Dagblaðið Vísir - DV - 22.04.1988, Blaðsíða 1

Hamlet er veill
en ekki að ástæðulausu
Meistarastykkið Hamlet eftir Shakespeare verður frumsýnt hjá LR á
sunnudag.
„Ég vil gera þetta að algildri
dæmisögu; ung manneskja mætir
vondum heimi. Þetta er tilíinning
sem allir þekkja," sagði Kjartan
Ragnarsson, leikstjóri Hamlets eft-
ir William Shakespeare sem
frumsýnt verður hjá Leikfélagi
Reykjavíkur á sunnudaginn. Kjart-
an var beðinn um að segja stuttlega
frá uppfærslunni og skoðunum sín-
um á frægustu persónu leikbók-
menntanna. Hann var fyrst
spuröur: Af hverju Hamlet, hér og
nú?
Höfðar til mín sem nútíma-
manns
„Við í Leikfélaginu höfum velt
Hamlet lengi fyrir okkur en við
höíðum hálfvegis sparað okkur
þetta verk þar til flutt yrði í Borgar-
leikhúsið. Það kom líka til tals að
setja það á svið í Leikskemmunni.
Ástæðan fyrir því að við réðumst
í þetta núna er að það brást nýtt
íslenskt verk sem átti að vera hér
í Iðnó á leikárinu. Það kom líka í
ljós að Hamlet hentaði betur inn í
Iðnó en tahð var í fyrstu, sérstak-
lega sú leið sem ég fer. Þetta er
yfirleitt mjög fjölmenn sýning en
ég fækka leikurunum mikið.“
Hvaða sjónarmið eru þar að baki?
„Hættan við Hamlet er að þetta
verði sýning eins leikara og hún
komi hinum leikurunum lítið við.
Verkið stendur þá og fellur með
‘þessum fallega innri texta en um-
hverfið skiptir ekki máh. Hugmynd
mín var að hafa leikhópinn ekki
stærri en svo að það skapaðist
sterkt samband á milli leikaranna
innbyrðis, þetta yrði uppfærsla
sem alUr væru samtaka um.“
Er rétt, sem maður hefur heyrt, að
Hamlet sé þitt uppáhaldsverk?
„Mér fmnst Hamlet mjög spenn-
andi verk, þetta er yndislegt leikrit.
Hins vegar er útilokað að raða leik-
ritum í einhverja röð, það er ekki
hægt að meta þau eins og lyftinga-
menn þar sem sá sem lyftir mestu
kemst á verðlaunapall. Þannig er
ekki einu sinni víst að Hamlet sé
besta verk sem Shakespeare skrif-
aði, en það höfðar mjög sterkt til
almennings og það höfðar sterkar
til mín sem nútímamanns en önnur
verk Shakespeares.“
Hetja en þó ekki hetja
„Það sem er og var óvenjulegt við
Hamlet er þessi hetja sem hagar sér
ekki eins og hetja. Það er ævaforn
regla í öUum harmleikjum að ein-
hver verður fyrir órétti, hann á
harma að hefna og hefnir. Þetta á
við um forn-grísku leikritin, ís-
lendinga-sögurnar og öll leikverk
sem skrifuð voru fram að þeim
tíma þegar Shakespeare skrifar
Hamlet. Meira að segja í dönsku
sögninni, sem Shakespeare styðst
við, leikur Amlóði sig geðveikan
bara svo hann eigi auðveldara með
að drepa kónginn. í raunveruleik-
anum er þetta ekki svona einfalt.
Við verðum fyrir órétti, stöndum
frammi fyrir erfiðum ákvörðunum
en við vitum ekki hvað gera skal.
Þannig er því farið með Hamlet og
almenningur finnur þess vegna
sjálfan sig í þessari persónu.
Annars er Hamlet mjög margrætt
verk, Hamlet sjálfur margslungin
persóna og til jafnmargar upplif-
anir á honum og áhorfendur eru
margir.“
Veldur þetta ekki erfiðleikum þeg-
ar ráðist er í að setja Hamlet á svið;
það hefur hver og einn sínar
ákveðnu hugmyndir um verkið og
væntir staðfestingar þeirra í sýn-
ingunni?
„Það er ljóst að í hvert skipti, sem
Hamlet er leikinn, þarf leikstjóri
og leikhópur að taka sína sjálf-
stæðu afstöðu til verksins og hafna
samtímis öðrum leiðum. Einn
vandinn við svona sígild verk er
einmitt fyrirmyndir, hugmyndirn-
ar sem fólk hefur áður en það sest
inn í leikhús. Þannig er ætlast til
að vofan í Hamlet sé í brynju, að
Ófelía sé í hvítum kjól, að Hamlet
sé með sítt, ljost, hrokkið hár og
svo framvegis. Það verður hins
vegar að athuga að á sínum tíma
voru þessi atriði tæki sem Sha-
kespeare beitti til að hafa áhrif á
áhorfendur. Mörg þeirra eru úrelt
í dag, þau eru orðin að klisjum og
því þarf að beita nýjum ráðum til
ná þessum upprunalegu áhrifum."
