Dagblaðið Vísir - DV - 27.12.1985, Blaðsíða 4

4
DV. FÖSTUDAGUR 27. DESEMBER1985.
Menning___________Menning___________Menning___________Menning Mennii
þeirra sem koma suðureftir er hin
fagra hershöfðingjaekkja Anna
Petrovna og fjölskylda hennar.
Þeir sem heima sátu skríða úr híði
sínu og fagna sumargestunum.
Einn þeirra er kennarinn, Plat-
onof, sem verður þungamiðja í lífi
fólksins í leiknum. Hann er hinn
gáfaði, skemmtilegi sjarmör, sem
heillar alla, konurnar falla fyrir
honum og karlarnir dá hann. En
þó Platonof teljist varla miðaldra
er hann lífsþreyttur. Vonirnar hafa
brugðist, hann hefur staðnað sem
skólastjóri í litlum bæ.
Hann er spurður: „Hvers vegna
varð ekki meira úr þér?“ og skiljan-
lega vefst honum tunga um tönn.
Þrátt fyrir gáfur sínar og persónu-
töfra er Platonof nefniléga veik-
geðja og tvístígandi, hann skýtur
sér undan ábyrgð og fellur sam-
viskusamlega fyrir öllum freisting-
um sem á vegi hans verða. Ef til
vill er það, einmitt þessi tvískinn-
ungur sem fær allar konur til að
elska hann. Þær geta verið honum
undirgefnar en um leið vekur hann
upp verndarhvötina í þeim og viss-
una um að geta gert úr honum
betri mann, leitt hann til nýs lífs.
„Nýtt líf, það er gamall söngur,“
segir vesalings Platonof.
Þegar upp er staðið skapar hann
flestum öðrum persónum í leiknum
örlög, beint eða óbeint. Hann verð-
ur nærri harmræn persóna. Hann
er í tygjum við svo margar konur
að allt fer á endanum í hönk.
Arnar Jónsson leikur Platonof.
Mér fannst Arnari láta betur að
sýna neikvæðu hliðarnar á honum,
tillitsleysi, méinfýsni, vingulshátt
og sérhlífni hans, heldur en yfir-
máta sjarma hans, sem vinnur
hjörtu allra. Mér fannst vanta eitt-
hvað í myndina plúsmegin. En
engu að síður skapar Arnar hér
eftirminnilega persónu og eftir þvi
sem hallar undan fæti fyrir Platon-
of verður myndin heilsteyptari.
Þó að hlutverk Platonofs sé
kannski sá ás sem allt snýst um
má segja að flest hlutverkin séu
mikilvæg í leiknum. í sýningu
Þjóðleikhússins er valinn maður í
hverju rúmi. Ekkjuna fögru leikur
Helga Jónsdóttir og fatast hvergi.
Hún er glæsileg og heldur fullri
reisn þrátt fyrir ágjöf í samskiptun-
um við Platonof. Margt mætti tína
til um leik Helgu en einkar vel
þótti mér henni takast til í atriðinu
í stofu Platonofs.
Þeir Bessi Bjarnason, Rúrik
Haraldsson og Róbert Arnfinnsson
leika þrjá mektarmenn og skapa
hver um sig aldeilis frábærar per-
sópur. Mér liggur við að segja þeir
leika ekki - þeir eru.
Þau Guðbjörg Thoroddsen og
Sigurður Skúlason leika ungu
hjónin Sofju og Sergei. Guðbjörg
er örugg og yfirveguð í leik sínum
og Sigurður sýnir vel örvæntingu
hins niðurbrotna eiginmanns þegar
hann kemst að ástarmakki konu
sinnar og Platonofs.
Lækninn leikur Pétur Einarsson
með stanislövsku yfirbragði og
systur hans, konu Platonofs, leikur
Lilja Guðrún Þorvaldsdóttir. „Ég
er fantur og hún er flón,“ segir
Platonof. Lilja sýnir vel hina und-
irgefnu eiginkonu sem í lengstu lög
stendur með manni sínum, alltaf
fús að fyrirgefa en hann gengur þá
bara ennþá lengra í ótryggð sinni
ogyfirgangi.
Steinunn Jóhannesdóttir leikur
vandræðalegt hlutverk hinnar sí-
skælandi Maríu sem Platonof hefur
yndi af að kvelja og hrella á allan
hátt og kemst hún vel frá því.
Og eins og tindrandi stjarna í
litlu hlutverki Markós, sendiboða
héraðsdómarans, er Þorsteinn Ö.
Stephensen. Hann er hreint út sagt
guðdómlegur, enda segir Markó
svo sjálfur í leikritinu, að hann
líkist guði, „því hann skapaði mig
í sinni mynd“.
Öll ytri umgjörð leiksins er ákaf-
lega vönduð, í hefðbundnum stíl.
