnavís fyrir tilstilli
hjálparstofnana leiðir það venjuleg-
ast til þess að markaðsverð á
afurðum þarlendra bænda fellur.
Skyndilega eiga bændurnir í erfið-
leikum með að losna við framleiðslu
sína á viðunandi verði. Við það
hrakar landbúnaðinum. Stundum
gengur það svo langt að matarþiggj-
endum finnst þaðekki lengur ómaks-
ins vert að yrkja jarðarskika sinn.
Afurðaverði
haldið niðri
í mörgum þróunarríkjum heldur
landstjórnin verði á landbúnaðar-
vörum niðri aðyfirlögðu ráði til þess
að efla vinsæ.ldir sínar hjá þéttbýling-
um, sem yfirleitt eru áhrifameiri í
stjórnmálum landsins. Þarf ekki
mörg orð um það að hafa, hvaða
skaða það gerir, þegar dregið er
þannig úr framtaksvilja bændanna.
Matvælaaðstoð erlendis frá eykur
enn á þennan vanda. Er því haldið
fram að flest þróunarlönd gætu orðið
sjálfbjarga um mat, ef aðeins
bændurnir fengju viðundandi verð
fyrirafurðirsínar.
Matvælaaðstoðin rennur ekki
beint til hinna þurfandi heldur fer
hún í hendur viðkomandi yfirvalda,
landsstjórnar eða sveitarstjórnar.
Með umráðaréttinum yfir björginni
fá þessir aðilar aukið vald. Matar-
björgin verður þeim einfaldlega tæki-
færi til þess að efla tök sín á lýðnum.
Oft er hún notuð til þess að hressa
upp á ríkiskassann. Nokkrar ríkis-
stjórnir selja kornið, sem þeim berst
frá Vesturlöndum, beint á markað,
og nota tekjurnar til annarra fram-
kvæmda. Stundum til hergagna-
kaupa. í einhverjum tilvjkum rennur
gróðinn beint í einkavasa eiörspilltra
embættismanna.
Þungtí vöfum
kostnaðar- og tímafrekt
Matarhjálpin er einstaklega svifa-
sein og umfangsmikil tegund að-
stoðar. Umfang matvörunnar,
þunginn, vandamálin við birgða-
geymslurnar, flutningana og dreif-
inguna gerir þessa aðstoð bæði
kostnaðar- og tímafreka. Vörusend-
ingarnar fara í gegnum margar
hendur. Milliliðirnir eru margir og
viðkomustaðir víða. Erfitt er hafa
yfirlit yfir það. Enn erfiðara að hafa
eftirlit með þvi, hvað um sendingarn-
arverðuráleiðinni.
Athugun, sem Oxfam lét gera í
Bangladesh, benti til þess, að
fjórðungur matvælaaðstoðarinnar
næði alla leið til hinna þurfandi.
Yfirlit frá öðrum löndum gefur litlu
huggunarmeiri mynd. En með því að
stærsti hlutinn nær aldrei til réttra
viðtakenda verkar hann til þess að
auka á misréttið, breikka bilið milli
ríkra og fátækra, og magna enn meir
félagslega ólgu og óánægju.
Spiilingar-
hætta
Vegna þess hvernig matvælaað-
stoðin er í eðli sinu fylgir henni mikil
hætta á aukinni spillingu. Margir,
sem gefa þessum málum gaum, hafa
af því þungar áhyggjur, hvernig and-
rúmsloftið hefur spillzt og spenna
aukizt i kjölfar matvælaaðstoðar í
mörgum þróunarlöndum. í þeim
sömu löndum þykja einmitt mikil
brögð að því, að aðstoðin renni nær
óskipt í vasa gróðabrallara.
Annað er ekki síður mikilvægt.
Þessi tegund aðstoðar hefur oft orðið
til þess að ríkisstjórnum viðkomandi
lands finnst það ekki lengur eins að-
kallandi að hrinda í framkvæmd um-
bótum í matvælaframleiðslu þjóðar
sinnar.
