Dagblaðið Vísir - DV - 31.08.1987, Page 17

MÁNUDAGUR 31. ÁGÚST 1987.
17
Markmiðið er upp-
stokkun bankakeifisins
Á sameiginlegum fundi stjómar og
framkvæmdastjómar Sambands ís-
lenskra samvinnufélaga, sem hald-
inn var fimmtudaginn 13. ágúst 1987,
var samþykkt samhljóða að Sam-
bandið ásamt nokkrum samstarfs-
fyrirtækjum keypti 67% af
heildarhlutafé Útvegsbankans hf., á
grundvelli útboðs ríkisins á þeim. í
samræmi við þessa ákvörðun var
viðskiptaráðherra afhent kauptilboð
í umrædd hlutabréf, jafiiframt því
sem afhent var ávísun fyrir 5 hundr-
aðshlutum af kaupverðinu, svo sem
áskilið var í útboðinu. Upphæð tékk-
ans nam 33,5 milljónum króna og
síðar var afhentur tékki að fjárhæð
1,6 milljónir, vegna verðbóta. í fram-
haldi af þessu hefur orðið eitthvert
mesta fjaðrafok í íslenskum við-
skipta- og stjómmálaheimi sem
sögur fara af.
Fyrirtækjaklíka nokkurra auð-
ugra ætta í Reykjavík tók sig saman
og bauð á móti samvinnumönnum
og í framhaldi af því var beitt hótun-
um um stjómarslit af hálfu þess aðila
sem gætir hagsmuna klíkunnar,
Sjálfstæðisflokksins. Samvinnu-
menn telja sig hafa bæði siðferðileg-
an og lagalegan rétt í þessu máli.
Bréftn vom til sölu á ákveðnum
kjörum fram til 15. nóvember og
samvinnumenn ákváðu að slá til.
Nokkrir útgerðarmenn höfðu haft
þær hugmyndir að þeir ættu að
kaupa bréfin en komust ekki að
neinu samkomulagi. Eftir að sam-
vinnumenn höfðu gert sín kaup
komu þeir með yfirboð upp á 1% í
Kjallarinn
Hermann
Sveinbjörnsson
blaðafulltrúi Sambandsins
útborgun.
Allt er þetta mál hið furðulegasta
og þegar þetta er skrifað ekki útséð
hvaða niðurstöðu það fær. Sam-
vinnumenn höfðu það eitt í huga að
stuðla að endurskipulagningu
bankakerfisins sem allir em sam-
mála um að sé nauðsynleg. Hér fer
á eftir sá hluti fréttatilkynningar,
sem geftn var út í tilefhi af kaupun-
um, þar sem röksemdir samvinnu-
manna em lagðar fram í stuttu máli:
Stórfelld hagræðing
„Svo sem alþjóð er kunnugt hefur
á undanfömum árum verið rætt um
brýna þörf þess að endurskipuleggja
bankakerfið, sem sé allt of dýrt og
vanmegnugt í núverandi mynd.
Þrátt fyrir margítrekaðar úttektir
og athuganir og eindreginn vilja rík-
isins á því að endurskipuleggja
bankakerfið hafa slíkar tilraunir
reynst árangurslausar.
Með kaupum á meirihluta í Út-
vegsbanka íslands hf. vilja Sam-
bandið og samstarfeaðilar þess
stuðla að því að endurskipulagning
bankakerfisins hefjist, en fyrirhugað
er að Samvinnubanki Islands hf. og
Útvegsbanki íslands hf. sameinist.
Þá er það eindreginn áhugi og vilji
stjómar Sambandsins að leitað verði
leiða til þess að Alþýðubankinn hf.
geti tekið þátt í þeirri sameiningu.
Innlánsdeildir kaupfélaganna geta
einnig komið til álita í þeirri mynd,
auk Samvinnusjóðs íslands hf.
Hiklaust má því fullyrða að þessar
aðgerðir muni leiða til þeirrar mestu
uppstokkunar bankakerfisins, sem
átt hefur sér stað um áratuga skeið,
með þeim árangri að stórfelld hag-
rseðing verði.
