Dagblaðið Vísir - DV - 15.05.1982, Síða 5

DAGBLAÐIÐ & VISIR. LAUGARDAGUR15. MAl 1982.
5
Bækur og bókmenntir
Bækur og bókmenntir
Haustiö 1963 kom út i Reykjavík bók-
in „Gamlar bækur og bókamenn —
Bútar úr bókfrsöi”. Höfundurinn var
Þorsteinn Jósepsson, blaöamaöur og
rithöfundur, en jafnframt einn af
mestu bókamönnum og bókasöfnurum
landsins. 1 framhaldi af henni kom út
annaö bindi á árinu 1965, „Fimm merk
bókasöfn — Gamlar bækur og bóka-
menn II”, en bækur þessar, sem höf-
undur raunar nefndi bókarkom, vom
sérprentanir af greinum, eráður höföu
birzt i Visi, þar sem hann starfaði sem
blaöamaður. Efni greinanna, en hver
þeirra var sjálfstæöur þáttur, voru
ýmist sérstök bókfræöileg svið eða frá-
sagnir af merkum bókasöfnum, og
vom nokkrar hinna síöari ritaöar af
eigendunum sjálfum aö beiðni ÞJ.
Gafst lesendum því hér kostur á aö
kynnast, að visu mjög lauslega, nokkr-
um stærstu og merkustu bókasöfnum
landsins, og voru þeir þættir þvi lesnir
af mikiúi athygli. Bækur ÞJ. vom
aöeins prentaöar i 201 eintaki hvor,
allar tölusettar, og em þær þvi ekki
auðfengnar lengur, en eftirsóttar,
þegar þær koma fram öðru hvom.
Aö því er mér er kunnugt em fyrr-
nefndar greinar Þ J. og á hans vegum í
Visi eina tilraunin, sem gerö hefur
veriö til aö stofna tÚ sérstakra þátta í
dagblaði um bókfræöi og bókasöfnun,
en aö sögn hans sjálfs var þeim „ætlaö
upphaflega þaö hlutverk aö verða bók-
fúsum mönnum til nokkurs fróöleiks
og bókasöfnurum til hægöarauka”. Eg
var sannarlega einn þeirra, sem lásu
þessa pistla af áhuga, og man ég sér-
staklega, aö ég saknaði þess, aö bóka-
safni Þorsteins sjálfs vom ekki gerð
þar sérstök skil, en það mun honum
væntanlega ekki hafa þótt hæfa. Þess
varö þó skammt aö bíöa aö svo yrði.
Þorsteinn andaðist hinn 29. janúar
1967, en á því ári tók Haraldur Sigurös-
son, bókavörður, saman af mikilli
smekkvisi og þekkingu bæklinginn
„Þorsteinn Jósepsson og bókasafn
hans”, sem leiddi í ljós aö hann stóö
fáum að baki i þessum efnum og raun-
ar framar öömm á ýmsum sviðum
bókasöfnunar.
Bókasaf nsf rœöingar
Þegar því var hreyft við mig, aö ég
tæki aö mér aö standa fyrir þáttum í
Dagblaðinu og Visi hliöstæöum þeim,
sem hér hafa verið gerðir aö umtals-
efni, fannst mér slíkt harla fráleit til-
hugsun. A síöustu árum hefur hafizt til
virðingar sérstök fræöigrein, bóka-
safnsfræöi, sem kennd er viö Háskóla
Islands. Utskrifar H.I. árlega hóp
bókasafnsfræðinga, er nú þykja sjálf-
sagðir eftirlits- og umsjónarmenn al-
mennra bókasafna vegna sérþekking-
ar sinnar. Þótti mér því vænlegra að
leitaö yrði á þau mið hér. ÞaÖ kam
hinsvegar brátt í ljós, að þeir, sem aö
tilmælunum stóðu, höföu aörar hug-
myndir, þær aö blaðið birti fræöslu- og
fréttaþætti, sem aö gagni mættu verða
þeim er mætur heföi á bókum, gömlum
og nýjum, meö almennum fróðleik,
Ieiöbeiningum um heimildir og ábend-
ingum, eftir því sem tilefni gæfust til.