Sviðsmynd Alexandre Vassiliev er
oft stórbrotin og vel útfærð, eink-
anlega skógurinn, þar sem trjá-
stofnarnir minna á skógarhallir
Kjarvals. Og tæknibrellurnar í
lestaratriðunum eru alveg pott-
þéttar.
Búningarnir eru ákaflega fallegir
og vel unnir, og allur sviðsbúnaður
trúr þeim stað og tíma sem leikur-
inn á að gerast á.
Fyrst og síðast hlýtur heiðurinn
af vel unninni sýningu að vera
Þórhildar Þorleifsdóttur leik-
stjóra. Hún hefur unnið mikið verk
og gott og vissulega einnig fengið
nægan tíma til æfinga og gott
samstarfsfólk. Að mínurn dómi er
þetta vönduð sýning og vel fallin
til vinsælda. AE.
upphaflega gerð leikritsins sem
handrit er hann hafi umskrifað,
skorið niður, stokkað upp og jafn-
vel bætt inn persónum en engu að
síður alltaf verið anda Tsjekovs
trúr.
Og víst er um það að í þessu leik-
riti þekkjum við bæði heildaranda
og einstakar manngerðir úr öðrum
Þjóðleikhúsið:
VILLIHUNANG
Höfundur: Anton Tsjekhov
Leikgerð: Michael Frayn
Þýðing: Árni Bergmann
Lýsing: Páll Ragnarsson
Leikmynd: Alexandre Vassiliev
Leikstjóri: Þórhildur Þorleifsdóttir
Jólaleikrit Þjóðleikhússins að
breyta h'fi sínu, vantar enda oft
orku og vilja til að taka af skarið.
Vegna hins sammannlega kjarna
verða leikritin tímalaus og eiga
skírskotun á hverjum þeim tíma
sem þau eru sýnd á og svo er einnig
nú. Við getum heimfært margt upp
á umræðu dagsins í dag, til dæmis
kvenfrelsishugmyndirnar.
Helga Jónsdóttir og Pétur Einarsson í hlutverkum sínum i Villihunangi Þjóðleikhússins.
þessu sinni er Villihunang eftir
Anton Tsjekhov, í leikgerð Mich-
aels Frayn. Þetta leikrit á sér all-
sérstæða sögu, eins og fram hefur
komið í kynningu á því að undan-
förnu. Handrit Ieikritsins fannst
fyrst 16 árum eftir lát höfundar og
lengi var deilt um hvort hér væri
raunverulega á ferðinni verk
Tsjekhovs. Nú hallast flestir að því
að um æskuverk hans sé að ræða.
í upphaflegri mynd var leikritið
mjög langt, yrði óstytt un. 6 klst. í
flutningi. Því hefur það verið stytt
og umskrifað áður en til flutnings
kæmi.
Fyrsta uppsetningin var í Stokk-
hólmi 1954, en sú leikgerð, sem hér
er á ferð. var frumsýnd í breska
þjóðleikhúsinu í júlí 1984.
Michael Frayn segist hafa litið á
verkúm hans. Hér svífur yfir vötn-
unum þessi gamalkunni andi eftir-
sjár eftir horfnum tíma, trega-
blandin þrá eftir því sem aldrei
varð og einhverju sem ekki verður
höndlað.
Persónur nálgast miðjan aldur
og finnst lífið vera að fara hjá án
þess að því hafi verið lifað.
I leikritum Tsjekovs býr miklu
meira en það sem mætir auga og
eyra við fyrstu kynni. Mörgum
kann að finnast leikrit sem Villi-
hunang tíðindalítið en fyrst og
fremst er hér, eins og í öðrum leik-
ritum höfundar, íjallað um persón-
ur um reynslu þeirra, tilfinningar
og þrár. Undir tiltölulega kyrru
yfirborði ólga ástríður en menn og
konur eru oft í fjötrum ytri að-
stæðna og geta ekkert gert til að
Leiklist
AUÐUR
EYDAL
- Leikritið Villihunang er að ýmsu
leyti með léttari blæ en seinni verk
höfundar. Mörg tilsvör eru hnytti-
leg og vekja hlátur. Þau hafa áreið-
anlega ekki orðið leiðinlegri í
þýðingu Árna Bergmann en hún
vekur athygli fyrir það hversu lip-
urt og gott mál er á henni.
Leikurinn gerist á óðalssetri í
Suður-Rússlandi. Veturinn hefur
liðið í fábreytni en með vori koma
til sumardvalar þeir sem dvalið
hafa í Moskvu, fyrirheitna landinu,
sem allir þrá að komast til. Meðal
Afangastaðir á langri vegferð
Þórunn Elfa Magnúsdóttir:
AF LEIKVELLI LÍFSINS
Bókaútgáfa Menningarsjóös 1985.
