Dagblaðið Vísir - DV - 30.05.1985, Blaðsíða 14

14
DV. FIMMTUDAGUR 30. MAl 1985.
Menning Menning Menning Menning
Þorsteinn frá Hamri.
DJÚPRÆTT OG
LIMFÖGUR UÓD
- ný Ijóð Þorsteins f rá Hamri
I fyrra birtist Ljóðasafn Þorsteins
hjá Iðunni, og eru þar aliar fyrstu átta
ljóðabækur hans. Og nú er komin Ný
ljóð hjá sama forlagi, fimmtíu að tölu
auk sjö kvæða þýddra úr ensku.
Umhverfiö í þessum ljóðum er
gamalkunnugt lesendum Þorsteins.
Þetta er íslenskt sveitalif í árdaga vél-
væðingar, nákvæmar get ég varla
tímasett það. Sá sem talar í ljóðunum
minnist þráfaldlega bernsku sinnar, og
þá þannig að einstök atvik verða lif-
andi aftur með þeim hugblæ sem þeim
fylgdi. Lesendum kann að finnast bros-
lega smátt það markmið sem barns-
hugurinn setti sér í samanburði viö
afrek talandans:
Eg sá námfúsa barnshönd
skrifa í linustrikaða stílabók:
I fornöld á jörðu
var frækorni sáð. ..
En talandinn er tregafullur:
Vildi ég þó feginn bæta
fyrir margt —
og sé ennþessa stílabókarblaðsíðu
á hljóðum stundum.
(bls. 17)
Enda öðlast þessi skarpa mynd víð-
tæka merkingu; um andstæður barns-
hugar og fullorðins. Næsta kvæði, Yfir-
lit, skýrir þaö nánar:
Þú sest við að yrkja
og þú verður lítill drengur
(bls. 18)
Það fylgir líklega þessum bemsku-
heimi og -hug að þegar guði bregður
fyrir er kumpánlega um hann talað, aö
hætti Jóhannesar úr Kötlum, minnir
mig; eins og gamlan sveitamann:
bjarkarstofnarnir bragandi
af gamansemi
og hann drottinn minn
góöglaöur í hliðinu.
(bls. 19)
Oftar víkur Þorsteinn að sérstööu
skálda. Samborgarar þess sjá kannski
bara státinn sérgæðing sem virðist
helst hafa áhuga á þvi að tryggja sér
frið og aðstöðu, en
Þú ert allt annarsstaöar
með sól í fangi
og sumar í kringum þig.
(bls.35)
Þegar aðrir menn háma i sig dægrin
og svolgra stríðsöl með þá stiklar
skáldiö „með varúö yfir ísabrot hug-
ans og ótryggar vakir, nístur til hjarta-
rótar” (bls. 9).
Skáldið fær ekki að vera með í þess-
ari veislugleði jarðlífsins, en vUl nema
aldarsvipinn. Oft tengist þetta svart-
sýni í glæsilegum kvæðum með mynd-
ríkum lýsingum í dökkum Utum (t.d.
Hvar, Heiðavegir, Skeggræður, Ert þú
ljósiö).
Það er ekki nóg með að umhverfi
kvæðanna sé nær aUtaf nokkurra ára-
tuga gamalt, þar að auki byggja nokk-
ur kvæði á fornsögum en mjög mörg á
þjóðsögum. EöUlegt virðist að skýra
þetta svo aö skáldiö vilji styrkja rætur
menningarinnar, sjá samtíma sinn í
samhengi við þjóðtrú og erfðavenjur.
Þetta gerir Þorsteinn Uka beinUnis í
nokkur skipti, Njálu tengir hann við
kvenfrelsisbaráttu samtímans:
Líkt óg svo margir
hef ég unnið til syn junar
umHaUgerðarhárið ^ ^
Og freudisminn birtist í oröalagi
fjárbænda áður fyrr:
Bók (...)
Er hart aö játa aö hér sé aUt
sem hugðistu dylja, á blóði nært?
Hér braust það f ram
meöan byrgðirþú
hvemgluggaogsmugu...
GamU sauður.
