Dagblaðið Vísir - DV - 16.06.1984, Síða 9

9
DV. LAUGARDAGUR16. JUNI1984.
Uppbyggingu í stað sóunar
Fjörutíu ár eru ekki langur tími í lífi
þjóöar. En á þeim fjórum áratugum,
sem liðnir eru frá því aö lýðveldi var
stofnaö á Þingvöllum, hafa þó orðið
slík umskipti hér á landi, að þess eru
engin dæmi frá fyrri öldum. Það hefur
orðið stórkostleg bylting á flestum
sviöum þjóölifsins á þessum tiltölulega
fáu árum.
Greinilegast sést þessi mikla breyt-
ing í lifskjörum fólks í landinu. Og þá
er ekki aðeins átt við launakjörin
heldur einnig aðra þætti daglegs lífs.
Húsakostur okkar, sem er með því
besta sem þekkist, er að mestu leyti
byggður upp eftir lýðveldisstofnunina.
Menntakerfið og tryggingakerfið hefur
tekið stórkostlegum framförum. Fjöl-
breytni í menningarstarfsemi og fjöl-
miðlun hefur margfaldast. Sjón-
deildarhringurinn hefur einnig víkkað
vegna stóraukinna ferðalaga til ann-
arra landa. 1 stuttu máli sagt eru þau
lífskjör, sem við búum við í dag, af því
tagi sem nefnd hefði verið óraunsæ
draumsýn fyrir fjörutíu árum.
Við höfum það gott. Bæði saman-
borið. við forfeður okkar og eins
nágrannaþjóðir.
En það eru vissulega ýmsar blikur á
lofti. Undirstöður velmegunarinnar
eru ekki nógu traustar. Gæðunum er
misskipt milli þegnanna. Þeir, sem
farið hafa meö okkar mál, hafa
sólundað miklum fjármunum í tóma
vitleysu. Og ef við kunnum ekki fótum
okkar forráð kann alvarlegt ástand,
m.a. verulegt atvinnuleysi, að vera
framundan.
Minnisvarðar rangrar
fjárfestingar
Þegar leitað er helstu mistaka í
landsstjórninni á undanfömum árum,
blasir eitt við öðru fremur: röng f jár-
festing. Það er ekki aðeins, að þeir,
sem fjármagninu hafa ráðið í þjóð-
félaginu — og þar eru stjómmála-
mennirnir og aðrir fulltrúar f lokkanna
efstir á blaði — hafi sóað gífurlegum
fjármunum í óarðbæra og óskynsam-
lega fjárfestingu, heldur hefur þeim
jafnframt láðst að byggja upp þá f jöl-
breytni í atvinnulífinu, sem ljóst hefur
verið um langt árabil að brýn þörf væri
á.
Minnisvarðarnir um sóun fjár-
magnsins blasa við úti um allt. Alvar-
legastir em þeir í sjávarútveginum.
Taptogaramir, sem fyrirsjáanlegt var
og er að aldrei muni standa undir sér
án verulegrar aðstoðar almennings,
eru þau dæmi sem flestir þekkja. Það
er ekki aöeins, að engin þörf sé fyrir
þessa togara frá þjóðhagslegu sjónar-
miði, heldur em þeir einnig svo dýrir
aö engum, sem hefði þurft að standa
sjálfur að slíkri fjárfestingu, hefði
dottiö í hug aö kaupa þá. En hér á landi
hafa menn alltof oft treyst á að geta
gert út á ríkið ef illa gengur og því leyft
sér að taka kolvitlausar og ábyrgðar-
lausarákvarðanir.
Þótt röng fjárfesting í sjávarútvegi
komi sér einna verst fyrir þjóðina í dag
m.a. vegna samdráttarins í afla, sem
gert hefur ofvöxt flotans ekki aöeins
augljósari heldur einnig sársaukafy llri
fyrir þjóðarbúið í heild, þá em minnis-
varðamir um fjárfestingarmistök
stjórnmálamanna og annarra sjóð-
stjóra kerfisins mun víðar — alla
leiöina norðan frá Kröflu suöur í Seðla-
bankahöll. Hversu traustara væri ekki
atvinnulíf okkar, og bjartari efnahags-
leg framtíð, ef öllu þessu mikla fjár-
magni hefði verið veitt til að auka fjöl-
breytni í atvinnulífinu og byggja upp
ný og arðbær framleiðslufyrirtæki. Þá
væmlika nokkru færri taptogarar að
sigla í land nú að loknum þjóðhátíðar-
deginum.
