Dagblaðið Vísir - DV - 14.01.1985, Qupperneq 13

DV. MÁNUDAGUR14. JANUAR1985.
13
Borð fyrir þrjá
I fyrstunni var framkvæmd lýð-
ræðisins þannig, að allir tóku
ákvarðanir á þorpstorginu eða
sveitarþinginu. Síðan tók við sá siður
aö fólkiö kaus fulltrúa sína og sendi
þá á þingin og til stjórnunarstarfa.
Þetta var eðlilegt, ekki síst meö tilliti
til þess að samgöngur voru erfiðar
og sambandsleysi milli sveita og
landshluta. Fuiltrúamir fóru því
með völd í umboði fólksins og án
samráðs við það oft og tíðum svo
mánuðum skipti.
En hiö almenna valdaafsal til full-
trúanna var ekki markmið. Það var
ill nauösyn vegna aðstæðna. Nú eru
aöstæður öðruvísi og betri. Vmsar
hinna gömlu forsendna fulltrúa-
lýðræðisins og miðstýringarinnar
eru brostnar. Nú hefur fólk allar
aðstæður til þess að ná ýmsum þeim
völdum, sem það afsalaði sér. Þetta
á við um heimaslóö og landsmál.
Með nútíma tækni og samgöngum
ætti fólk að geta haft hönd í bagga
með stjómun mála, þó á kjörtímabili
sé. Það ætti að greiða atkvæði um
ýmsar meginlínur í stjórnmálum,
framkvæmdir og þjónustu.
Aðsetrum valdsins verður að
fjölga og þau verða að færast til.
Fólk á aö fá til sín völd heim í héruð
og frá stjómmálamönnunum. Valdið
á að dreifast frá stofnunum og
embættismönnum til fólks eða kjör-
inna fulltrúa þess. Þetta er eitt af
fyrirferðarmestu verkefnum í
stjómmálum Vesturlanda og sums
staðar hefur framkvæmd þess tekið
á sig þá skrýtnu mynd aö settar hafa
verið upp sérstakar stjómarstofnan-
ir, valddreifingarstofnanir, og jafn-
vel sérstakir ráðherrar, valddreif-
ingarráðherrar, til að hrinda vald-
dreifingunni í framkvæmd.
En hver er raunin hér, hvemig
gengur fólki að ná völdum?
1 síöustu grein lýsti ég þeirri
skoðun minni, að miðstýring væri
eitt höfuöeinkenni íslensks stjórn-
mála- og efnahagslifs. Hún lýsir sér
áýmsanhátt.
Miðstýring forstjóranna
1 fyrsta lagi er mjög rík
tilhneiging til að fela ákveðnum
stofnunum aö sjá um tiltekin verk-
efni á landsvísu. Þetta á sér
ákveðnar skýringar í fortíðinni,
þegar hin stóm, samstilltu verkefni í
atvinnumálum, samgöngum og
félagsmálum kröfðust aðstööu,
upplýsinga og sérþekkingar, sem
var af skomum skammti. Nú er hins
vegar öldin önnur. Nú er þekking, að-
staöa og vilji til þess um allt land að
ná verkefnum heim í héruð. En þeir
sem þegar hafa völdin þráast við.
Fróðlegt hefur verið að fylgjast meö
tilraunum til að breyta starfsemi
Framkvæmdastofnunar eöa leggja
hana niður. Sjálfstæöisflokkurinn,
sem í upphafi barðist gegn henni,
hreiðraöi síðan vel um sig í henni og
hefur ekki sýnt neina raunveralega
tilburði til aö breyta starfseminni.