Þórunn Elfa Magnúsdóttir hefur
verið afkastamikill rithöfundur og
á langan ritferil að baki. Ritverk
hennar eru af ýmsu tagi ritgerðir,
skáldsögur og smásögur en skáld-
sagan er þó öðru fremur vettvangur
hennar. Rúmlega hálf öld er síðan
hún sendi frá sér fyrstu skáldsög-
una, Dætur Reykjavíkur, 1933. Sú
saga vakti verulega athygli og varð
mjög vinsæl. Þótt höfundurinn
væri aðeins rúmlega tvítugur fór
ekki á milli mála að hann ritaði
létt og fallegt sögumál, kunni vel
að segja sögu, brá upp raunsæjum
myndum úr bæjarlífinu og kunni
skil á söguefninu, enda Reykvík-
ingur að fæðingu og uppeldi.
Misjafnlega tekið
Bækur Þórunnar Elfu síðan eru
orðnar á þriðja tug, flestar skáld-
sögur. Þær eru auðvitað misjafnar
að efnum og gæðum og dómar um
þær hafa líka verið misjafnir en
flestar þeirra hafa notið vinsælda.
Þegar litið er yfir höfundarferil
Þórunnar og skrif um bækur henn-
ar verður vart sagt að hún hafi
notið sannmælis eða viðurkenn-
ingar sem henni ber. Það verður
Þórunn Elfa Magnúsdóttir.
ekki af henni haft að hún ritar
fallegt og aðlaðandi mál.
Þótt Þórunn Elfa sé Reykvíking-
ur stendur hugur hennar mjög til
sveitamenningar frá fyrri árum og
hún sækir söguefni sín alloft til
hinna innfluttu Reykvíkinga, í
Bókmenntir
ANDRÉS
KRISTJÁNSSON
hugarheim þeirra með samúð og
skilningi á þáttaskilunum sem
verða í h'fi þeirra við flutninginn.
Og hún hefur h'ka skrifað hrein-
ræktaðar sveitalífssögur, einkum
úr gamalli tíð og sjást þess gild
dæmi í sagnasafni þvi sem nú er
komið úthjá Menningarsjóði.
Það er góðra gjalda vert og fylli-
lega réttmætt af Menningarsjóði
að gefa út allvænt úrval eða sýnis-
horn af stuttum sögum Þórunnar
Elfu og þetta er allstór bók með
fimmtán sögum. En hér hefði þurft
að fylgja betur úr garði. Það sést
til að mynda ekki hver valið hefur
þessar sögur, hvort það er höfund-
urinn sjálfur eða einhver annar.
Það sést ekki heldur hvort eða
hverjar þeirra hafa birst áður eða
eru nýjar af nálinni né hvenær þær
eru skrifaðar en gerð þeirra bendir
til að þær séu ritaðar á alllöngu
tímaskeiði. Þá hefði verið æskilegt
að sögunum hefði fylgt ofurlítil
greinargerð um skáldkonuna.
Markviss gamansemi
Sögurnar eru töluvert sundur-
leitar bæði í tíma og efni. Þarna
eru gamlar sveitasögur og nýlegar
borgarsögur og sitthvað þar á milli.
Gaman væri að fjalla ofurlítið um
einstakar sögur því að þær vekja
ýmsar hugleiðingar við hraðlestur
en nú er hvorki tóm né tími til að
rýna betur í þær.
Mér finnst til dæmis sagan um
Stínu vinnukonu býsna athyglis-
verð nærfærin mynd af sveita-
stúlku i vist i Reykjavík fyrir
nokkrum áratugum. Þetta er saga
um hlutskipti hennar á dögum
meiri stéttaskiptingar í bænum,
saga frá liðinni tíð um bilið milli
þjóns og húsbænda en einnig sam-
skipti í ákveðnu mynstri. Saga
vinnukonunnar á heimilum góð-
borgara í Reykjavík fyrr á árum
er þarna sögð af nærfærni og það
er ekki oft sem (jallað hefur verið
með þessum hætti um þetta sögu-
efni.
Gamansemi verður víða vart og
hittir oft í mark en á einstaka stað
er þó skotið yfir það eins og í sög-
unni um hina einu sönnu ást.
í sögunni Menn sem við mæt-
um er samskiptum ungs og um-
komulauss gáfumanns og efnaðs,
einmana öldungs vel lýst og bent á
samgönguleiðir milli kynslóða.
Ég held að þessar sögur bendi til
þess að réttmætt sé að gefa verkum
Þórunnar Elfu meiri gaum en verið
hefur og unna henni meiri viður-
kenningar en hún hefur notið.
A.K.
NÝTT LÍF -
ÞAÐ ER GAMALL SONGUR