Þetta var að vísu nokkru nær þvi að
vera viðráðanlegt leikmanni i bóka-
málum og enn óvist, hvernig til tækist.
Varö þó aö ráði aö reyna.
Bókin í harðri sam-
keppni um athygli fólks
Ekki væri óeðlilegt aö ætla, aö bók-
lestur og bókasöfnun léti eitthvaö
undan siga i hinni höröu samkeppni
um athygli almennings á ýmsum sviö-
um. Verður þó ekki fullyrt hér að svo
sé, en augljóst aö miklar hættur eru
hvarvetna og æskilegt aö sem flestir
séu vel á veröi. Enn hefur ekki komiö
fram sú tómstundaiðja, sem tekur
fram lestri góörar bókar aö frjálsu
vali, og þeir, sem stunda bókasöfnun
eitthvaö aö ráði, eru yfirleitt sammála
um, aö á engu vildu þeir skipta um
hugðarefni. Söfnun bóka hefur hins-
vegar breytzt verulega á siðari árum á
þann veg, aö menn hafa almennt snúið
sér meira aö ákveðnum efnum eöa
flokkum, eftir þvi sem hugur þeirra
stendur til. Þannig fá menn oft nokkuð
viöráöanleg markmið aö keppa aö,
þótt hitt sé ekki siöur algengt, aö verk-
efnin séu svo viðamikil, aö þeim veröi
ekki gerö skil nema aö takmörkuöu
leyti á langri ævi. Áöur fyrr var al-
gengara, aö menn söfnuöu öllu, sem aö
beim barst eöa beir höföu tök á að eign-
ast, væru alætur. I þessu féllst þó engin
niörandi merking heldur ábending um
sérstaklega umfangsmikla bókasöfn-
un. Má þar t.d. nefna Þorstein Þor-
steinsson, sýslumann úr Dölum, sem
ýmsir telja aö hafi átt eitt stærsta og
SÖFNUN BÓKA
OG BÓKLESTUR
ÞJÓBARINNAR
DV hefur fengiö Böövar Kvaran til aö skrifa fastan þátt
um bókasöfnun fyrir blaöið. Þættir þessir munu birtast
hér í Helgarblaðinu hálfsmánaöarlega, nú fyrst um sinn í
maí og júní. Aö loknu sumarleyfi hefjast þættirnir síðan
aftur í september nk. Böðvar Kvaran, sem starfar sem
forstöðumaður markaðssviös Olíufélagsins Skeljungs hf.,
er þekktur meðal allra þeirra er eitthvað fást við bóka-
söfnun hér á landi og víðar. Hann hefur fengizt við söfnun
bóka, blaða og tímarita í yfir 40 ár og er talinn eiga full-
komnasta blaða- og tímaritasafn, sem til er hér á landi.
Auk þess mun Böðvar eiga eitthvert mesta og fullkomn-
asta bókasafn á landinu, sem til er í einkaeign. Blaðið
telur sér mikinn ávinning í því að hafa fengið Böðvar til
að taka að sér þetta verkefni.
Böðvar Kvaran.
biskupa, Þorláks Skúlasonar á Hólum
(1597—1656) og Brynjólfs Sveinssonar í
Skálholti (1605-1675). Báðir svöruöu,
hinn siöamefndi mun ítarlegar, þar
sem hann lagði áherzlu á sínar eigin
skoöanir á vandamálum landsins, sér-
staklega hinni dönsku verzlunareinok-
un. Frumhandrit hans er glatað, hefur
væntanlega eyöilagzt í brunanum i
Kaupmannahöfn 1728. En Ole Worm
(1588—1654) haföi gert sér grein fyrir
mikilvægi þess og komið því til leiöar,
að afrit var tekiö. Fram tU þessa hefur
veriö kunnugt um þrjú afrit byggð á af-
riti Worms. Eitt í Uppsala háskóla
beint eftir handriti Worms, en meö
nokkrum leiðréttingum eftir Stephan-
ius. Annaö afrit frá siöari hluta 17.