A sama tíma og valddreifingar-
stefnan fer um Vesturlönd, er
íslenska ríkisstjórnin að áforma svo-
kallaða Þróunarstofnun, sem verður
stóikostlegasta miðstýringartilraun í
íslensku efnahagslífi. Þar á að safna
saman núverandi verkefnum Fram-
kvæmdastofnunar, öllu sjóðadrasl-
inu, sem nú er til, og eignarhaldi og
Kjallarinn
GUÐMUNDUR
EINARSSON
ALÞINGISMAÐUR í
BANDALAGI
JAFNAÐARMANNA
vegna fámennis og sérstaks
átrúnaðar á hæfileika einstakra
manna. I hendur þeirra safnast þá
valdataumar úr mörgum og gjarnan
ólíkum óttum. Ætli það sé ekki skýr-
ingin á því að dr. Jóhannes Nordal er
æðsti embættismaður virkjunar-
mála, áhrifamaður um iðnaöar-
stefnumótun og í forsvari samninga
um stóriðju og einhver voldugasti
ráðamaður og ráðunautur landsins í
lánsf jár- og peningamálum almennt.
Atrúnaðurinn tekur ekki alltaf á sig
svo stórkostlegar myndir. Til dæmis
þykir nóg að Stefán Valgeirsson sé
bæði alþingismaður og formaður
bankaráðs Búnaöarbankans.
Miðstýring vinanna
I þriðja lagi verður miðstýring
vegna ýmiss konar sambanda. Þau
geta t.d. verið gegnum fjölskyldu-
tengsl, skólagöngu, stjórnmála-
flokka og félagastarfsemi af ýmsu
tagi, svo sem samtök atvinnugreina,
klúbba ýmiss konar og leynifélög. 1
þessum flokknum eru t.d. umfangs-
mikil tengsl Sjálfstæðisflokksins inn-
an fjármálakerfis þjóðarínnar. Sjálf-
stæðisflokkurinn ræður yfir flestum
• „Á sama tíma og valddreifing-
arstefnan fer um Vesturlönd, er
íslenska ríkisstjórnin að áforma
svokallaða Þróunarstofnun, sem
verður stórkostlegasta miðstýring-
artilraun í íslensku efnahagsllfi."
stjórnun allra ríkisfyrirtækja. —
Þetta kalla sumir að minnka báknið.
Miðstýring afburðamann-
anna
1 öðra lagi verður miðstýringin
stærstu fyrirtækjum landsins, þar
sem era Eimskip, Hafskip, ISAL,
Flugleiðir, svo nokkur dæmi séu
nefnd.
I Reykjavík eru þremenningar,
sem borða reglulega saman. Allir
era háskólamenntaðir, metnaðar-
gjarnir baráttumenn á líkum aldri
og mótaðir á líkan hátt, af Sjálf-
stæðisflokknum, VSl, blaðamennsku
á Morgunblaðinu og sameiginlegri
útgáfu tímarits.
Nú ræður einn þeirra Reykja-
víkurborg, annar Vinnuveitenda-
sambandinu og sá þriðji er formaður
Sjálfstæðisflokksins. Sumir telja að
það síöasttalda gæti orðið sameigin-
leg reynsla þeirra allra áður en öldin
er úti.
Fámennisvald og
sérhagsmunir
Þetta samanþjappaöa vald
fámennis og stofnana hefur auðvitað
margvísleg áhrif. Hver skyldu
áhrifin vera á lýðræðislega
ákvaröanatöku og framvindu?
Hvemig ætli yfirstjórn Lands-
virkjunar gangi að sannfæra Seðla-
bankann um að erlendar lántökur
fyrii'tækisins séu í lagi, enda séu þær
samkvæmt óskum áhrifamanna um
iönaðarstefnu?
Dæmin eru auövitað of mörg fyrir
stutta blaðagrein, en staðreyndin er
sú að áhrifa skrifstofuveldisins og
miðstýringarinnar gætir á fjölmörg-
um sviðum.
Ahrifin eru neikvæð lýðræðinu,
vegna þess að einstaklingurinn hefur
hverfandi möguleika á því að hafa
áhrif á ákvarðanir sem teknar eru og
varða líf hans.
Áhrifin era neikvæð hagsældinni
vegna þess að ákvarðanir eru teknar
af embættismönnum, sem era
staddir langt frá viðfangsefninu og
þekk ja það ekki sem skyldi.