(bls. 31)
Orðfæri Þorsteins er í grundvaUar-
atriðum af þessum toga, en þó mjög
fjölbreytUegt eftir efni; ritmál,
upphafið skáldamál, fornsagnamál,
o.fl. kemur fyrir. Sjálfur Ukir Þor-
steinn ljóöum sínum við brýr (bls. 30),
og það er ástæða tU að þakka honum
sUka brúargerð miUi menningar-
heima. Mikið gagn vinnur hann ís-
lenskri menningu með því og er þetta
ekki tU fyrirmyndar um málvemd þá
sem nú er svo mjög tU umræðu? Samt
er önnur ástæða miklu merkari fyrir
því að skáldiö leitar svo mjög til
fortíðarinnar. Þetta er einfaldlega
leiðin inn i skáldheima hans. Ymis ljóð
leita róta eigin Ufs hans (t.d. Vatn,
Reisubók) Ferðahugur lýsir þvi einkar
vel hve fánýt er leitin — burt
inn rakleitt i annað hús,
aðra sjálfsmynd og sögu —
staðnæmist aldrei í ósviknum keimi
þíðvinda, moldar og þara;
(bls. 49)
En einkum finnst mér ljóðið Staðir
segja mikið um leið hans tU skáld-
skapar:
Staðir
sem helst leita á hug minn:
þarríkireinkumþögn...
Áeinumþeirra
hnígur föl brekka niöur í
gamalt bæjargU;
á öðrum er leirflag
sem ég man einkum með
hófsporum í hörsU —
og djúpt í hug mér
blundar einmál og íbyggin
starartjömin. . .
(.. .bls.38)
Menn sjá að aUtaf er þetta skörp
mynd úr náttúrunni, mynd hluta sem
mega vera þýðingarlausir öUum
öðrum en skáldinu. Hann er að upp-
Bókmenntir
Örn Olafsson
götva sinn eigin skilning á heiminum í
„smáatriðum”, feta óruddar brautir.
Og nú, þegar hann hefur leitt okkur um
starmýrar og heiðar Borgarfjarðar-
héraös, ber ég loks kennsl á förunaut
hans, þótt hann sé í nokkurri fjarlægð;
það er fínlegur franskur gyðingur,
stertimenni mikið í klæðaburði, enda
heimagangur í öUum fínustu veislum
Parisarumaldamótin: Marcel Proust.
Auðvitað er Þorsteinn ekki að elta
hann, vissi kannski ekki af honum, en
þeir stefndu bara í sömu átt, áttu sam-
leiö. Markmiöiö á þessari leið má
meðal annars kaUa; að lifa fyUUega á
andartakinu sem Uöur. Þetta birtist
skýrt í kvæðum svo sem Þrjár vorvís-
ur, Þú og
OÞOL
Hvað er á við andartaksins fögnuö:
upphaf nýs Ufs
úr skurn höfugra dagdrauma?
Á eftir
hefurðu ekki hugmynd um
hvaö vaktiþaö,
eigingirninni nægir
aðöðlastþað.
Bráðlætinu nægir
aö geta brennt það til ösku
fyrirímyndað nýtt.
HoUvættir,
ljóstið mig sprotum yðar
að ég megni að afbera
heimsmynd hamskiptanna —
una viö andartaksins
vængjaöa fögnuð,
lifa.
(bls.57)
Líking er tekin af fugU og hæfir það
vel efninu; eggskurn bresturí 1. erindi
en í hinu síðasta hefst nýtt Uf til leik-
andi flugs upp yfir hversdagsleikann.
Ekkert getur verið óUkara egginu en
það sem úr því kemur, það eru sann-
köUuð hamskipti. Eggið þekkjum viö
að eru höfugir, þ.e. þungir og syfjuleg-
ir dagdraumar. En hið nýja? Það er
ekki nóg með að ekki verði vitað hvað
vakti það, almennur hugsunarháttur
(gestanna í veislugleði kvæðisins
Skáld, sem áður var um talaö), þ.e.
eigingirni og bráölæti, spyr ekki um
þaö. Og sá sem horfir ekki eftir kjarna
hlutanna getur ekki skynjað neitt nýtt.
En það er svo erfitt að afbera þessa
kennd, að yfirstíga takmörk sín að til
þess verður að treysta á utanaðkom-
andi galdur.
Þýdd ljóð
þessarar bókar held ég að muni vekja
athygli. Eitt er eftir Robert Frost, tvö
eftir Wordworth og fjögur eftir Edgar
Allan Poe — þar á meöal sjálfur Hrafn-
inn, sem Einar Ben. þýddi fyrir einum
niutiu árum. Heyrt hefi ég að einhver j-
ir fleiri hafi þýtt þetta kvæði en um
slíkt eru því miður ekki til skrár.
