Dagblaðið Vísir - DV - 20.11.1990, Qupperneq 15

ÞRIÐJUDAGUR 20. NÓVEMBER 1990.
15
Einkenni stjórnmála okkar tíma:
Fall kennisetninganna!
Karl Schiller, fyrrv. fjármálaráðherra i Þyskalandi..af skóla Key-
nes, en félagslegur markaðssinni rétt eins og Erhard,“ segir m.a. i grein
Einars.
Okkar tímar hafa sannað eitt
öðru fremur: endanleg sannindi
eru ekki til, hafa aldrei veriö til og
munu aldrei vera til - altækar
kennisetningar hafa glatað vægi
sínu í stjórnmálaumræðunni.
Thatcher og kennisetning-
arnar
Kennisetningar stjórnmálanna
hafa gegnum tíðina verið margar.
Sumar hafa þó vitaskuld haft meira
vægi en aðrar eins og kenningin
um stéttaátökin sem aflvaka
stjórnmálanna. Hún hefur nú misst
gildi sitt. En önnur kenning, sem
haft hefur mikið vægi, kenningin
um algildan lækningamátt mark-
aðarins á meinsemdir þjóðfélags-
ins, hefur nú sömuleiðis misst gildi
sitt að öllu leyti.
Stjómmál nútímans einkennast
af þessu: falli kennisetninganna.
Arsins 1990 verður ugglaust
minnst fyrir margra hluta sakir og
skulu þær ekki taldar upp hér. Eitt
er þaö þó sem markar tímamót
fremur en margt annað á þessu
ári: hinir miklu og augljósu erf-
iðleikar stjómar Margrétar Thatc-
her í Bretlandi. Þetta er eftirtektar-
vert því að stjórn Thatcher hefur
frekar en aðrar ríkisstjórnir í Evr-
ópu fylgt kenningunni um lækn-
ingamátt markaðarins, afarlítil af-
skipti ríkisvaldsins og sjálfshjálp
einstaklinganna.
Einu má ekki gleyma ef stjórnar-
ferill Thatcher er skoðaður: hún
hefur alla tíð haft mikinn minni-
hluta atkvæða á bak við sig og nú
raunar aðeins um 4 atkvæði af
hverjum 10. í Bretlandi hefur önn-
ur stjómmálablokkin nánast öll
völd á kostnað hinnar þótt tiltölu-
lega lítill munur sé á fylgi þeirra:
það er gamaldags kerfi í stíl hinna
endanlegu sanninda.
Breskt stjórnmálalíf virðist löng-
KjaUaiinn
Einar Heimisson
háskólanemi, Freiburg, Þýskalandi
um hafa einkennst nokkuð af póli-
tik hinna endanlegu sanninda,
sterkum öfgum þar sem munurinn
á vinstri og hægri studdist mjög við
gamlar skilgreiningar. Allt fram-
undir 1980 leit Verkamannaflokk-
urinn á eignarhald ríkisins sem
æðra einkaeigninni. Slíku höfnuðu
t.d. vestur-þýskir jafnaðarmenn
endanlega í stefnuskrá 1959 og í
raun fylgdu þeir eindregið mark-
aðskerfi alla tíð frá stríðslokum.
Eftir ýmsan árangur Thatcher á
fyrstu stjórnarárum hennar upp
úr 1980 hefur staðan versnað mjög.
Verðbólga í Bretlandi er nú 10,9
prósent og innan Evrópubanda-
lagsins er hún einungis meiri í
Grikklandi og Portúgal. Vextir eru
komnir í 14 prósent og gjaldþrot
verða stöðugt tíðari. Og það sem
meira er: vanræksla hinna mann-
legu gilda, sú grundvallarhugmynd
að sjúkrahús geti allt eins verið
einkarekin, þýðir að um milljón
Bretar bíöa nú eftir að komast í
læknisaðgerðir og sú bið getur ver-
iö allt að eitt ár.
Og er þá ekki minnst á aörar
skarpar auglýsingar sem stjórnar-
stefna Thatcher hefur fengið á
þessu ári: fangauppreisn, sem
dregið hefur athyglina að óhugnan-
legum, yfirfullum Viktoríufangels-
um, sömuleiðis götubardagar sakir
nefskatts.
Félagslegt markaðskerfi
Þann 1. október síðastliðinn íjall-
aði ég um það hér í blaöinu sem
kallast „félagslegt markaðskerfi".
Sú hagstjórn samræmist best kröf-
um tímans, einmitt vegna þess að
félagslegt markaöskerfi er sveigj-
anlegt og tekur stanslaust mið af
þjóðfélagsaðstæðum: það er þess
vegna engin kennisetning. Höfund-
ur hugtaksins var Ludwig Erhard,
efnahagsráðherra Vestur-Þýska-
lands á árunum eftir síðari heims-
styrjöldina. Erhard lagði áherslu á
markaðinn og frjálsa samkeppni
sem grunn hagkerfisins.
