Dagblaðið Vísir - DV - 05.03.1983, Blaðsíða 8

8
DV. LAUG ARDAGUR 5 ■ MARS1983.
lrHvaö eru mannasiðir? Það sem hjá
menntuðum þjóðum er skilin sem
kurteisi og háttprýði. Að visu eru þeir
með ýmislegum hætti hjá þjóöunum,
en þó er áreiðanlega margt sameigin-
legt öllum prúðum mönnum meöal
allraþjóða.”
Svo segir í upphafi bókar einnar, er
út kom árið 1920 undir nafninu
Mannasiðir. Þar eru mönnum gefnar
línur um, hvernig eigi að haga sér í
siðaðra manna samfélagi. Það er
Þorsteinn Gíslason, sem gefur bókina
út, en Jón Jacobson skrifar. I
eftirmála segir Jón:
„Kver þetta er að efninu til nýlunda
hérálandi.
Mjög takmarkað rúm, vanmáttur
minn og æfingarleysi íslenskunnar í
þessum greinum, gerir kverið miklu
ófullkomnara og óliprara en þurft
hefði að vera, ef „básinn” hefði ekki
veriö „markaður” og viðvaningur um
fjallað. En öll frumsmíði stendur til
bóta, og æskilegt væri, að góðfúsir,
smekkvísir og fróöir lesendur vildu svo
vel gera að senda útgefanda eða mér
athugasemdir sínar, til notkunar síðar,
ef bæklingurinn kynni að verða út
gefinn aftur í bættri og aukinni mynd.”
Ekki er bókin skáldverk Jóns, þvi að
hann þýðir hana úr þýsku, aö vísu
staöfærir hann bókina að einhverju
leyti upp á Island og Islendinga -
Það er gaman að fletta þessari bók,
sumt finnst lesandanum hlægilegt,
annað væri vel þess virði að taka til
eftirbreytni.
Við skulum grípa af handahófi hér og
þar niður í Mannasiði.
„Þótt náttúran sé lamin með
lurk, leitar hún út um síðir."
Bókin skiptist í þrettán kafla. Við
stingum nefinu fyrst niður í kaflann
um framkomu, þar sem lýst er,
hvernig fara eigi með hárið. Og gefum
Jóniorðiö:
„Hreinlæti er hér sem víðar fyrir
öllu. Þvoið yður rækilega um höfuðið,
að minnsta kosti vikulega. Sumir
óttast kælingu og hræðast því höfuð-
þvott og líkamsþvott, en það er með
öllu ástæðulaust.
Fyrst skal rækilega borin sápa í höf-
uðið, það þvegiö úr heitu vatni, síöan
hreinþvegiö úr köldu vatni, vandlega
þurrkaö og loks stökkt á það Kölnar-
vatni úr dropaflösku. Um leið og vin-
andinn í Kölnarvatninu gufar burt
þornarháriöfyi r enella, .oghörundið
volgnar svo fljótt, að ekki þarf að
óttast kælingu. Vart mun sköllóttum
körlum láandi, þótt þeir noti hárkollur,
svo munu og ýmsir rosknir kulvísir
menn bera þær fyrir hlýinda sakir, en
tæplega verður það talin nauðsyn frá
fegurðar sjónarmiöi. Allt öðru máli er
að gegna um konur. Fagurt og mikið
hár er eitt hið fegursta skart kvenna,
og sköllótt mær eða kona er ömurleg
sjón, svo ömurleg,aö þær eru í
mannúöarinnar nafninæstum skyldar
til að hylja skallann eöa hárlýjurnar
fyrir meðbræðrum sínum og systrum
með annarlegu hári. En hitt, að bæta
fölsuðum fléttum inn í sæmilega mikið
meöfætt hár, er að „bera í bakkafullan
lækinn”; þess vegna óþarft, og gerir
konu síst virðulegri, ef upp kemst. Aðf
lita hár sitt er blátt áfram viðbjóðs-
legt. Grá hár sóma sér jafn-vel sem
hver annar litur og silfurhærur meira
að segja oft afbragðsfagrar á aö líta.
Aftur á móti er litað hár aldrei fagurt,
liturinn kaldur og ónáttúrlegur. I stað
þess að yngja manneskjuna upp, gerir
það hana óeðlilega, enda sjást oft
merki litunarinnar á húð og hári. Hér
ber því sem oftar aö sama brunni.
Menn eiga að vera, en ekki að sýnast,
því að „þótt náttúran sé lamin með
lurk, leitarhúnút um síöir”.”