Tengt vandamálum
landbúnaðar alls-
nægtarríkja
Mörg vestræn ríki láta af höndum
rakna matvæli til sveltandi þróunar-
landa. Stærst í sniðum eru þó Banda-
ríkin, Kanada og Frakkland. Þau
eiga það öll þrjú sameiginlegt, að hjá
þeim er mikil offramleiðsla á land-
búnaðarafurðum, sem þau eiga í
erfiðleikum með að koma á markað.
Ef þau gripu til þess að brenna um-
frambirgðirnar, grafa þær í jörð eða
kasta í sjóinn mundi það styggja al-
menningsálitið heima fyrir. Það
mundi vekja kröfur um uppstokkun í
kerfinu þar sem hinum pólitískt öfl-
ugu bændasamtökum yrði haldið í
skefjum. Menn hafa heldur hallazt
að hinni lausninni allt frá því upp úr
1950, að senda skipsfarmana af um-
frambirgðunum til þróunarrikjanna.
Óneitanlega hefur þetta verið hand-
hæg lausn, en þegar svo þessir skips-
farmar ekki lengur miðast við
neyðarhjálp upp úr náttúruham-
förum eða slíkum tilfallandi
hörmungartilvikum, heldur gerast
varanlegir fastir liðir í dagfarinu,
þá hafa menn vaknað til umhugsun-
ar. Einkanlega þegar augu manna
opnast fyrir því, að gagnsemi þess-
arar aðstoðar eru mjög þröng tak-
mörk sett.
PóHtískt
hjálpartæki
Menn taka að gefa því meiri gaum
að oft eru þessar gjafasendingar til
þróunarríkja eða ríkisstjórna þeirra
einber umbun, eins konar meðal í
heimsvaldataflinu, tilvalið til þess að
koma sér í mjúkinn hjá viðkomandi
ríkisstjórn. Slík pólitísk sjónarmið
hafa alls engan hag af þvi, að menn
grufli í því, hvað viðtakendur geri
við búsílagið.
Einkasamtök, sem miðla aðstoð-
inni, eru heldur ekki ýkja ginnkeypt
fyrir því að sviðsljósinu sé beint að
þessari starfsemi, því að einatt hafa
þær þróast upp í stórbákn, sem fjöldi
fólks hefur atvinnu sína og tekjur af.
Þeir sem gagnrýnt hafa matvæla-
aðstoðina hafa fljótlega rekið sig á
ýmsar hindranir, undanbrögð og út-
úrsnúninga. Algengt svar er t.d.: Má
vera, að aðstoðin dragi úr framförum
í þróunarlöndunum, en hvernig er
hægt að segja hungruðu fólki sem er
að bana komið, að það sé þvi óhag-
kvæmt, þegar til framtíðarinnar sé
litið, að þiggja matargjafir frá
Vesturlöndum?
Við þetta er oft síðan hnýtt að mat-
vælaaðstoðin hafi tilhneigingu til
þess að velta upp á sig eins og snjó-
boitinn. Jafnvel eftir að henni hefði
átt að hætta. Hún hefur í tilvikum
skapað þörf þar sem engin var áður.
Hjálparhönd
til sjátfsbjargar
Þeim fer fjölgandi, sem leggja
meira upp úr aðstoð við að gera íbúa
þróunarlandanna heldur sjálfbjarga.
Eins og með tilsögn í landbúnaðar-
tækni eða hjálp við að rækta land.
Svo og með kennslu í fiskveiðum,
eins og íslendingar hafa löngum gert.
í þessum hópi eru ýmsir sem leggja
þungan dóm á matvælahjálpina, eins
og til dæmis dr. Siegfred Bethke, sem
hér var í upphafi getið. Hann segir:
„An matvælahjálparinnar til
örbirgðarlanda hefði sennilegast
verið minna hungur í heiminum í
dag.”