Hlutverk ríkisvaldsins var það
að tryggja aö frjáls markaður nyti
sín sem best. En því má ekki
gleyma að Erhard beitti styrkja-
kerfl á mjög úthugsaðan hátt til að
efla atvinnuuppbyggingu á ýmsum
svæðum landsins, til dæmis iðju-
ver í Ruhr-héruðunum.
Sömuleiðis má ekki gleyma því
að Erhard setti á sérstakan eigna-
skatt til að fjármagna uppbyggingu
félagslegs húsnæðis. Og síðast en
ekki síst: uppbygging opinberra
sjúkratrygginga og opinbers skóla-
kerfis var enn einn lykilþátturinn
í endurreisn landsins og einka-
rekstur í skólakerfi er þar t.d. varla
til. Munurinn á Ludwig Erhard og
t.d. Margréti Thatcher er þannig
skýr.
Árið 1965 tók annar hagstjórn-
andi, Karl Schiller, við í Þýska-
landi. Þá voru tímar nokkurra erf-
iðleika í hagstjórn landsins sem
Schiller leysti á eftirtektarverðan
hátt. Hann var af skóla Keynes en
félagslegur markaðssinni rétt eins
og Erhard. Eitt af lykilatriðunum
í stjórn Schillers var hið nána sam-
starf hans við hagsmunaaðila
vinnumarkaðarins: á þann hátt
efldi hann þjóðarsáttina um hiö
félagslega markaðskerfi.
Þetta er mjög athyglisvert: ekkert
land í Vestur-Evrópu hefur síðustu
árin nálgast Vestur-Þýskaland sem
efnahagsveldi. Nú er talað um stór-
fellda styttingu vinnutíma í
landinu. Og það eftir sameiningu!
Ástæðan fyrir árangri Þjóðverja
er þjóðarsátt um félagslegt mark-
aðskerfi sem ríkt hefur í áratugi.
Þýskt þjóðfélag eftirstríðsáranna
hefur byggst að miklu leyti á afneit-
un kennisetninga, samspili stjórn-
málablokka, samspili áhrifa, vald-
dreifingu: endanleg sannindi hafa
þar aldrei verið til.
Einar Heimisson
„Þýskt þjóðféjag eftirstríðsáranna hef-
ur byggst að miklu leyti á afneitun
kennisetninga, samspili stjórnmála-
blokka, samspili áhrifa, valddreifingu:
endanleg sannindi hafa þar aldrei verið
tfi.“
„... nema með sérstakri undanþágu“
Áhrifin, sem reykingabann hefur á geðdeildum, er að minnka möguleik-
ana á samstarfi starfsmanna og sjúklinga, segir m.a. í greininni.
„Stjórnarnefnd Ríkisspítalanna
hefur ákveðið að sjúkrahús þetta
verði reyklaust frá og með 1. janúar
1991. Eftir það er starfsfólki og gest-
um óheimilt meö öllu að reykja á
sjúkrahúsinu. Einnig sjúklingum
nema með sérstakri undanþágu.“
Þennan boðskap SR (stjórnar-
nefnd Ríkisspítalanna) má lesa á
veggplakati sem nýlega hefur tekið
að berast inn á hinar ýmsu deildir
stofnunarinnar. Hér er greinilega
stigið stórt og mikið skref í átt að
-bættu heilbrigði og reyklausu ís-
landi árið 2000 - Eða hvað?
Við nánari umhugsun flnnst mér
eins og þetta hafi ekki verið hugsað
til enda. Hefur SR gert sér grein
fyrir því að í krafti valds síns yfir
skjólstæðingum sínum, sjúkling-
unum, er verið að svipta þá stórum
hluta sjálfsákvörðunarréttar síns?
Einu dægradvölinni sem stór hluti
langlegu-, já og skammtímasjúkl-
ingar hafa.
Er á bætandi?
Á þeim stað sem undirritaður
starfar er eðli sjúkdóms sjúkhnga
shkt að þeir hafa lítinn sem engan
áhuga á venjulegri dægradvöl, s.s.
að horfa á sjónvarp, lesa bækur og
blöð og eru jafnvel fráhverfir öllum
samræðum. Fyrir þessu fólki er
tóbakið stór þáttur, kemur jafnvel
á undan mat.
Hefur SR velt því fyrir sér hvaða
áhrif reykingabannið kemur til
með að hafa á líf þess fólks þar sem
reykingar eru þungamiðja þess að
vera til. Finnst SR á sjúklinga bæt-
andi að taka af þeim tóbakið? Er
SR ekki að seilast heldur langt út
fyrir sitt starfssvið?