Um tennumar segir J ón:
„Tannsjúkdómar hafa farið mjög í
vöxt hér á landi á síðari áratugum,
eftir því sem minna hefir orðið um
harðfisk og annað harömeti, því að þær
þola ekki fremur en annað „góða
daga” og iðjuleysi. En þegar svo langt
er komið, að þær em orönar alsýktar
og ónýtar, þá eru falskar tennur nauð-
synlegar bæði af heilbrigðilegum
ástæðum og útlitsins vegna, því að
bæði verða menn að geta tuggið
fæðuna, og svo er innsoginn munnur
aldrei fögur sjón, allra síst á ungu
fólki.”
Að forðast að vera sem á
hjólum. . . .
Um framgöngu segir Jón J acobson:
„Þaö er ófögur sjón að sjá menn
dragast um jörðina hálfbogna og því
nær bæði ferhymda og ferfætta, meö
því að þeir hafa enga hugmynd um,
hvað þeir eiga að gera með höndum og
fótum, að sjá menn vera að þvælast á
milli stóla og vera einlægt að reka sig
á, eöa húka á stólum en sitja ekki, vel
ef þeir ekki nudda hnjákollana og róa
sér. Framgangan sé eðlileg, menn séu
beinir en ekki fattir, og liprir og mjúkir
íframgöngu. Góðframganga gefur oft-
lega álitlegri manneskju göfugt yfir-
bragð, auk þess sem hún styrkir heilsu
likamans. Menn mega ekki drúpa höfði
sem aflóga húðarklárar, heldur skulu
þeir bera sig frjálsmannlega, en
eðlilega, svo sem manninum sæmir,
„kórónu sköpunarverksins”. Menn
verða að foröast, aö vera sem á
hjólum, eða líta út sem danskennarar í
námsstundum. Sönn prúðmennska
hatar bæöi tildur og klunnaskap. Þó er
— af tvennu illu — betra að vera
stirður sem naut, sé það meöfætt, en
óeölilegur api.”
„Skelfilega skemmtilegt"
eða „óttalega fallegt"!
Því næst bendir sá sem bókina
skrifar lesendum sínum á, hvernig
siðaðir menn eigi að tala. Hann segir:
„Orðskrípi og latmæli ber að forðast
sem heitan eldinn, einnig að hrúga
útlendum orðumeða orðatiltækjuminn
í tal sitt. Það er og Ijótur vani, sem
kaupstaðarfólki hættir sérstaklega viö,
að fylla mál sitt dönskuslettum eða
slettum úr öðrum tungum eða flytja
þýðingu orða úr útlendu máli af sam-
eiginlegum norrænum uppruna inn í
móöurmálið (sbr. „sætur” í merk-
ingunni söd); ennfremur eru hugsana-
mótsetningar í lýsingaroröum var-
hugaverðar í máli, svo sem „skelfilega
skemmtilegt”, „óttalega fallegt” o.fl.”
Að þessu loknu snýr Jón Jacobson
sér að viðræðuefnum manna á meöal.
Þar segir meðal annars:
,4 viðræðum kemur sér vel að vera
sem víölesnastur og fjölfróöastur.
Þeir, sem vilja bera af öðrum í viðræð-
um og umgengni, ættu því að kynna sér
sem best góð blöð og einkum fræðandi
tímarit almenns efnis, með því aö á
mannfundum ber margt á góma, sem
gott er aö bera eitthvert skynbragð á,
og „oft er sá í orðum nýtur, sem iðkar
menntun kæra, en þursinn heimskur
þegja hlýtur, sem þrjóskast við að
læra,” og „forsiglaðir” munnar verða
leiöinlegir, þegar til lengdar lætur.
Taliö sem minnst um yður sjálfa, um
þekkingu yðar og hæfileika. Segiö ekki
allt of margar smásögur eða skrýtlur,
þær krydda málið í svipinn, þegar þær
eru hóflega notaðar, en veröa væmnar,
eins og fyndnin, þegar hver fer aö reka
aðra.
Þrasgirni er hvimleiður kvilli. Sumir
menn eru svo þrasgjarnir, að þeir eru
drep í öllum fagnaði.”
„Hafið munninn lokaðan,
þegar þér eruð ekki að nota
hann"!
Hvað skal varast til þess að verða
ekki ósiðaður talinn? spyr nú Jón
Jacobson. Og svariö lætur ekki á sér
standa:
„Leggið ekki handleggina upp á
borðin. Nuddið ekki höndum um hné.