aldar í Amasafni (nú væntanlega í
Reykjavik). Hiö þriöja frá fyrri hluta
18. aldar i Konunglega bókasafninu i
Kaupmannahöfn. (Sjá: Jakob Bene-
diktsson. Two Treatises on Iceland.
Kaupmannahöfn 1943.) Okkar eintak
er ekki eftir islenzkan ritara, en vænt-
anlega danskan, og gert snemma. Ef
það er ekki eigin eintak Worms (en svo
gæti vel veriö; hann lézt 1654), þá er
þaö aö minnsta kosti samtíma Uppsala
eintakinu, sem Stephanius lét gera
eftir eintaki Worms. Má gera ráð fyrir,
aö þaö sé elzta varöveitta afrit þess
merkatexta.”
Skýring: Stephan Hansen Stephanius
(1599—1650), einn af fremstu sagnfræöingum
Dana á sínum tíma. Gaf m.a. út ritið ,,De
regno Daniæ et Norwegiæ, insulisque
adjecentibus (etc.). Lvgdvni Batavorum
(Leiden) 1629," en þar er að finna útdrátt úr
„Crymogæa" Amgrims lærða, bls. 299—437
og i annarri útgáfu sama ár bls. 356—500.
merkasta bókasafn hér á landi fyrr og
siöar. Aö honum látnum komst safn
þetta í eigu Kára Helgasonar Borg-
fjörðs, en síöar lá leiö þess til hinnar ís-
lenzku kirkju og varðveizlu i tumi
Skálholtskirkju. Fyrir kemur að heyr-
ast hjáróma utangarösraddir, sem
telja bókasöfnun ómerkilega og jafn-
vel sýndarmennsku efnamanna, sem
meö mikilli bókaeign sinni reyni aö
hefja sig óverðskuldað í æöra veldi. A
slíku er litiö mark takandi, og veit ég
þess engin dæmi. Hitt vita margir, aö
ótrúlega góö bókasöfn eru i eigu al-
þýöumanna, sem tekizt hefur að koma
beim saman af litlum efnum, en meö
mikilli iðni og útsjónarsemi.
Aimenn heimildarrit nauð-
synleg vifl söfnun bóka
Eg hafði gert ráö fýrir, er hér væri
komiö, aö geta ýmissa almennra heím-
ildarrita, er nauðsynleg væru eöa
aun.k. mjög gagnleg viö söfnun bóka
og til fræöslu um þær. Þar sem þætti
þessum er hinsvegar einnig ætlaö
nokkurt fréttahlutverk, veröa honum
ekki settar mjög fastar skoröur, ef til-
efni gefast. Hefur eitt rekiö á fjörurnar
nýlega.
Um miöjan síðasta mánuö barst
ýmsum íslenzkum bókamönnum sölu-
listi frá brezku f ornbókasölunni T. & L.
markverð: Amgrímur Jónsson. Cry-
mogæa, sive Rerum Islandicarum
Libri m. Hamborg 1610 og Hans
Jörgen Sadolin. De Regibus Daniæ.
Hafniæ 1569. Verö $ 4500.00. Fremsta
ritið er hinsvegar: Brynjólfur Sveins-
son. Historica de Rebus Islandicis
Relatio, ad nobilissimum Dn. Ottonem
Kragium, sereniss: Dan: et Norveg.
