Dagblaðið Vísir - DV - 25.06.1988, Síða 15

LAUGARDAGyB, 25. JÚf\1 1988. i
15
Brageyrað
heym
missir
í gegnum aldirnar hefur vísnagerð,
sem við köllum hagmælsku, verið
vinsæl hstgrein hér á landi. Eins
og í öðrum listgreinum hafa lista-
mennirnir verið misjafnir, eða allt
frá því að vera leirskáld og upp í
það að kallast höfuðsnillingar.
Bestu hagyrðingana hefur þjóðin
dáð, vísur þeirra hafa flogið um
landið og verið lærðar og fluttar
við hin ólíkustu tækifæri. Meira
að segja hér fyrr á árum flugu vís-
ur um landið með svipuðum hraða
og fréttir gera nú til dags á tímum
hinnar miklu tækni.
Síðari árin hafa menn haft af þvi
áhyggjur að vísnagerð væri að
leggjast af með þjóðinni. Um leið
var þvi haldið fram að fólk væri
hætt að kunna að meta vel gerða
vísu. Sjálfsagt er eitthvað til í þessu
en samt sem áður hefur komið í
ljós á síðustu mánuðum áð enn
blundar áhugi hjá fólki fyrir hnytt-
inni stöku. Og þeir eru fleiri en
margan gnmar sem hafa enn
ánægju af vel gerðri vísu. Því hefur
einnig verið haldið fram að flestir
íslendingar geti sett saman fer-
skeytlu, það sé fyrst og fremst æf-
ing aö koma saman vísu. Vissulega
hefur æfing nokkuð að segja, eink-
um hvað það varðar að vera fljótur
að yrkja. En það verður enginn
höfuösnillingur meðal hagyrðinga
með æfingunni einni saman. Þar
verður meðfædd snilhgáfa að koma
til.
Dauft brageyra
í spurningaþáttum Sjónvarps-
ins, í vetur er leið, komu ævinlega
fram hagyrðingar, einn af hveiju
svæði sem átti lið í keppninni.
Maður hlýtur að álykta sem svo
að þama hafi komið fram bestu
hagyrðingar hvers landsvæðis þótt
sjálfsagt sé það umdeilanlegt eins
og annað. Því miður sannaðist
þama að brageyrað er farið aö
missa-heyrn á Islandi. Vissulega
komu þama fram góðir hagyrðing-
ar, eins og til að mynda séra Hjálm-
ar Jónsson á Sauðárkróki og Há-
kon Aðalsteinsson af Héraði. Báðir
höfuðsnillingar í gerð ferskeytlna.
Einnig komu þarna fram nokkrir
þokkalegir hagyrðingar eins og
Guðmundur Kristjánsson frá
KirKjubóli og grínarinn Flosi Ólafs-
son. En það komu líka fram hag-
yrðingar sem vart hefðu veriö
teknir alvarlega sem slíkir fyrir
nokkrum árum.
í þáttunum urðu til fáeinar
hnyttnar stökur. Ekki man ég þó
eftir nokkurri afburðavel gerðri
vísu og enga þeirra veit ég hafa
flogið um landið og verið lærða af
almenningi. Menn gengu jafnvel
svo langt í þessum þáttum að kalla
venjulega hringhendu dýrt kveðna
vísu! Það segir allnokkuð um stöðu
vísunnar nú um stundir. Ekki veit
ég hvað þeir hefðu þá kallað sléttu-
bandavísu, svo dæmi sé tekið.
Hugmynd Ómars Ragnarssonar
að hafa hagyrðinga með í þáttunum
var snjöll, jafnvel þótt maður sé
ekki ánægður með flestar vísumar
sem farið var með í þáttunum. En
hugmyndin var snjöll vegna þess
að kveðskapurinn í spumingaþátt-
unum hefur vakið fólk aftur til
umhugsunar um vísnagerð. Því
hefur Ómar unnið þarna þarft
verk. Hitt er svo annað mál hvort
þetta eitt dugir til að hagmælska
og vegur vísunnar komist aftur á
það stig sem var hér fyrrum hjá
þjóðinni.
Yrkingar af ýmsu tagi
Nú er það svo að jafnvel þegar
vegur vísunnar var hvað mestur á
íslandi ortu margir skringilega og
voru kallaðir leirskáld. Miðað við
hvað nú er birt á prenti af nýjum
vísum og nútíma Ijóðum þá veit ég
ekki hvort rétt hefur verið að kalla
þessa hagyrðinga leirskáld. Em
eftirfarandi vísur nokkuö verr
gerðar en margt af því sem ort er
í dag og meðtekið sem góður og
gildur skáldskapur?
Dauður er gamli Gráni nú,
gloppa kom þar í pabba hú.
Nú er oss glötuð Lútherstrú
og mamma elskar ei pabba nú
- sem skyldi.
Flosnaði þar upp fógur grein.
Til Frelsarans fluttust Grána bein.
Ást hans til pahba virtist hrein
og vindhanagæði vora ei nein
- hjá honum.
Sú kemur tíð að faöir minn
fer sömu leið og hann Gráni hinn.
Laugardagspistíl
Sigurdór Sigurdórsson
Hittir þar fyrir vininn sinn
og verður feginn að skríða inn
- hjá þeim gamla.