Hvert stefnir
ríkisst/ornin?
Ríkisstjórnin hefur nú fyrir skömmu
haldið upp á fyrsta afmælisdag sinn.
Gefst henni tækifæri til að halda upp á
tveggja ára afmæli sitt? Það er að
sjálfsögðu fyrst og fremst undir henni
sjálfrikomiö.
Fyrstu verkefni ríkisstjórnarinnar
vom að stöðva hmnadans verðbólg-
unnar, sem hafði magnast í aðgerða-
leysi fyrri ríkisstjórnar, sem horfði
eins og dáleidd, máttvana hæna á verð-
bólgudrauginn þenjast út. Skorið var á
tengsl verðlags og launa, samningar
felldir úr gildi og nýir bannaðir um
tíma, launakjör skert vemlega bæði til
að ná niður verðbólgunni og mæta
minnkandi þjóðartekjum. Árangurinn
var hið ánægjulega hmn verðbólg-
unnar, sem hefur nú undanfarna
mánuöi verið á bilinu 10—20% miðað
við heilt ár. Tvennu er einkum hægt að
þakka þennan árangur í baráttunni við
verðbólguna: stöðugu gengi íslensku
krónunnar og minni kaupmætti Iaun-
anna.
En það getur enginn lifað endalaust
á fomri frægð, og það á einnig við um
þessa ríkisstjóm. Árangurinn, sem
náðst hefur í verðbólguglímunni, er
ánægjulegur, en hann er staðreynd
liöins tíma og það er framtíöin sem
skiptir máli. Hvað nú, Steingrímur?
Þannig spyrja margir. Hvert verður
framhaldið? Hvemig verður verðbólg-
unni haldið í skefjum áfram? Hvernig
verður fullri atvinnu haldið uppi?
Hvað verður gert til þess að auka fjöl-
breytni atvinnulífsins og skjóta þannig
fleiri stoðum undir afkomu þjóðar-
innar í f ramtíðinni?
Við þessum spurningum virðast enn
engin svör, því miður. Hins vegar
hrannast upp vandamál dagsins.
Togarar eiga að sigla í land og stöðva
þar með atvinnulíf víða um land. Allt
stefnir í kjaraslag meö haustinu.
Verða þessi vandamál til þess að ríkis-
stjómin dmkkni í afgreiðslu vanda-
mála dagsins í stað þess að leggja
grundvöll að jákvæðri þróun næstu
ára? Fari svo að ríkisstjómin verði
aðeins að eins konar afgreiðslustjórn,
dægurvandamála, eins og svo margar
fyrri ríkisstjómir, þá er voðinn vís.
Slík ríkisstjórn getur verið verri en
engin, eins og dæmin sanna.
Það skal þó á engan hátt reynt að
gera lítið úr vandamálum dagsins. Það
er auövitað alvarlegt ef atvinnulífið
stöðvast um lengri tíma, hvort sem
það er vegna stöðvunar togara eða
verkfalla. Launafólk hefur þegar tekið
á sig sinn skerf af herkostnaðinum
gegn verðbólgunni; það verður ekki
lengur höggvið í þann knérunn.
Veröbólgunni verður heldur ekki
hleypt af stað aftur með því aö láta af
„gengisbindindinu”, eins og einhver
orðaði það í vanhugsaðri gagnrýni.
Þessar hefðbundnu f egrunaraðgerðir á
efnahagsvandanum ganga því ekki
lengur. Það er gömul tugga að það
þurfi aö ráðast að rótum vandans, en
engu að síður satt. Og það veröur ekki
dregið öllu lengur úr þessu.
Bjartsýni og
trú á land og þjóð
Þrátt fyrir stundarerfiðleika, sem aö
mörgu leyti em sjálfsskaparvíti, er
engin ástæða til svartsýni um mögu-
leika okkar til að lifa sem sjálfstæð
þjóð, efnalega jafnt sem stjómmála-
lega, ílandinu.