Að þessari endurskipulagningu af-
staðinni, sem stefnt er að, hefur
Sambandið áhuga á að selja aftur
hluta þess hlutafjár sem nú er keypt,
innlendum eða erlendum aðilum, og
breikka með því grundvöll bank-
_ „ _ íí
ans.
Svo mörg vom þau orð, sem valdið
hafa svo miklu hugarangri þeirra
afla sem telja sig þess umkomin að
segja samvinnumönnum að þeir
skuli vera á afmörkuðum bás í þjóð-
félaginu. Þessi bás má ekki stækka,
en hann má gjaman minnka, að
mati þessara afla. Samvinnumenn
em hins vegar ekki reiðubúnir til
þess að láta einhverja óskylda aðila
segja sér hvemig þeir vilja reka sín
viðskipti. Samvinnurekstur tíðkast i
nær öllum löndum heims og hvergi
annars staðar í heiminum er þvílíku
offorsi beitt gegn samvinnumönnum
sem hér á landi. Þetta er umhugsun-
arefni öllum þeim sem vilja, og telja
að samvinna geti leitt til góðs.
Hvað um Pálma í Hagkaup?
Það er yfirlýst stefnumark sam-
vinnuhreyfingar að efla og auka
velferð félagsmanna sinna sem em
hálfur fimmti tugur þúsunda. Fram
hjá þessum hluta almennings í
landinu er einfaldlega ekki hægt að
ganga. Hann hefur valið sér ákveðið
rekstrarform á fyrirtæki sín - full-
gilt samkvæmt íslenskum lögum og
lögum allra siðmenntaðra þjóða.
Þegar því er haldið fram af fjár-
málaöflunum í landinu að Samband-
ið stundi útþenslustefhu má gjaman
spyrja þess hvort þessum mönnum
hafi aldrei komið til hugar að líta
til einstaklinga sem þenja út fyrir-
tæki sín víðs vegar um landið. Hvað
um Pálma í Hagkaup t.d., sem í raun
er miklu skæðari keppinautur
einkaframtaksins í verslun heldur
en nokkru sinni samvinnuhre\-fing-
in?
Svo er hér að lokum ein áskorun
til Dagblaðsins Vísis. Látið nú
glöggan mann setjast niður með fyr-
irtækjaskrár fyrir framan sig og
helst ættfræðing við hlið sér. Saman
gætu þeir gert ótrúlega fróðlega
mynd af tengslum fjáraflamanna í
Reykjavík og fyrirtækja sem þeir
stjóma. Byrja mætti með Eimskip
og Halldór Jónsson í miðjunni. Með
myndrænum hætti mætti sýna fram
á það hvar auðhringurinn í íslensku
þjóðfélagi á rætur sínar og hvemig
valdaþræðimir hríslast um íslenskt
samfélag. Ekki sakaði að sýna
tengslin við Sjálfstæðisflokkinn og
e.t.v. viðeigandi að hafa hann allt-
umlvkjandi þennan hríng.
Hermann Sveinbjörnsson
„Hiklaust má því fullyrða að þessar að-
gerðir muni leiða til þeirrar mestu upp-
stokkunar bankakerfisins sem átt hefur sér
stað um áratuga skeið, . .
Fjárlög í skugga verðbólgu
í nýútgefinni tilkvnningu Seðla-
bankans um dráttarvexti, ársávöxt-
un og meðalvexti fyrir september
segir að dráttarvextir séu 42% í
mánuðinum og meðaltal ársávöxt-
unar almennra útlána sé 32,6%.
Þetta em hæstu vaxtatölur sem sést
hafa hér á landi í mörg ár og setur
nú að mörgum ugg um að tími óða-
verðbólgu sé aftur upprunninn á
íslandi.
Lausagangur í efnahags-
stjórn
Að vísu var löngu búið að vara
við þessu og ein af höfuðábendingum
Alþýðuflokksins til þjóðarinnar í
kosningabaráttunni var einmitt sú
að allt of mikill lausagangur væri á
efhahagsstjóm landsins og þó sér-
staklega á ríkisfjármálunum. Partur
af hinu fræga góðæri gömlu ríkis-
stjómarflokkanna væri ekkert
annað en venjulegt kosningagóðæri
sem heyrði til hinu hefðbundna
munstri. Allt sé í lagi fram að kosn-
ingum og þegar búið er að endur-
kjósa okkur þú getum við snúið
okkur að því að taka á hlutunum.