Tímaleysi, aðferð Shake-
speares
„Önnur hhð á þessum vanda eru
viðteknar venjur, sem koma
Shakespeare ekkert við, heldur eru
hefð í bresku leikhúsi á þessari öld.
Þannig þykir við hæfi að'kóngur-
inn sé með kórónu, í skikkju og
annað í þeim dúr. Við höfnum
þessu þvi okkur finnst það vera of
barnalegt, eins og i barnaævintýri.
Við viljum koma því á framfæri að
það vald, sem Hamlet á við að etja,
er raunverulegt og ógnvekjandi."
Varðandi búningana þá vakti
kóngurinn hjá mér hugrenninga-
tengsl við klæðnað danskra
konunga á síðustu öld meöan
drottningin minnti einhvern veg-
inn á kvenpersónu úr verki eftir
Ibsen eða Strindberg. Hvaða hug-
myndir réðu búningavalinu?
„Þetta sem þú nefnir er nokkuð
sem við leiddum aldrei hugann að
þegar við vorum að velja búning-
ana. Þeir eiga að segja meira um
persónurnar sjálfar en tíma og tíð-
aranda. Annars var heildarmark-
miðið með leikmynd og búningum
fyrst og fremst að framkalla ein-
hvers konar tímaleysi. Þannig er
notast bæði við japönsk sverð og
amerísk sólgleraugu, Hamlet kem-
ur fram í smóking meðan varð-
mennirnir eru með mexíkanska
hatta.
Að þessu leyti er ekki ætlunin að
gera verkið raunsæislegt enda var
raunsæi ekkert atriði hjá Shake-
speare. í Hamlet, sem á að gerast
um tíuhundruð, er til dæmis skotið
af fahbyssum en fallbyssur voru
fundnar upp löngu seinna. Þannig
veljum við að fara hina tímalausu
leið Shakespeares sjálfs.“
Nú birtist verkið töluvert stytt.
Hvaða sjónarmið voru þar ráð-
andi?
„Ég einbeiti mér fyrst og fremst
að persónu- og fjölskyldusögunni í
verkinu. Þannig eru ýmis hliðar-
hopp tekin út; Fortinbras Noregs-
prins er sleppt, sömuleiðis
sendiboða og löngu rabbi um
skylmingatækni, sem nútímafólk
hefur engar forsendur til að njóta.“
Hamlet afburðanæmur
„Svo voru aðrar styttingar eða
breytingar sem lutu að því að láta
luna dramatísku framvindu vera
sem sterkasta. Þær miða að því að
láta sýninguna lifa.
Það eru auðvitað skiptar skoðan-
ir um hvað maður á eða má ganga
langt í að „umskapa" verk Shake-
spears. Ég er hins vegar sannfærð-
ur um að það er ekki hægt að vera
honum alveg trúr, sáma hvaða leið
maður velur."
Þú sagðir áðan að til væru jafn-
margar upplifanir á persónu
Hamlets og mennirnir væru marg-
ir. Hver er þín upplifun?
„Fyrir okkur er Hamlet afburða-
næmur og vel gerður maður sem
mætir óréttlátum, vonskufullum
heimi og á engra kosta völ. Hann
stendur frammi fyrir því að hefna
morðsins á föður sínum, drepa
Kládius, en með því verður hann
bara nýr Kládíus, maður sem
kemst til valda með því að drepa
konunginn. Hins vegar getur hann
ekki hafnaö hefndarskyldunni.
Shakespeare leggur mikla áherslu
á að gera Hamlet svo vel úr garði
að það séu ekki hans eigin veikleik-
ar sem verði honum að falli.“
Þú ert þá ekki þeirrar skoðunar að
Hamlet sé í raun geðveikur?
Geðveiki er stórt orð. Nú á dögum
höfum við fundið upp fullt af orð-
um, á borð viö streitu og þunglyndi,
sem Shakespeare og samtímamenn
hans þekktu ekki. Ég held samt að
þau eigi miklu betur við um Ham-
let en sjúkdómurinn sem við
köllum geðveiki. Hamlet er vissu-
lega veill en hann hefur fulla
ástæðu til að vera það.“ JKH
,en andinn
er veikur
- sjá bls. 29
Úr námum
íslensku
hljómsveit-
arinnar
- sjá bls. 20
Honey B
and the
T-Bones
sjá bls. 19
Indverskur
veitingastað-
urTajMahal
- sjá bls. 18
Fronsk
grafík
sjá bls. 20
íþróttir
helgarinnar
- sjá bls. 31