Ahrifin eru neikvæö heildarhags-
munum þjóðarinnar, þar sem
fámennisvaldið tekur ákvarðanir,
sem oft era til þess aö þjóna sérhags-
munum, sérhagsmunum einstakl-
inga, fyrirtækja eða byggðarlaga.
Guðmundur Einarsson.
Kjaradómur hefur nú birt ákvörð-
un sína um laun þeirra ríkisstarfs-
manna er ákvörðunarvald dómsins
nær til. Þar er að vonum margt sem
vekur athygli. Laun þessara hæst
launuöu starfsmanna ríkisins hækka
að meðaltali um 5 til 6% meira en hjá
öðrum ríkisstarfsmönnum sem þó
háðu mánaöarlanga baráttu fyrir
sínum prósentum. Hversu oft höfum
við ekki heyrt söng ráðamanna þjóð-
arinnar þess efnis að prósentuhækk-
un megi ekki ganga upp allan launa-
skalann. En hver trúir á slíkt nú eftir
þennan dóm.
Um niðurstöður kjaradóms er
margt jákvætt. Ber þar sérstaklega
að geta þess viðhorfs að meta starf
til launa en fella niður aukagreiðsl-
ur. Greinilegt er líka aö dómurinn
hefur tekið tillit til dýrtíðar í þessu
landi og gætt þess að fara ekki með
lægstu launin, sem hann ákveður,
niöur fyrir það lágmark sem þarf til
að f ramfleyta meðalfjölskyldu.
Hækkanir eru mismunandi hjá hin-
um ýmsu starfshópum. Mesta at-
hygli í því sambandi vekur 37%
hækkun á launum þingmanna. Laun
þeirra fara upp í kr. 56.970. Auk þess
hækka kostnaðargreiðslur, eins og
það er nefnt, verulega. Dómurinn
virðist hafa komist að þeirri niður-
stööu aö starf þingmanna hafi verið
ranglega metiö.
Mat á störfum
Nú stendur yfir endurmat á störf-
um kennara í landinu. Ýmsir hafa
verið þeirrar skoðunar að störf
þeirra væra ranglega metin, m.a.
margir þingmenn og sumir ráöherr-
ar. Nauðsyn væri því að bæta þar
um. I kröfugerð fyrir nýgerða sér-
kjarasamninga fóru kennarar fram á
að byrjunarlaun þeirra yrðu kr.
26.400. Það var rekið upp mikið
ramakvein á æðri stöðum og sumir
fjölmiðlar lýstu því yfir með stórum
fyrirsögnum að kennarar væru að
sprengja alian launaskalann. Niður-
staða þeirra samninga varð hækkun
um tvo launaflokka eða kr. 1.286
fyrir byrjandi kennara. Stórkost-
legt! Auk þess var samiö um greiösl-
ur fyrir undirbúning og stílaleiðrétt-
STORIDOMUR
Kjallarinn
KÁRI
ARNÓRSSON,
SKÓLASTJÓRI
í FOSSVOGSSKÓLA
ingar og getur orðið þegar best lætur
sem næst einn launafl., um það bil
kr. 700. Byrjunarlaun kennara
samkv. þessu era þá kr. 20.136 plús
kr. 700, samtals kr. 20.836. Ég held að
þessi samningur sé einhver mesta
niöurlægingin í allri samningasögu
kennarasamtakanna og var þó
margtslæmtfyrir.
Eitt hundrað og
fjörutíu prósent
Nú skulum viö bregða okkur á
nýjan leik yfir í kjaradóminn og gera
samanburð á nýumsömdum kjörum
kennara og dæmdum launum þing-
manna. Eins og fyrr segir fá
alþingismenn nú kr. 56.970 í
mánaðariaun. Fyrir utan þetta er
veruleg hækkun á kostnaðar-
greiðslum sem fela í sér ýmis
fríðindi sem kennarar hafa ekki.
Eins og sýnt er í töflu er fylgir
þessari grein er vinnutími þessara
^ „Niðurstöður
dauðadómur
stjórnvalda."
kjaradóms eru
á launastefnu
tveggja starfshópa mjög svipaður
þar sem hann er samþjappaður, en
nær ekki jafnt yfir allt árið.