Tekjur og gjöld
Hluti svokallaðs góðæris var auð-
vitað raunverulegt góðæri en það
þýddi ekki að algjörlega mætti fara
lausbeislað um ríkissjóð. Að vísu var
vandinn einnig vegna þátttöku ríkis-
ins í launahækkunum, sem var af
hinu góða, en verðbólgan staðfestir
einfaldlega það að ekki var sparað
á öðrum sviðum eða tryggðar raun-
tekjur á móti til þess að hagkerfið
þyldi álagið. Þenslan breyttist í hita-
sótt með sínum venjulemi einkenn-
um, verðbólgunni. Ávísað var
ódýrari peningum á of lítil verð-
mæti.
Ráöherranefnd
Ríkisstjómin hefur nú skipað ráð-
Kjallariim
Guðlaugur Tryggvi
Karlsson
hagfræðingur
herranefnd undir forystu fjármála-
ráðherra, Jóns Baldvins Hannibals-
sonar, til þess að ráða fram úr
þessum vanda og eiga sjávarútvegs-
ráðherra, Halldór Ásgrímsson, og
iðnaðarráðherra, Friðrik Sophus-
son, einnig sæti í nefndinni. Dæmið
er svo hrikalegt að þrátt fyrir 3,5
milljarða tekjuauka af ráðstöfunum
ríkisstjómarinnar stefhir samt í stór-
felldan hallarekstur ríkisins á næstu
árum ef ekkert verður að gert. Á
mæltu máli getur það einfaldlega
þýtt enn aukna verðbólgu með frek-
ari vaxtahækkun, gengisfalli og
lækkun kaupmáttar launa.
Minnkandi innflutningstollar
Þá er það til þess að auka vandann
enn frekar að samkvæmt breytingu
á tollalögum og fleiru á síðasta kjör-
tímabili hefur ríkissjóður minni tök
á því að standa undir auknum kröf-
um með tollatekjum. Ríkissjóður er
sem sagt alveg hættur að græða á
verðbólgunni eða þeim aukna inn-
flutningi sem fylgir í kjölfar eftir-
spumarþenslu.
Nái verðbólgan sér á strik em
auðvitað rauðu strikin gagnvart
kaupgjaldinu farin að hafa áhrif og
þá er stutt í það að útflutningsat-
vinnuvegimir kikni undan álaginu
með tilheyrandi gengisfellingu og
verðbólguskrúfu. Áhrifin á ríkissjóð
beint sjást svo á því að um 50% ríkis-
útgjalda em laun og launatengd
gjöld. Samningsbundnar hækkanir
til hinna lægst launuðu hafa einnig
leitað upp allan stigann með til-
heyrandi launaskriði á toppnum.
Góðæri án efnahagsstefnu
I landinu hefur því ríkt óumdeilt
góðæri en þar sem því hefur ekki
fylgt nein efhahagsstefha lengst af
er það farið úr böndunum að hluta
til vegna kosninganna. Nú ríður því
á að finna góðar lausnir á vandanum
til þess að verðbólguholskefla ríði
ekki yfir þjóðarbúið, öllum til óþurft-
ar.
Þessi ríkisstjóm hefúr nú þegar
gert ráðstafanir til þess að draga úr
þenslunni með peningaaðgerðum,
eins og t.d. hækkun vaxta á ríkis-
skuldabréf og gjaldi á erlendar
lántökur. Nú stre.vmir lánsfé til
landsins í formi kaupleigufjár og er
talað um allt að 40% raunvexti á
því fé. Auðvitað hafa þessi lánagjöld
sínár dökku hliðar. Þannig kvarta
menn i útflutningsgreinunum undan
þessu þar sem starfeemi þeirra er
einungis gjaldeyrisöflun í alþjóðlegri
samkeppni. Ríkið megi ekki stuðla
að minnkun gjaldeyrisöflunar eða
auka hættuna á gengisfellingu. Auð-
vitað verður aldrei gert svo öllum
líki og svo má líka skoða sérstök
dæmi út af fyrir sig.