Hér er ekki svigrúm til að fara í
rækilegan samanburð þýðinga og
frumtexta. Þaö er svo mikið verk að
B.A. ritgeröir eru skrifaðar um slíkt
efni sem samanburöur tveggja þýð-
inga Hrafnsins er. Hér koma því
aðeins fáeinar almennar athugasemd-
ir um það. Það hlýtur að vera mikið
vandaverk að þýða Hrafninn, m.a.
vegna mikils rims sem er áberandi
þáttur í kveðandi kvæöisins. Svo
„gamalgróið” sem orðfæri Þorsteins
er, þá hefur þýðing hans þó einmitt það
framyfir þýðingu Einars að vera á
tiltölulega eölilegu nútímamáli. Þetta
er þó mest við fyrstu sýn, þýðing
Einars venst fljótt. Þar ber töluvert á
fomfálegu oröalagi, stundum er það
jafnvel stirt. En þess ber að gæta, að
kvæðið er ort á mjög fomfálegri ensku.
Og i grundvallaratriðum er orðalag
Einars einfalt og þjált og þýðing hans
sýnist mér mun nákvæmari en Þor-
steins, bæði í efnisatriðum og orðalagi.
Fáein dæmi:
3. erindi: „And the silken sad
uncertain rustling of each purple
curtain/ Thrilled me — filled me with
fantastic terrors never felt before;”/
So that now, to still the beating of my
heart, I stood repeating: /
Einar: „Skráfaði í skarlatstjöldum,
skulfu kögur huldum völdum;/ hrolli
ollu, engu sinni/ áður kunnum, gnýir
þeir./ Hjartslátt setti að mér illan,/ og
eg margtók til að stilla’ hann:
Þorstelnn: „Hljótt og dapurt hóf að
gnauða/ hjá mér stofutjaldiö rauða/ og
mig gagntók æði dulið/ ógn og hrolli
samtvinnað;/ Stóð ég sem við strengi
festur,/ stamaði minn fyrsta lestur: ”
Það á illa við að segja að stofutjald
gnauði, enda bara haft vegna ríms. Og
„sem við strengi festur” er viðbót þýð-
anda sem Einar hafði ekki.
7. erindi: „Open here I flung the
shutter, when, with many a flirt and
flutter,/ In there stepped a stately
Raven of the saintly days of yore.”/
Einar: „Opnum þá ég hlera hrindi,/
hoppar inn úr næturvindi/ aldinn
hrafn, en blakkir, breiðir/ berja loftið
vængirtveir.”
Þorsteinn: „Upp ég glugga opnum
svipti;/inn þá flaug og buxum kippti/
svartur hrafn með fjaðrafumi;/ fugli
vitrum sópar að.” Hér leiðir rímþröng-
in Þorstein í smekklausa buxnakippi.
8. erindi: „Though thy crest be shom
and shaven, thou, „I said, „art sure no
craven,/ Ghastly grim and ancient
Raven wandering from the Nightly
shore —/ Tell me what thy lordly name
is on the Night’s Plutonian shore!”/
Quoth the Raven, „Nevermore.”
Einar: „Þótt ei hamur þinn sé
fagur,/ þú ert”, sagði ég, „ekki ragur./
Þaðan, fom og furðu magur/ fugl, þú
komst, sem ljósið deyr./ Greindu mér
þitt hefðarheiti/ heima þar, sem ljósið
deyr. ’ 7 Innir hrafninn: „Aldrei meir. ”
Þorsteinn: „Prúður ertu að sjá,
minn séra;/ síst mun kappinn ragur
vera;/ myrkrastranda meginfrera/
muntu eiga að samastað;/ má ég vita
heföarheiti/ herrans — í þeim sama-
stað?”/ Aldrei framar”, fuglinn
kvað.”
Ekki þarf frekar vitnanna við um
hve miklu máttugri tök Einar Ben
hafði á þessu kvæði Poe’s en Þorsteinn
nær. Allt um það er mikill fengur að
þessari bók, og þá einkum vegna frum-
sömdu kvæðanna. Ekki er hægt að
rýna í hvert og eitt þeirra á þessum
vettvangi og verðum við hér að láta
staöarnumið.
örnölafsson.
Slappaðu af með
Úrval í hendi.