Dagblaðið Vísir - DV - 14.01.1985, Qupperneq 12

12
DV. MÁNUDAGUR14. JANOAR1985.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON.
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖROUR EINARSSON.
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM.
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON.
Fréttastjórar: JÓNAS HAR ALDSSON og ÓSKAR MAGNÚSSON.
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P STEINSSON.
Ritstjórn: SÍOUMÚLA 12—14. SÍMI 686611. Auglýsingar: SÍDUMÚLA 33. SÍMI
27022.
Afgroiðsla, áskriftir, smáauglýsingar, skrifstofa: ÞVERHOLTI 11. SÍMI 27022.
Sími ritstjórnar: 686611.
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: HILMIR HF., SÍDUMÚLA 12.
Prentun: Árvakurhf.
, Askriftarverð á mánuði 310 kr. Verð í lausasölu 30 kr. Helgarblað 35 kr.
Eluráófriði
Urskurður Kjaradóms um launahækkun til æðstu emb-
ættismanna mun verða til að spilla komandi almennum
kjarasamningum. Þessir „toppar” í kerfinu fá margir
hverjir mun meiri hækkun en launþegar almennt. Launa-
hækkunin er misjöfn, en allt upp í 37 prósent, sem
alþingismenn hljóta.
Fréttir af þessu hafa valdið reiði meðal almennings.
Sjálfur segir forsætisráðherra, að hækkanir á launum
æðstu embættismanna séu óhugnanlegar. Ráðherrann
sér, hver áhrifin verða í næstu almennum samningum.
Hafa landsfeðurnir ekki margsinnis sagt, aö nú beri að
nota „hið takmarkaöa svigrúm í efnahagsmálum” til að
bæta kjör þeirra, sem verst eru settir? En svigrúmið
hefur veriö notað til að hækka laun hinna bezt launuðu
meira en hinna.
Auðvitað ber ríkisstjórnin sem slík ekki ábyrgð á niður-
stöðum óháðs Kjaradóms, þótt margir haldi, að svo sé.
En ráðamenn munu flestir láta sér vel líka, hvernig farið
hefur um laun þeirra sjálfra. Dómurinn nefnir forsendur,
sem ýmsum er erfitt að mótmæla. Meðal annars voru síð-
ustu kjarasamningar Bandalags starfsmanna ríkis og
bæja ekki gerðir fyrir hina lægstlaunuðu. Kjaradómur
rekur í greinargerð þróun mála. Samningar BSRB um
breytingar á launastiga „fólu í sér meiri hækkun launa í
efstu launaflokkunum en í hinum lægri...”, segir Kjara-
dómur. Dómurinn dregur þær ályktanir, að breytingar í
hinum almennu samningum „jafngildi tæplega 28 prósent
hækkun launa í efsta launaflokki frá ágúst til desember
1984 og meira en 30 prósent hjá ýmsum þeirra, sem laun
hafa fengið samkvæmt ákvörðun Kjaradóms”. Vel að
merkja. Kjaradómur sækir meginforsendur sínar beint
til samnings BSRB. BSRB er því einn helzti sökudólgur-
inn. En stjórnvöld hafa hvergi tekið í spottann til að rétta
hlut hinna lægstlaunuðu. Auðséð er, hver framvindan
verður. Næst þegar samningar geta losnað, munu laun-
þegar benda á miklar launahækkanir æðstu embættis-
manna og segja, að þar eigi almennir launþegar inni um
það bil tíu prósentustig í hækkun. Þetta mun þá bætast
ofan á kröfurnar eins og þær ella hefðu orðið.
Æðstu embættismenn geta sem hægast skírskotað til
þess, að laun þeirra séu samt ekki há, „ef miðað sé við,
hvað starfsbræður þeirra hafa á öðrum Norðurlöndum”.
Þetta hefur þegar heyrzt. En hvaða íslenzkir launamenn
hafa nú laun á við það, sem „sambærileg störf” veita á
hinum Norðurlöndunum? Hefur verzlunarfólk það eða
iðnverkafólk, hjúkrunarfræðingar eða kennarar, svo að
eitthvað sé nefnt? Nei, laun hér eru miklu lægri en gerist
á öðrum Norðurlöndum, hvort sem miðað er við krónu-
tölur umreiknaðar eftir genginu eða við kaupmáttinn.
Einhverjar stéttir hérlendis, til dæmis flugmenn, og
sumir læknar, hafa jafnan sagt, að þeir geti sem auðveld-
ast flutt sig til annars lands til að auka tekjur sínar. Þetta
geta fleiri fullyrt, en einna sízt blessaöir ráðherrarnir.