Enn finnast lág laun
Varðandi útflutningsatvinnuveg-
ina þá kvartar fiskverkunarfólk
mjög undan lágum launum þótt það
eigi vissulega sinn stóra þátt í gjald-
eyrisöfluninni. Þessi laun þarf
greinilega að hækka og gefur góð
afkoma sjávarútvegsins almennt
vonir um að þetta sé hægt.
Ríkið getur þannig slegið á þenslu
og verðbólguhættu í þjóðfélaginu
með peningaaðgerðum og aukningu
ríkistekna tif þess að mæta útgjöld-
um. Auðvitað getur það líka slegið
á þenslu og hamlað gegn verðbólgu
með því einfaldlega að vera ekki
þensluvaldur sjálft, þ.e.a.s. að eyða
minna sjálft.
Viðkvæmir gjaldaliðir
Á fjárlögum eru gífurlegar upp-
hæðir markaðar til ákveðinna þátta
í þjóðfélaginu og ef allt um þrýtur
með aðhaldið af peningaaðgerðun-
um og tekjuöflun ríkisins neyðist
ráðherranefndin sjálfsagt til þess að
skoða eyðsluna. Þama eru þó mjög
viðkvæm mál, eins og framlögin til
byggingasjóðanna, Lánasjóðs ís-
lenskra námsmanna, samgöngu-
mála, heilbrigðismála, fæðingaror-
lofe, málefria fatlaðra, lífeyrissjóðs
opinberra starfemanna og niður-
greiðslur og útflutningsbætur til
landbúnaðarins, auk fjölda annarra
mála. Verði farið að hreyfa við þess-
um póstum má búast við ýmsu. Auk
þess er alls ekki hægt að segja að
sum þessara mála séu i lagi.
Brotalöm velferðarinnar
í velferðarþjóðfélagi íslenska lýð-
veldisins er það aumkunarvert t.d.
að launakjör sumra heilbrigðisstétt-
anna séu þannig að vísa þurfi
sjúklingum á salemið, þegar þeir
koma á spítalann. vegna mannfæðar
á öðrum deildum.
Þótt slíkar fr éttir berist yfir sumar-
mánuðina. þegar eðlileg sumarfrí
eru á sjúkrahúsunum. þá hlvtur
þetta að vekja ríkisvaldið til vitund-
ar um vissa þversögn í velferðarkerf-
inu og það vinnuálag á fólkið sem
revTiir að standa vaktina hvemig
sem á stendur.
Líka mú benda á aðkallandi verk-
efni í vegamálum í landinu en
umferðarslysin á íslandi hljóta að
vera stjómvöldum sífellt meira
áhyggjuefni. Það er ekki nóg að
skammast bara út í bflstjórana og
umferðarmenninguna. Vegakerfið
verður að fá aukið fjármagn með
bílafjölguninni ef nokkurt lag á að
vera á.
Hreinskiptin umfjöllun
Sjálfeagt eiga ráðherranefridin og
ríkisstjómin nú þegar sínar and-
vökustundir vegna fjárlaganna,
enda styttist í að þing komi saman
og fjárlögin verði að vera klár.
Hreinskiptni Jóns Baldvins fjár-
málaráðherra í umreeðunni um
fjárlagavandann og verðlagsþróun-
ina hefur vakið athygh. Vissulega
hefur einnig allt komið á daginn sem
hann sagði um þennan vanda í kosn-
ingabaráttunni. Heiðarleiki er
aðalkostur á fjármálaráðherra og
því mun þjóðin komast vel frá verð-
bólguvandanum núna.
Guðlaugur Tryggvi Karlsson
„Ríkið getur þannig slegið á þenslu og
verðbólguhættu í þjóðfélaginu með pen-
ingaaðgerðum og aukningu ríkistekna til
þess að mæta útgjöldum.“