Róið ekki í sessi. Varist skellihlátur;
kastið yður ekki aftur á bak með gal-
opinn hlæjandi munninn og sláið ekki á
lærin eða hnén. Forðist að hnerra hátt,
því þá afskræmist andlitið. Hafið
munninn lokaðan, þegar þér eruö ekki
að nota hann. Notiö vasaklútinn gæti-
lega, og snýtið yður ekki svo hrotta-
lega, að við kveði Þórdunur. Taliö
aldrei við nokkurn mann með vindilinn
eða vindlinginn í munninum, né heldur
undir borðum með munninn fullan.”
Og enn spyr Jón: Hverjir kækir eru
mönnum hvimleiðir?
„Til dæmis sá, að rífa í þann, sem
talað er við, að slá á heröar honum eða
handlegg, eða lær, eöa taka í hnappana
á fötum hans. Þá eru geispar og
hikstar einnig óhæfir, og er betra að
yfirgefa samkvæmi, ef mikil brögð
verða að. Hræðilegt er að sjá menn
fara að stanga úr tönnum sér eftir
máltíð. Þá er einn ósiður skeggjaðra
manna sá, aö vera einlægt að strjúka
skeggið eöa rífa í það, og stara svo á
hárin, sem losna, eins og tröll á heiö-
ríkju. Þá er og leiður vani að láta lengi
dekra sig til að syngja eða spila, áöur
en menn loks fást til þess. Og þó er enn
verra að geta svo aldrei hætt, þegar
loksins hefur tekist að fá þá að hljóð-
færinu, og hið sama er að segja um
hverja aðra frammistöðu í félags-
legum hóp. Matþerruna (serviettu)
skal einungis nota til að þurrka sér um
munninn, aldrei til að þurrka af sér
svita eöa til annarra nota, sem vasa-
klútnum eru ætlaðir. Tölum aldrei um,
að vér séum í kófi, lööri, svitabaði eöa
því um líkt, því að slíkt vekur óþægindi
hjá öðrum. Ropar eru viðbjóðslegir,
engin vöm í máli, að ekki sé hægt „að
geraviðþeim”.”
Menn skulu halda á
hattinum, nema þeim hafi
verið boðið að leggja hann
frá sér!
Þessu næst ræðir Jón Jacobson um
Tímarnir
breytast ag
mennirnir meö
Gluggað í tæplega sjötíu ára
gamla bóh um mannasiði
ii
heimsóknir og heimboð og ýmislegt
varðandi slíkt. Hann segir:
„Nafnseðlar eru nauðsynlegir,
þegar um heimsóknir er að ræða, því
að oft getur fyrir komið, að sá, sem
sóttur er heim, sé ekki viðstaddur.
Nafnseðlar séu í meðallagi stórir, úr
sterkum, hvítum, stinnum pappír. Þar
á skal steinprentað eða á annan hátt
letrað fornafn, nafn og titill. Mislitir,
gljáandi nafnseðlar þykja nú ósmekk-
legir. Best, að þeir séu lausir viö allt
glingur, svo sem vopn, kórónur og
rósaskraut kringum upphafsstafina.
Allt slikt er ósmekklegt. Og sama er aö
segja um titlana; þeir séu sem einfald-
astir. Smekkleysi að fylla nafnseðla
með löngu titlatogi og telja upp félög
þau, sem menn eru meðlimir í, eða
orður þær, sem menn bera.”
Síðan víkur Jón talinu að því,
hvemig skuli koma fram í heim-
sóknum:
„Menn taki fyrst af sér skóhlífar og
yfirhafnir (konur einnig skóhlífar, og
leggi frá sér votar regnhlífar og fari úr
yfirhöfnum, þegar vont er veður),
karlar gangi með hattinn í vinstri
hendinni inn í móttökuherbergiö, heilsi
síöan fyrst húsmóðurinni og því næst
húsráöanda. Eftir þaö er boðið til
sætis, setjist menn hispurslaust í þann
sess, sem þeim er boðinn, með hattinn
í hendinni, hafi þeim ekki veriö boöið
að leggja hann frá sér. Konur haldi aö
sjálfsögðu hönskum á höndum sér,
hatti með blæju á höfðinu, en lyfti blæj-
unni frá andlitinu. Komi nýir gestir
skal staðið upp meö húsbónda og hús-
freyju og ekki aftur sest niður fyrr en
aö lokinni kynningu, nema manni sé
aftur boðið til sætis. Verði dráttur á
því, skal kveöja húsráðendur og halda
af stað. Heimsókn skal ekki vara
lengur en fjórðung stundar, nema
menn séu nákunnugir í húsinu.”
Óviðkunnanlegt að rétta
konum hönd að fyrra bragði!
„Handtakan er góður ag gamall