Kannski finnst sumum ekki mikið, þótt forsætisráðherra
hafi sjöföld laun verkamanns. En miðflokkurinn sænski
er ekki aflögufær um þingsæti, hvað þá ráðherrastól,
fyrir Steingrím Hermannsson, ef hann flytti sig til
Svíþjóðar.
Orskurður Kjaradóms verður ekki gleymdur næst
þegar samið verður. öðaverðbólgan nú gerir samnings-
stöðuna slæma, og að samanlögðu er hætt við, að nýir
verðbólgusamningar taki við á hausti komanda.
Haukur Helgason.
„Með breytingu þjóðfólags og skóla hefur orðið félagslega og fjárhagslega auðveldara fyrir nemendur,
sem hœtt hafa í skóla, að taka upp þróðinn að nýju ef hugur stefnir til náms."
Lenging skólaskyldu
Meö fræöslulögunum 1907 gengur
þjóöfélagiö í ábyrgð fyrir þvi að ung-
menni fái lágmarksfræðslu. Afstaöa
margra til skólagöngu var þá sú aö
hún væri tímaeyðsla og geröi menn í
besta falli óhæfa til að vinna gagn-
leg störf.
Foreldrar báru ábyrgð á kennslu
barna yngri en 10 ára í lestri og skrift
en um 14 ára aldur hófst brauðstritiö.
Svo viröist sem yfirstjóm fræðslu-
mála hafi þótt heimilin standa sig
slælega í kennslunni því skólaskylda
er færð niöur um tvö ár 1926 og um
eitt ár tíu árum síöar. Hins vegar
gátu skólahverfi til sveita sótt um
undanþágu þannig aö börn væru ekki
skólaskyld fyrr en 8, 9 eða 10 ára.
Skólarnir munu þó hafa fylgst meö
a.m.k. lestrarkunnáttu barnanna.
Árið 1946 er skólaskylda enn lengd
um eitt ár í þéttbýli, en nú í hina átt-
ina, og lýkur með unglingaprófi. I
sveitum taka nemendur þó víðast
„fullnaðarpróf” ári fyrr og sennilega
er ekki meira en rúmur áratugur
síðan þaö var að fullu lagt niður.
Sem stendur eru börn því skóla-
skyld frá 7—15 ára aldurs.
Breytt þjóðfélag
ÞÓRIR
JÓNSSON,
SKÓLASTJÓRI, ÓLAFSFIRÐI.
ustu árin áður og fyrsta áriö eftir að
skólaskyldu lýkur ættu þó að hafa
mikilli reynslu að miðla og eiga aö
gera það.
Við setningu Menntaskólans á
Akureyri haustið 1954 sagöist Þórar-
inn Bjömsson, skólameistari, álita
að óþarfi hefði verið að lengja skóla-
skylduna með fræöslulögunum 1946.
Hann taldi ekki vafa aö 14 ára ungl-
ingi, sem er áhugalaus í námi en
hefur kost á einhverju starfi, sé
starfið hollara og þroskavænlegra.
Þessi orð Þórarins ættu menn að
muna nú, 30 ámm síðar, þegar enn
er talað um að lengja skólaskyldu.
Mörgum unglingnum yrði skólinn að-
eins dagvistarstofnun sem h'tið veitti
annað en húsaskjól. Slíkt væru slæm
örlög skóla sem samkvæmt lögum á
,,að búa nemendur undir líf og starf í
lýðræðisþjóðfélagi”.
• „í hugtakinu skólaskylda felst
ekkert annað en skylda til að
vera í skóla á þeim tíma og jafnlengi
og löggjafinn ákveður."
1 skólahverfum þar sem í boði er
skólaganga fyrir 6 ára böm og 16
ára. 0—9. bekkur, sækja þau
undantekningarlitið skóla. Af því má
draga þá ályktun að afstaða almenn-
ings til skólagöngu sé nú önnur og
jákvæðari en um aldamótin síðustu.
Breytingunni ætti samfélagiö að
mæta með þvi að gefa tækifæri til
skólagöngu en ekki beita valdi og
skipa fólki í skóla, að minnsta kosti
ekki eftir að sjálfræði er náð um 16
ára aldur.
Enn ber á því að menn, jafnvel
kennarar, átti sig ekki á mun skóla-
skyldu og fræðsluskyldu. I fræðslu-
skyldu felst skylda foreldra tU að
böm þeirra njóti menntunar sem
geri þeim kleift að vera frjálsir
þjóðfélagsþegnar í starfi og leik og
einnig skylda samfélagsins tU að búa
fólki skilyrði tU að afla sér þeirrar
menntunar.
Mér finnst eðUlegt að leggja aðal-
áherslu á ábyrgð foreldra í þessu til-
liti en samfélagiö aðstoði þá við
fræðslu bamanna. Með skólaskyldu
er ábyrgöin hins vegar tekin af
herðum foreldranna og þeir veröa
eins og þriðja hjól á vagni við uppeldi
barna sinna.