Mér þótti það dálítiö skondið að
heyra sjávarútvegsráðherra impra á
því í sjónvarpsumræöum á þriðju-
dagaskvöldið, að kannski gætum viö
LAUGARDAGS-
PISTILL:
Elías Snæland
Jónsson
AÐSTOÐARRITSTJÓRI
ekki haldið uppi núverandi lífskjörum í
landinu m.a. vegna þess hversu smáir
við værum. Hann vitnaði til ástandsins
í Norður-Noregi, Færeyjum, Græn-
landi og jafnvel Nýfundnalandi, þar
sem sjávarútvegurinn væri meira og
minna á ríkinu ef ekki þjóðfélagið í
heild.
Auðvitað hlýtur það að vera alvar-
legt þegar fiskistofnamir, sem við
höfum byggt afkomu okkar í allt of
ríkum mæli á, þola ekki lengur þá veiði
sem þörf væri á til að fjármagna góð
lífskjör og vitlausar fjárfestingar-
ákvarðanir landsmanna. En það er
samt sem áöur engin ástæöa til að
örvænta um möguleika okkar til að lifa
góðu lífi í landinu. Lífskjörin hafa
versnað um skeið, en ekki aðeins
vegna samdráttar í þjóðarframleiðslu
og baráttu við verðbólguna, heldur
einnig vegna þess að stjómendur þessa
lands hafa um árabil sóað alltof
miklum hluta þess auðs, sem þjóðin
hefur aflað. Með þvi að hætta slikri
sóun væri mikið unnið. Enga seöla-
bankahallir, kröfluvirkjanir eða krísu-
víkurskóla. Lagfæra fiskveiðiflotann
með því að losa sig við dýmstu taptog-
arana og endumýja flotann síðan eftir
þörfum á ódýrari og skynsamari hátt.
Draga úr sóun fyrirgreiðslupólitíkur-
innar. Allt þetta myndi stuðla að því að
bæta lífskjörin í landinu.
En það þarf líka að efla bjartsýnis-
menn, einstaklinga og samtök þeirra,
til þess að byggja upp nýjar atvinnu-
greinar og efla þær sem geta gefið auk-
inn arð og meiri atvinnu. Þar hafa
nokkur skref verið tekin að undan-
fömu, en á næstu ámm em stór stökk á
því sviði nauðsynleg. Gamla
hagsmunakerfið má þar ekki leggjast
á fjármagn og framtaksvilja lands-
manna.
Við lýðveldisstofnunina var ríkjandi
bjartsýni á möguleika lands og þjóðar.
Fullyrða má að draumar jafnvel hinna
bjartsýnustu hafi meira en ræst að því
er lífskjör og velmegun varöar, hvað
sem líður tímabundnum erfiðleikum.
Nú, fjömtíu árum síðan, þarf þjóðin
ekki síður á bjartsýni og framtakssemi
að halda. Það þarf aö laga til í efna-
hagsmálunum, bæta fyrir mistök lið-
inna ára í stað þess að láta þau
magnast í vandamálasúpunni, sem
borin er á borð fyrir landsmenn með
reglubundnu millibili. Við verðum að
tileinka okkur fljótt og vel þær gífur-
legu tæknibreytingar, sem oröið hafa á
undanförnum árum og halda sífellt
áfram. Og ekki síður þær stjórnunar-
aðferðir og samskiptahætti í atvinnu-
lifinu, sem vel hafa reynst í fram-
leiðslufyrirtækjum annarra landa,
sem hvað best standa sig í samkeppn-
inni. Þar mætti margt læra og aölaga
íslenskum aðstæðum þannig að komi
bæði launþegum og stjórnendum, og
þar með þjóöfélaginu öllu, að gagni.
Þaö hljómar kannski undarlega að
tala um bjartsýni og framtakssemi á
þeim dögum, þegar vandamála- og
úrtöluraus er daglegt brauð í þjóð-
málaumræðunni. En ef þjóðin hefur
ekki trú á sjálfa sig og land sitt, þá er
ekki von á bjartari tíð í efnahags-
málunum. Með því að trúa á eigin mátt
og getu og hafa þar með kjark til þess
að takast á við verkefnin, sem bíða
hugar og handá dugmikilla Islendinga,
er hægt að lyfta grettistökum. Þess er
full þörf nú á fjörutíu ára afmæli
lýðveldisins.
Elias Snæland Jónsson.