Þar sem ég starfa við Geðdeild
KjaHaiinn
Gunnar Haugen
starfsmaður á geðdeild
Landspitalans
Landspítalans eru langlegusjúkl-
ingar sem hafa verið og eru mikið
veikir, það veikir að ekki er líklegt
að margir þeirra komi nokkurn
tíma til með að útskrifast. Vegna
eðlis sjúkdóms þeirra eru þeir ekki
hæfir til að taka virkan þátt í þjóð-
félaginu og er fátt sem þá gleður.
En eitt af því fáa sem þá gleður er
tóbakið. Þessa einu ánægju fár-
sjúks fólks á nú að taka af þeim.
Vissulega ráöa svo veikir menn
sér ekki sjálfir. Þeir eru meira og
minna undir stöðugu eftirliti og
þurfa að fá leyfi til næstum alls sem
þeir gera. En er ekki fullgerræðis-
legt að ráðast með þessum hætti á
varnarlaust fólk, ekki kemur því
til með að líða betur. Þeir sjúkhng-
ar, sem geta fylgst með því sem
gerist í umhverfinu, hafa nú þegar
miklar áhyggjur af því sem á að
gera um áramótin. Sumir eru jafn-
vel farnir að tala um að láta út-
skrifa sig eða fara, þrátt fyrir það
að þeir séu á engan hátt undir þaö
búnir.
Einkennandi fyrir viðhorf
Ég átti nokkuð góðar samræður
við einn af mínum skjólstæðingum
um daginn, sem mér fmnst nokkuð
einkennandi fyrir viðhorf þessara
geðsjúklinga til bannsins, og ætla
að leyfa þeim að fljóta með. Sj.:
„Tómas Helgason er geðveikur.“
Ég: „Afhverju segirðu það? Sj.:
„Sko, það sem ég hugsa fer inn í
hann og gerir hann geðveikan.“ Ég:
„En hvernig veistu að hann er geð-
veikur?" Sj.: „Hann ætlar að banna
reykingar."
Éinu áhrifin sem reykingabannið
hefur á geðdeildum er að mínu
mati að minnka möguleikana á
samstarfi starfsmanna og sjúkl-
inga. Sjúklingarnir verða órólegri
þegar tóbakið er tekið af þeim og
eiga vafalaust erfitt með að skilja
að þeir fái ekki lengur að reykja
eins og þeir hafa gert síðustu tutt-
ugu árin eða svo.
Geðheilbrigt fólk á í mestu vand-
ræðum með aö hætta og hefur þó
fulla stjórn á sínum hugsunum og
gerðum. Oft hættir fólk við að
hætta vegna þess að því finnst
ákvörðun sín bitna um of á um-
hverfinu en það er flóttaleið sem
þessir langlegugeðsjúklingar geta
ekki sótt í.
Ekki hugsuð til enda?
Ekki veit ég hvaða áhrif þessi
skipun á að hafa á almennum deild-
um. Á að segja fullorðnu og sjálf-
ráða fólki, sem kemur inn til
skamms tíma í leit að lækningu,
að það geti ekki reykt? Við eðhlegar
aðstæður er erfitt að hætta að
reykja. Fólk verður pirrað, eirðar-
laust og líður ekki vel. Þessi ein-
kenni er hægt að ráða við með
ýmsum leiðum, t.d. með því að fara
í göngu, borða mat/sælgæti eða
hugleiða.
Ekkert af þessu er auövelt að
framkvæma meðan legiö er á spít-
ala. Varla er heldur um það að
ræða að bannið hafi áhrif eftir aö
sjúklingur t.d. með beinbrot út-
skrifast. Einu áhrifin verða þau að
legunnar verður minnst með enn
meiri hryllingi en ella. Einu áhrifin
sem ég sé að reykingabannið hafi
á almennum deildum er að þurrka
brosið af sjúkhngum.
Ég hef verið að velta því fyrir
mér hvort í SR sé að upplagi ill-
gjarnt og tilfinningalaust fólk en
neita að trúa því. Getur ekki verið
að þessi ákvöröun hafi ekki verið
hugsuð til enda þegar ákveðið var
að hrinda henni af stað? En hver
sem ástæðan er bið ég SR að endur-
skoða afstöðu sína umvbannið og
jafnframt að útskýr-a hið loðna nið-
urlag plakatsins „nema með sérs-
takri undanþágu“. Hveriar eru
þessar undanþágur, fyrir hveria
eru þær og hverjir veita hana?
Gunnar Haugen
„Hefur SR gert sér grein fyrir því að í
krafti valds síns yfir skjólstæðingum
sínum, sjúklingunum, er verið að
svipta þá stórum hluta sjálfsákvörðun-
arréttar síns?“