Hvað beri að gera ef foreldrar
sinna ekki uppeldi barns, fræðslu og
annarri menntun, er ekki ætlunin að
fjalla um hér en að sjálfsögðu þarf aö
tryggja rétt þess sem best.
I hugtakinu skólaskylda felst ekk-
ert annað en skylda tU að vera í skóla
á þeim tíma og jafnlengi og löggjaf-
innákveður.
Ljóst er því aö afnám skólaskyldu
þýðir ekki afnám fræðsluskyldu.
I skólanum þar sem ég kenni,
Gagnfræðaskólanum Olafsfirði,
hefur þróunin verið sú hin síðari ár
að þeim 8. bekkingum hefur f jölgað
sem sækja um að setjast í 9. bekk.
Fleiri nemendur sem hafa verið mót-
snúnir námi í yngri bekkjum skólans
hafa vUjað koma í 9. bekk. Nú er
algjör undantekning ef 8. bekkingur
kemur ekki i 9. bekk og hefur raunar
verið um margra ára skeið. Varla er
Olafsfjörður öðmvísi en önnur skóla-
hverfi að þessu leyti. Eg get því með
engu móti séð að nemendum sé ein-
hver greiði gerður með því að skylda
þá til setu í 9. bekk.
Með því að hafa 9. bekkinn frjálsan
vinnst hins vegar það að afstaða
nemenda tU náms breytist. I fyrsta
sinn eru þeir í skóla án þess að þeir
séu knúðir af ópersónulegu ríkisvaldi
en einmitt það er mikUl þyrnir í
augum margra 7. og 8. bekkinga.
Meö því að skylda 15—16 ára unghng
tU skólagöngu er samfélagiö beinUn-
is að segja honum stríð á hendur um
þaö leyti sem þaö er einmitt að gefa
honum nokkurt f rjálsræði tU að velja
og hafna meö veitingu sjálfræðis 16
ára.
Með breytingu þjóðfélags og skóla
hefur orðið félagslega og fjárhags-
lega auðveldara fyrh- nemendur,
sem hætt hafa í skóla, að taka þráð-
inn upp að nýju ef hugur stefnir til
náms. Um það hef ég mörg dæmi úr
meira en tveggja áratuga kennslu að
nemendur, andsnúnir skóla, sem
hættu eftir 8. bekk, koma nokkrum
árum síöar, fuUir áhuga, og lyfta
grettistaki í námi. Eg efa að skyldu-
seta í 9. bekk hefði gert þeim gott og
fuUyrði að þeir heföu lært lítið sem
ekkert og aUra sist vinnubrögð, sem
þó verður aö teljast aðalmarkmið
náms.
Skólamenn hafa furðulítið fjaUaö
um reynslu sína af skólaskyldu ungl-
inga. Þeir sem kenna ungUngum síð-
Einhvem veginn virðist hafa
bögglast fyrir brjóstinu á frændum
okkar, Dönum, að leysa unglinga-
vandamáUð með því að teygja skóla-
skyldu lengra upp eftir táningaaldri.
I Politiken birtist grein hinn 10.
desember 1978, sem bar yfirskriftina
„Neyöaróp frá 16 skólastjórum
vegna ofbeldis nemenda”. Einn
skólastjóranna segir að margir 15—
17 ára nemendur trufU kennslu á
aUan hátt vegna þess að þeir sjái
engan tilgang í skólaveru srnni en
séu þar eingöngu af því að þess sé
krafist af þeim.
I sömu grein er einnig vitnað í orð
fræðslustjórans í Helsingor. Hann
segir: „Níu ára skólaskyldan hefur
alls ekki orðið skólanum tU góðs og
ég beiti henni Uka sveigjanlega, þ.e.
útskrifa nemendur í 9. bekk sem geta
komist í vinnu.”
Niðurlag
Stjórnvöld geta með öörum hætti
en skólaskyldu fengiö ungUnga til
náms í 9. bekk ef æskilegt telst vegna
þess margfræga þjóðarhags. Greiða
mætti niður námsbækur, veita
nemendum verulegan námsfrádrátt
ef þeir hafa tekjur en annars lækka
.skatta framfærenda þeirra svo um
munar. Þá mætti hækka ferða- og
dvalarstyrki 9. bekkinga sem þurfa
að sækja skóla utan heimabyggöar
sinnar.
Vera má að hægt sé að sykra
ungum bömum svo skólaskyldu að
þau veröi ekki fjandsamleg skóla.
Ég tel það hins vegar útilokað þegar
unglingar og f uUorðnir eiga í hlut. Þá
gildir einu hve „góður skólinn er; sé
fólk þvingað í hann með valdboði
verður hann aldrei annað en leiðin-
legkvöð.
Þórlr Jónsson.