Dagblaðið Vísir - DV - 17.07.1989, Blaðsíða 14

14
MÁNUDAGUR 17. JÚLÍ 1989.
Frjálst.óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjórí: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. ^TEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SÍMI (1 )27022 - FAX: (1)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 900 kr.
Verð í lausasölu virka daga 85 kr. - Helgarblað 100 kr.
Á annarra kostnað
Ekkert lát er á örlæti ríkisstjórnarinnar. Nú er það
nýjast að hún hefur yfirtekið skuldir Rafmagnsveitna
ríkisins og Orkubús Vestfjarða að ijárhæð tveir milljarð-
ar króna. Enn er í deiglunni hjá ríkisstjórninni að leysa
úr vanda loðdýrabúanna með afskriftum lána, skuld-
breytingum og endurgreiðslu á söluskatti sem getur
numið allt að þrem milljörðum króna. Áður hefur ríkis-
stjórnin tekið á sig margvíslegar aðrar skuldbindingar
stofnana og fyrirtækja sem eru komin í þrot. Þess er
og skemmst að minnast að ráðherrarnir sjálfir gerðust
sölustjórar í útsölunni á lambakjötinu sem fólst í aukn-
um niðurgreiðslum.
Nú væri þetta örlæti ríkisstjórnarinnar góðra gjalda
vert ef ríkissjóður ætti fyrir öllum þessum útgjöldum.
Fræg urðu ummæh fjármálaráðherra í vor þegar hann
samdi við opinbera starfsmenn og lét þess getið glað-
hlakkalega að ríkissjóður ætti vel fyrir launahækkun-
unum. Hækkunin væri vel innan við Qárlagarammann.
Nú er hinsvegar verið að segja okkur að hallinn á ríkis-
sjóði nemi fimm milljörðum og ekki eru öll kurl komin
til grafar. Enn eru rúmir fimm mánuðir til jóla.
Það er gott og blessað þegar ríkisstjórnin er að bjarga
heilum atvinnugreinum undan hamrinum. Það er fall-
ega gert af ríkisstjórninni að greiða niður landbúnaðar-
vörurnar og stuðla að lækkun á raforkuverði. Allt eru
þetta miskunnarverk og bjóða upp á blaðamannafundi
og skeleggar yfirlýsingar ráðherra um góðvild þeirra
gagnvart þjóðinni. Enda stendur ekki á ráðherrunum
að baða sig í sviðsljósinu og taka á móti fagnaðarlátun-
um. Þeir eru allir í fjölmiðlaleik.
En hverjum skyldi reikningurinn verða sendur þegar
upp er staðið? Hver skyldi borga brúsann nema þjóðin
sjáif? Enda sitja ráðherrarnir með sveittan skallann
þessa dagana til að fmna út fjáröflunarleiðir fyrir ríkis-
sjóð sem allar enda í auknum sköttum með einum eða
öðrum hætti. Alþýðublaðið upplýsir það fyrir helgi að
nýjasta hugmyndin sé sú að hækka söluskattinn um
eitt prósent sem gerir þó ekki meira en að kosta björgun-
araðgerðirnar gagnvart loðdýrabændum.
Það er auðvitað ósanngjarnt að kenna ríkisstjórninni
um vanda landbúnaðarins, kaupkröfur opinberra
starfsmanna, skuldasúpu orkuveranna eða gjaldþrot
ullariðnaðarins. Það er hins vegar hægt að saka stjórn-
völd um stjórnleysi í almennri efnahagsstjórn. Ríkis-
stjórnir fyrr og nú hafa vanrækt að hlúa að undirstöðu-
atvinnuvegunum og skapa þeim eðlileg rekstrarskil-
yrði. Það er hægt að áfellast ríkisstjórnina fyrir að etja
loðdýrabændum á foraðið. Það er hægt að saka stjórn-
málaforystuna um undanlátssemi gagnvart þrýstihóp-
um og linkind í rekstri ríkisins.