Menntunarkröfur eru forsenda fyrir
öðra starfinu en sanngjamt er að líta
svo á aö menntun þessara starfshópa
sé svipuð að „meðaltali”. En hver er
svo launamunurinn? Hann er, segi
og skrifa, 36.044. Er nú hægt að
réttlæta slfkt með nokkru móti? Geta
menn fundiö einhver rök fyrir því að
alþingismenn eigi að hafa 140%
hærri laun en kennarar hafa að
meöaltali? Geta menn ímyndað sér
að slík launapólitík stjórnvalda geti
leitt tfi annars en styrjaldar á launa-
markaði og flótta úr störfum sem
svona era vanvirt?
Stjórnendur
Nú vUl svo einkennilega tU að
munurinn á launum þingmanna og
kennara er nákvæmlega þau laun
sem skólastjóri fær fyrir að stjórna
skóla með 500 nemendum. Laun hans
eru kr. 30.018 að viðbættri fastri
yfirvinnu kr. 6.000, eða samtals kr.
36.618. Það er ekki úr vegi að halda
áfram með skólastjórann úr því
hann flæktist inn í myndina og bera
hann saman við einkamarkaðinn.
Við skulum taka forstjóra sem stýrir
fyrirtæki sem hefur 500 verkamenn í
þjónustu sinni (með stærstu
fyrirtækjum í landinu). Til að
stjórna þeim hefði hann 22 háskóla-
menntaða verkstjóra auk aðstoðar-
forstjóra. Ég læt ykkur eftir að
álykta um hans laun. En trúlegt
þætti mér að hann hefði bUastyrk,
sem skólastjórinn hefur að sjálf-
sögðu ekki, og sömuleiðis frían
einkasíma, en skólastjórinn þarf
sjálfur að greiða sinn síma þó
óhjákvæmUegt sé að nota hann mikið
íþágu starfsins.
Ef kjaradómur, sem er annað en
kjaranefnd, hefði átt að ákveða laun
kennara get ég ekki ímyndað mér
annaö en byrjunarlaun þeirra yrðu
einhversstaðaryfirkr. 40.000 (éggef
þingmönnunum svohtiö fyrh- áhætt-
una, það er ekki víst þeir hljóti kosn-
mgu aftur) og laun skólastjóra í
svipuðuhlutfalU.
Dauðadómur
Niöurstöður kjaradóms eru dauða-
dómur á launastefnu stjórnvalda.
Dómurinn hlýtur að opna augu
manna fyrir þeirri valdníðslu sem
fram kom af hálfu ríkisins þegar
félagsmenn BSRB vora neyddú- tU
að heyja langa og harða baráttu
fyrU sínum smánarlaunum. Hvemig
sem á það mál er litið verður ríkis-
stjórninni einni um kennt að til
verkfalls þurfti að koma. Að endingu
vil ég taka fram að ég tel laun þing-
manna ekkihá.
Kári Arnórsson.
TAKLA: SAMANEUREXJR A VINNUTlMA KENNARA OG ÞINGMANNA.
Kennarl Albinglsmaður
1. Kennslustjndlr, (30,5 x 40/60 klst.) Þingfur.dlr (3x4 klst.) 20 1/3 klst. 12 klst.
2. KennaraAindir o.fl., nefndafundlr (2 x 2 klst.) 2 4 -
3- Viðtöl við nemendur o.fl. (2x2 klst.) Viðtöl viO kjósendur (5x2 klst.) 4 10 -
4. Námsmat, foreldrafundlr o.fl., Bréi'askrlftir þingmanna 3 1/6 - 8 -
5. Undirbúningur kennslu, undlrbúningur mála 13 1Á - 12 -
6. Xarrihié 3 3 -
Sam tals á sto.rfsviku 45 3Á - Aí^-
Vinnutimi í leyfum, éætl. 3-4 vikur 4-6 vikur
Starfstíml akóla, þlngs. 8-9 mán. 7-8 mán.
Auk þessa eru fundir í fastanefndum sem dreifist misjafnt
fx alþingismenn.