Eða þessi vísa sem sama skáld
orti eftir misheppnað gæsaskyttirí
í Bárðardal:
Svo kem ég heim og sest í gamla
stóhnn
sem þjónað hefur pabba og líka
mér.
Hér hef ég lifað öll mín ævijóhn,
etið marga baun og talsvert smér.
Þeir sem ekki hafa farið troðnar
slóðir við yrkingar nota mörg form
á vísur sínar. Er næsta visa vel eöa
iha ort?
Ólafur í ríkiö rann
á rússajeppa sínum.
Helvítið ætlaði að kaupa tvær
flöskur
en keypti bara eina.
Ég er ekki viss um nema þetta
hefðu þótt hinar bestu vísur í
spumingaþáttunum í vetur. Svo
má líka spyrja hvað sé vel gerð
vísa. Þar greinir menn eflaust á
eins og um flest annað. Það er aht-
af smekksatriöi hvað er vel eða iha
gert. Þó er það nú svo að til em
vísur í íslensku vísnasafni ahra
tíma sem menn greinir yfirleitt
ekki á um aö séu perlur. Sem dæmi
um vísu sem er óumdeilanleg perla
má nefna eftirfarandi stöku eftir
Guðrúnu Ámadóttur frá Oddsstöð-
um í Lundarreykjadal. Hún orti
hana til eiginmanns síns á efri
ámm þeirra:
Þola urðum skin og skúr,
skhnings þurrð og trega.
Þó hefur snurðum okkar úr
undist furðanlega.
Önnur perla 'er th eftir þessa
sömu konu. Þá kom hún í heim-
sókn á æskuslóðir sínar. Allt var
breytt. Aðeins landslagið var
óbreytt og eftir að hafa lýst því
orti hún:
Annað flest er orðið breytt,
öhu er best að gleyma,
því hugann festir aðeins eitt,
að eg er gestur heima.
Það hefur verið sagt að vísa geti
verið „hvöss sem byssustingur".
Stysta en meitlaðasta bókmennta-
gagnrýni sem ég hef lesið er vísa
eftir höfuðsnilhnginn Egil Jónas-
son á Húsavík. Þegar Kristján frá
Djúpalæk, vinur Egils, gaf út sína
fyrstu bók með órímuðum ljóðum
kallaði hann hana Þrhæki. Egih
hafði dálæti á ljóðum Kristjáns í
hefðbundnu formi. En eftir lestur
Þrhækja orti Egih þessa vísu:
Gegnum landið lygn og beinn,
leið á slóðum kunnum,
djúpur lækur, áður einn,
orðinn að þremur grunnum.
Th er mikih fjöldi af iha gerðum
tvíræðum eða klámvísum. En það
eru líka th tvíræöar vísur sem eru
perlur, eins og þessi eftir þann
snjaha hagyrðing séra Helga
Sveinsson, sem var prestur í
Hveragerði. Vísan þarf engan
formála:
Margur er kátur maðurinn,
og meyjan, hneigð fyrir gaman.
En svo kemur helvítis heimurinn,
og hneykslast á öhu saman.
Annað dæmi um tvíræða vísu,
sem er snihdarlega ort, er vísa eftir
Þum í Garði. Hún hafði fundið tölu
úr buxnaklauf í bældu grasi í Lysti-
garðinum á Akureyri:
Morgungolan svala svalar,
syndugum hugsunum.
Sínu máh talan talar,
talan úr buxunum.
Þær eru margar ástarvísurnar
sem ortar hafa verið á íslensku. í
þeim hópi eru th perlur, sumar vel
þekktar en aðrar minna, þótt góðar
séu. Dæmi um vel gerða vísu um
ástina, sem ekki hefur verið á allra
vöram, er þessi eftir Jón Berg-
mann, snjallan hagyrðing úr Húna-
vatnssýslu:
Ástin bhnd er hfsins lind,
leiftur skyndi vega.
Hún er mynd af sælu og synd,
samræmd yndislega.
Flámæli Austfirðinga er alkunn-
ugt. Til eru skemmtilegar og vel
gerðar vísur sem era ortar í orða-
stað þeirra. Ekki veit ég eftir hvern
eftirfarandi vísa er en hef heyrt
hana eignaða fleirum en einum:
Hörmung aö veta, hart er flet,
hér eg set óglaður.
Fyrir sveta ei sofið get,
svona er hetinn, maður!
Önnur í sama dúr er svona:
Einn í felum upp við á,
eygði selung stóran.
í stígvélum óðar þá,
út í hehnn vóðann.
Með því að lesa svona vísur ættu
alhr að geta séð muninn á því sem
kalla má perlur og síðan niður stig-
ann th þess sem kalla má leirburð.
Þau dæmi, sem ég hef hér tekið,
era efnislega af öhum gerðum: al-
vara, hvöss ádeila, ástarvisa, tví-
ræði og gamansemi. Þær eiga það
þó ahar sameiginlegt aö vera vel
ortar.
Það yrði óbætanlegt fyrir okkur
íslendinga ef vísnagerð og hag-
mælska legðist af með þjóðinni.
Einnig væri það sorglegt ef vísna-
gerð færi alfarið niður í leirinn eða
niður undir hann, eins og ástæða
er th að óttast, því miður, ef miðað
er við þær yrkingar sem birtar eru
á prenti. Maður lifir þó í þeirri von
aö þættir Ómars Ragnarssonar frá
hðnum vetri verði th þess að koma
í veg fyrir það.
-S.dór