En þjóðin sér í gegnum þann loddaraleik, sem nú á
sér stað, þegar ráðherrar koma fagnandi með gjafa-
pakka, ódýra lambahryggi, lægra orkuverð, hækkandi
laun til starfsmanna sinna. Allar þessar gjafir eru dýru
verði gefnar. Þær eru gefnar á kostnað þjóðarinnar
sjálfrar. Reikningurinn hleðst upp í ríkissjóði og hann
verður ekki greiddur af þeim sömu ráðherrum sem nú
slá sig til riddara með lántökum og gjafakortum.
Það sem fer út verður að koma inn. Skuldir verður
að greiða. Það sem fólk sparaði sér í innkaupunum í
kjötbúðinni verður innheimt í staðgreiðslunni. Það sem
sparast í rafmagnsgjaldinu kemur fram í hækkuðum
söluskatti. Það eru nefnilega tveir dálkar í bókhaldinu,
annar debet, hinn kredit.
Ellert B. Schram
Strax og fréttist um dauða Mao Tse-Tung hópaðist fólk i Peking til að kaupa myndir af hinum látna leiðtoga.
Líf og dauði
í Sjanghæ
Við gleymum því áreiðanlega
stundum, þegar við sjáum kín-
verska lögreglumenn berja á
venjulegum borgurum á sjón-
varpsskjánum, að fórnarlömb
þeirra eru fólk með tilfinningar, vit
og vilja. Þetta eru ekki leiknar
myndir heldur dauðans alvara.
Fyrir skömmu kom út bók í Banda-
ríkjunum sem ætti að minna okkur
á það, Líf og dauði í Sjanghæ (Life
and Death in Shanghai) eftir aldr-
aða kínverska konu, Nien Cheng.
Þar greinir hún frá reynslu sinni
af menningarbyltingunni svo-
nefndu, sem Maó formaður hleypti
af stað 1966 - en hún mætti eftir
öllum sólarmerkjum að dæma
heita byltingin gegn menningu.
Frú Cheng sat saklaus í kínversku
fangelsi í sjö ár en slapp úr landi
1980 og býr nú í Washingtonborg.
KjaUarinn
Dr. Hannes Hólmsteinn
Gissurarson
lektor
amanum. Þeir vilja líka ná tökum
á sálinni.
Frú Cheng var frá upphafi ráðin
í þvi að játa ekki á sig neinar upp-
lognar sakir. Hvort tveggja var að
hún gat ekki gert svo lítið úr sjálfri
sér og að hún taldi aðstöðu sína
versna fremur en batna við það.
Hún stóð við þetta í þau sjö ár sem
henni var haldið í einangrun, þrátt
fyrir barsmíðar, pyndingar og hót-
anir gæslumanna hennar. Vafa-
laust hefur það aukið henni styrk
að hún er kristinnar trúar. Frú
Cheng uppgötvaöi síðar hvers
vegna játning hennar var tahn svo
mikilvæg. „Fjögurra manna klík-
an“ svonefnda undir forystu eigin-
konu Maós var að reyna að grafa
undan Sjú En-læ forsætisráðherra
sem hafði leyft nokkrum erlendum
fyrirtækjum að starfa áfram í Kína-
„Rauöu varðliðarnir og yfirmenn
þeirra reyndu þó frekar að umbreyta
fólki en útrýma.“
Skotmark rauöu varðliðanna
Frú Cheng var kjörið skotmark.
Hún var af hinni gömlu kínversku
yfirstétt landeigenda og mennta-
manna. Hún kynntist eiginmanni
sínum, Kang-chi Cheng, á meðan
hún stundaði nám í Hagfræðiskól-
anum í Lundúnum (London School
of Economics). Hann gekk í þjón-
ustu kínversku stjómarinnar að
námi loknu en þegar kommúnistar
tóku völd, 1949, ákváðu hjónin að
vera um kyrrt í Kína í stað þess
að flýja til Taiwan. Cheng varð for-
stjóri Shell-fyrirtækisins í Sjanghæ
og eftir að hann lést úr krabha-
meini, 1957, geröist kona hans sér-
stakur ráögjafi fyrirtækisins þang-
að til þaö var lagt niður 1966.