Regis Secretarium. Handrit meö bleki
á pappír, 22 bls., árítaö „Vale dabam
Scalholto Australis Iislandiæ. Anno
1647.15. Julii... Brynolfus Svenonius”.
Um ritiö gefur seljandi eftirfarandi
heimildir: „Þaö voru margar ævin-
týralegar frásagnir um Island á 16. og
17. öld, en engar eftir Islendinga sjálfa
aörar en andmæli Amgríms Jónsson-
ar, sbr. Brevis Commentarius o.fl. Til
þess aö bæta úr þessu sendi Otte Krag
(1611—1666), ritari í ráðuneyti danska
ríkisins, fyrirspumir til himia íslenzku
Sem fyrr segir em ekki tök á aö gera
umræddum bókalista frekari skil hér,
en hann ber nafnið: Saga, an Occasion-
al List of Scandinavica from T. & L.
Hannás Antiquarian Booksellers, 33
Famaby Road, Bromley, Kent, BRI
4BL, England. Sama máli gegnir um
bækur Amgríms lærða, sem minnzt
hefur veriö á. Em hin merku rit hans
án efa efni í sérstakan þátt, og kynnu
þeim þvi aö veröa gerö þannig itar-
legri skil síöar.
Bödvar Kvaran skrifar
um bækur og bókmenntir
Böövar Kvaran
Lekavandamál
leysirþú
meó Aquaseal
Hannás, sem mörgum er að góðu kunn.
Muna menn sjálfsagt bezt kaup
Skarösbókarhandritsins, sem boðiö
var til sölu hjá hinu fræga uppboös-
fyrirtæki Sotheby & Co. í desember
1965, en Torgrim Hannás var faliö þaö
hlutverk að koma þar fram fyrir hönd
íslenzkraaðila.
Engin tök em á aö geta þeirra mörgu
rita, sem boöin em til sölu i listanum,
fyrst og fremst erlendar feröabækur
um Island og fomrit, en einnig ýmis-
legt annaö áhugavert. Veröur því hér
aðeins getiö tveggja númera, sem sér-
staka athygli vekja vegna frægöar og
fágætis og sem vænta mátti verðlögð i
samræmi við þaö. Báöum fylgja allít-
arlegar skýringar seljenda, og get ég
þess helzta þótt miklu sé sleppt.
Nr. 220. Amgrimur Jónsson. Brevis
Commentarius de Islandia. Hafniæ
1593. l.útg.Verðl 2500.00.
„Fyrsta áreiðanlega lýsingin á Is-
landi, rituð til þess aö hrekja ýmsar
rangar og oft vafasamar frásagnir,
sem þá vom i umferð. Ferill þessa ein-
taks er sérstaklega áhugaveröur, en
þaö hefur höfundur gefiö og áritað i all-
löngu máli á latínu.” Þá em rakin lík-
leg eigendaskipti eintaksins, sem siö-
ast komst i hendur hins mikla sænska
bókasafnara Johan Ihre (1707—1780),
en það bókasafn var aö lokum selt á
uppboði hjá Sotheby áriö 1980.
Nr. 533. Þrjú rit bundin saman, en
hér eru einungis tök á aö geta hins
fyrsta, enda þótt hin tvö séu ekki síöur
Aquaseal 40 Heavy Duty er sér-
staklega hentugt á flöt þök þar sem
pollar myndast gjarnan.
Aquaseal 88 er þykkur kíttismassi
með frábæra þéttieiginleika. Hentar
því vel í samskeyti og sprungur.
Aquaseal Flashing er sjálflímandi
þéttiborði með biklagi og álþynnu til
hlífðar. Sterkt lím sem grípur strax.
Hentar vel t. d. við reykháfa.
Aquaseal Waterproofing Tape.
Vatnsþéttilímband sem hentar víða. Á
bílþök, hjólhýsaþök, glerhús, - nán-
ast hvar sem er. Límbandið er þræl-
sterkt, harðnar ekki og fylgir ójöfnu
undirlagi.
Rétt ráð gegn raka
Grensásvegi 5, Sími: 84016