Nokkm eftir aö frú Cheng hætti
störfum dundu ósköpin yfir. Maó
formaður, sem hafði misst áhrif
upp úr 1960 eftir „stökkið mikla“,
en það leiddi af sér hungursneyð
um allt Kínaveldi, kvaddi æskuna
til baráttu gegn keppinautum sín-
um innan kommúnistaflokksins.
Nú skyldu síðustu leifar kapítal-
isma í hugsunarhætti og lifsvenj-
um hverfa. Ungt fólk fagnaði þessu
tækifæri til að sleppa undan aga
og ábyrgð, hætti námi, flykktist til
borganna þar sem það gerðist
„rauðir varðliðar", baröi kennara
sína sundur og saman, reif klæði
þeirra sem ekki gengu í Maó-bún-
ingum, fór í hópum inn á heimili
manna, sem enn bjuggu við ein-
hver efni, og braut þar allt og
bramlaði. í ágúst 1966 lögðu þeir
heimili frú Cheng í rúst og mánuði
síðar var henni varpað í fangelsi
og gefið að sök að vera njósnari
breskra heimsvaldasinna.
Ríki Orwells
Margir Kínveijar létu vitaskuld
lífiö í menningarbyltingynni.
Rauðu varöliöarnir og yfirmenn
þeirra reyndu þó frekar að um-
breyta fólki en útrýma. Þeir sem
taldir voru „stéttaróvinir" voru
dregnir fyrir fjöldafundi þar sem
hróp voru gerö að þeinr og þeir
neyddir til aö játa á sig allar hugs-
anlegar vammir. Kapp var lagt á
að svipta fólk andlegu sjálfstæði og
einstaklingseðli (því sem Páll
Skúlason prófessor kallar hér
heima „sjálfdæmishyggju", í fyrir-
litningartón). Leitast var við að
jafna allan mannamun sem mynd-
ast sjálfkrafa viö verkaskiptingu í
atvinnulífi og vegna misjafnra
hæfileika fólks og ólíkrar mennt-
unar. í staö eðlilegra fiölskyldu-
banda skyldi koma taumlaus ást á
Maó formanni sem Vcu* alls staöar
nálægur á flennistórum vegg-
spjöldum. Minnti þetta ískyggilega
á skáldsögu Orwells Nítján hundr-
uð áttatíu og fiögur: Alræðissinnar
láta sér ekki nægja að stjóma lík-
veldi eftir valdatöku kommúnista.
Þegar frú Cheng var lokst sleppt,
1973, komst hún að því að einka-
dóttir hennar, Meiping, hafði verið
myrt af rauðum varðiiðum eftir
árangurslausar tilraunir þeirra til
að fá hana til aö vitna gegn móður
sinni.
í sporum Egils
Líf og dauði í Sjanghæ er ákaflega
vel skrifuð bók, borin uppi af mik-
illi lífreynslu. Ég þekki aðeins eina
bók jafngóða um menningarbylt-
inguna, Kínverska skugga (Chi-
nese Shadows) eftir Simon Leys.
Frú Cheng stendur í sömu sporum
og Egill forðum, enda svipar hjört-
um mannanna víðar saman en í
Súdan og Grímsnesinu. Egill kvað
Sonartorrek gegn Óðni fyrir að
hafa rænt sig syni sínum og veitti
í kvæðinu sorg sinni útrás, orti sig
frá henni, ef svo má segja. Frú
Cheng samdi bók sína gegn Maó
og hyski hans fyrir aö hafa myrt
dóttur hennar. Hún gat aðeins gefið
Meiping nýtt líf í bókmenntum. En
okkur hinum er bókin áminning:
Það sem kommúnistar gera systur
okkar í Kína gera þeir okkur.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson