Alþýðublaðið - 28.05.1967, Blaðsíða 7

Alþýðublafiið Sjómannadagur -- 28. maí 1967
7
Oskar Jónsson:
Minningar úr líli
sjómanns fyrir
mörgum áratugum
Veturinn 1929 á'tti ég heima
á Þingeyri í Dýrafirði. Lagði
ég leið mína suður til Reykja-
víkur og ætlaði að ná í gott
vertíðarpláss. Ég kom suður í
janúarlok. Vorum við tveir
saman að leita eftir plássi,
Gunnar Steinþórsson, sem var
skipstjóri á „Fróða”, sem
Þjóðverjar gerðu árásina á.
Við fórum niður að hófn á
liverjum morgni og varð lítið
ágengt, þar til einn dag, að
lv. „Alden” vantaði tvo há-
seta. Hittum við skipstjórann,
Stefán Jóhannsson, kunnan
aflamann, og réði hann okkur
strax. Var nú haldið út til
veiða og vorum við á aðra viku
í feröinni. Veður var slæmt og
afli rýr. Þegar inn var komið,
frétti ég, að færeyski togar-
inn „Royndin” væri nýkomin
og vantaði á hana bræðslu-
mann. Á skipinu voru fjórir
íslendingar, skipstjóri, stýri-
maður, bátsmaður og netamað-
ur, hitt allt Færeyingar.
Umboðsmaður skipsins í
Reykjavík var Guðmundur
Kristjánsson skipstjóri, þá
skipamiðlari. Ég gekk til hans
strax og spurði eftir plássi.
Hann sagði að það væri rétt
að það vantaði bræðslumann.
„En kannt þú að bræða lifur?”
spurði Guðmundur. Ég hafði
séð þetta gert á „Alden” og
fannst þetta auðvelt', og sagði
þó með hálfum huga, að það
verk kynni ég. Réðist ég
þarna bræðslumaður á' „Royn-
din”. Hygg ég, að Guðmund
hafi rennt grun í, að ekki væri
ég sprenglærður í iðninni.
Hugsa ég, að ég hafi notið
föður míns, en þeir þekktust
vel frá því er Guðmundur var
í Haukadal í Dýrafirði.
Fór ég nú til Stefáns skip-
stjóra á „Alden”, sagði þar
upp plássi og bar pjönkur
minar um borð i hið fagra fær-
eyska skip. Síðar var skipið
selt til Frakklands eða Eng-
lands og 1934 var það keypt
til íslands og skirt „Júní”,
eign Bæjarútgerðar Hafnar-
fjarðar. Sáu þeir um kaup á
því, Gísli Jónsson, fyrrv. al-
þingismaður og Ásgeir Stefáns-
son, forstjóri í Hafnarfirði.
Varð „Júní” hið mesta happa-
skip meðan Bæjarútgerðin átti
hann, enda lengst af stjórnað
af ágætis aflamanni, Halldóri
Guðmundssyni, síðar skip-
stjóra á „Skúla Magnússyni.”
Það strandaði við vestanvert
Sauðanes veturinn 1949. En
svo vel tókst til, að allir menn-
irnir björguðust og tel ég í
minni einfeldni að lánið, sem
því skipi fylgdi hafi átt sinn
þátt í því og getur svo hver
dæmt um, sem vill.
Þegar um borð í „Royndin”
kom, hitti ég skipstjórann Pét-
ur heitinn Maack og tók hann
mér mjög vel. Stýrimaður var
Þórarinn Dúason, nú á Siglu-
firði, bátsmaður var .Gísli Ei-
ríksson úr Reykjavík, en hann
drukknaði með Pétri á „Max
Pemberton.” Fjórði íslending-
urinn var Magnús Magnússon,
sem vinnur nú í landi í Reykja-
vík.
Allir reyndust þeir mér hin-
ir ágætustu félagar, bæði þá
og síðar og á ég margar ljúf-
ar endurminningar frá sam-
veru okkar á „Royndin.”
Kvöldið, sem ég réðst á
„Royndin”, var haldið úr
höfn og farið út til veiða. Afl-
aðist vel og vorum við fljótir
með túrinn. Bræðslustarfið
reyndi ég að stunda af hinni
mestu kostgæfni, enda aldrei
fundið að þ?ví af neinum nema
hvað Pétur heitinn sagði einu
sinni við mig, að ég yrði að
ná svo miklu lýsi úr lifrinni,
að múkkinn æti ekki grútinn,
þegar honum væri hleypt i
sjóinn, eftir að búið var að
gufusjóða lifrina í þar til gerð-
um trétunnum.
„Royndin” gamla var gott
sjóskip, en varð þó enn betra
seinna, þegar búið var að hólfa
sundur vatnstanka. Fengum
við oft vond veður, eins og
gerist hjá togurum, sem
stunda sjó við íslands strend-
ur. Reyndi þó einu sinni mest
á sjógæðin, þegar bilaði ketil-
rör mitt á milli Austurlands
og Færeyja. Varð þá að drepa
undir katlinum og rak skipið
undan stórsjó og vindi í fulla
tvo sólarhringa, meðan verið
var að gera við og hita upp
aftur.
Þessa umræddu vertíð
stunduðum við veiðar á sömu
slóðum og íslenzku togararnir.
Var afli yfirleitt góður. Lögð-
um við sumt af aflanum upp í
Færeyjum og sumt í Reykja-
vík. Var heimili togarans í
Vaag á Suðurey. Er það smá-
bær, mjög þrifalegur. Gekk
heldur seinlega að afgreiða
skipið, fóru venjulega tveir
dagar í það og var skipstjór-
anum oft órótt að bíða eftir
afgreiðslu.
Nokkuð var vandratað til
Vaag, en við fórum í fyrsta
sinni um í góðu veðri. Bauð
litgerðarmaður skipstjóranum
að ’ láta hann fá vanan skip-
stjóra, sem kunnur væri vel
þessari leið. Áttum við að fara
út um kvöldið. Stórviðri var
á og bylur. Var nú lagt af
stað og siglt út voginn. Þeg-
ar útfyrir kom, var kominn
haugasjór og lét dallurinn
illa. Ég var eitthvað að dóta
fram í lúkar, þegar ég varð
þess var, að skipið var komið
á fulla ferð aftur á. Skrapp
ég upp á þilfar og sá þá í
heljarmikið berg framundan.
Fór ég aftur í brú og var Pét-
ur heitinn þungur á brúnina
og sagði, að. nú hefði hurð
skollið nærri hælum, því að
við hefðum verið að því komn-
ir að sigla beint á klett út af
Suðurey, sem heitir Litli-
Dímon. Munaði aðeins örfáúm
metrum frá skipstafni að
klettinum, þegar skipið fór að
taka aftur á móti stórsjóunum.
Leiðsögn hins færeyska lauk
þar með.enda óhætt að trúa
Pétri heitnum fyrir því að sigla
skipi sínu.
Daginn eftir var vont veður,
svo að sæta varð lagi að fara
á milli lúkars og káetu. Fór ég
aftur eftir klukkan tólf á há-
degi og klifraði eftir ljósastag-
inu og hífði mig upp í brúar-
vænginn. Kallaði skipstjóri til
mín að taka stýrið litla stund,
hvað ég gerði. Kom þá fær-
eyski skipstjórinn aftur eftir
og reið bára yfir fyrir fram-
an brú. Færeyingurinn flýtti
sér og reyndi að klifra upp á
brúarvænginn, en missti fót-
festu, en hélt sér á höndunum
í brúna. Dinglaði hann þannig
í lausu lofti, en dallurinn
sveimaði hálfur í kafi að fram-
an. Bað Pétur mig að draga
karlinn inn fyrir, þó að hann
ætti það ekki skilið, þar sem
hann hefði verið að því kom-
inn að drepa okkur alla í gær-
kveldi með því að sigla beint
á Dímon. Fór ég og draslaði
karli inn fyrir.
Var nú haldið beint til ís-
Iands með stefnu beint á Vest-
mannaeyjar. Vorum við sex
daga frá Færeyjum á Selvogs-
banka. Alltaf var stórviðri af
norðvestri, nokkurn veginn
beint á stefni.
Á þriðja degi á leiðinni upp,
tókum við eftir því, að matar-
vatnið var orðið brimsalt, hafði
brotnað stútur af vatnstank,
sem stóð upp úr dekkinu fram
við hvalbak og sjórinn fossaði
niður í tankinn. Gat nú eng-
inn drukkið kaffi lengur eða
neitt vatn.
Þegar við komum á Selvogs-
banka, var veður farið að
batna, og nægur fiskur. Vorum
við einn dag á veiðum, en þá
brotnaði trollspilsöxull, svo að
fara varð til Reykjavíkur,
komum við um miðnætti þang-
að. Strax þegar skipið var
fast orðið, vorum við fljótir
að hlaupa upp og ná í vatn.
Hef ég aldrei, hvorki fyrr né
síðar, orðin jafn feginn að fá
vatnssopa. Ekki veit ég hvort
við hefðum haldið lengi úti
svena vatnslausir, en hitt vor-
um við sammála um, ég og
Færeyingarnir, að spilbilunin
hefði verið guðsdómur. Gekk
viðgei-ð fljótlega og siglt að
henni lokinni suður fyrir land
og tekið til við það er fyrr
var frá horfið.
Vorum við lengst af seinni
hluta vertíðarinnar, að veiðum
við Hraunið. Er þar vandfiskað
og ekki fyrir nema þaulkunn-
uga menn. Oft verða þar slæm-
ar festur, net rifna, vírar
slitna og stundum tapast állt
aftan úr. Er þá nauðsynlegt að
hafa hemlana í togspilinu ekki
of fasta, svo að vírarnir renni
út áður en allt slitnar, þegar
festa verður.
Man ég það, að einu sinni
var Pétur skipstjóri um liálfan
sólarhring að lóða og láta nið-
ur baujur við Hraunið áður en
hann kastaði trolli. Enda feng-
um við mikinn afla á eftir.
Eitt sinn var hann að toga
upp í einn hraunkrókinn og
eftir tíu mínútna tog, kallaði
hann að hífa upp trollið. Voru
margir pokar af þorski í þessu
eina togi. Annar togari kom
togandi í kjölfarið og heyrð-
um við yfir í okkar skip þeg-
ar allt varð kengfast hjá hon-
um. Sýndist mér hann fara al-
veg sömu leið og við, en vel get-
ur hann hafa haft aðra víra-
lengd úti en við, en það er
líka mikill lærdómur út af
fyrir sig að hafa rétta víra-
lengd úti, þegar togað er á
vondum botni. Skipstjóri þarf
að hafa nákvæma athygli á
trollvirunum, þegar verið er
að toga við Hraunið, því að
komið getur fyrir að svo mik-
ið aflamagn komi í trollið að
netin beinlínis spryngi, en það
sézt einkum á grunnu vatni,
á vírunum, sem liggja frá tog-
blökkinni, hvort mikill afli er
kominn í vörpuna. Vírarnir,
sem eru tveir, fara að færast
saman, þegar trollið þyngist.
Eru sumir skipstjórar snilling-
ar í því að sjá þetta fljótlega.
Margt smávegis þarf góður
skipstjóri að athuga vel. Man
ég oft eftir, þegar ég var að
sýsla við lýsistunnurnar aftur
á dekki að skipstjóri renndi
sér fótskriðu aftur eftir, leit
á dekki, að skipstjóri renndi
eftir aftur. Áhugi hans og
dugnaður við veiðiskapinn var
aðdáanlegur.
Við stunduðum veiðiskap á
„Royndin” fram í júnílok og
var allur afli saltaður. Fórum
við síðustu ferðina á Halamið.
Var svo skilið við skipið í
Vaag. Fengum við allt fljótt og
vel uppgert og fría ferð heim
til íslands.
Næsta haust hafði ég tal af
Pétri Maack og sagðist hann
verða með „Royndin” næsta
vetur og mér væri velkomið
pláss eins og fyrri veturinn.
Skyldi ég vera kominn til
Reykjavíkur snemma í janúar.
Þar sem ég átti heima vest-
ur á Þingeyri, var erfitt að
komast suður vegna illra sam-
gangna, og varð ég að fara út
síðar en hinir félagar mínir.
Fór ég út með „Lyru” seint í
janúar. Inflúenza var þá að
ganga í Reykjavík eða einhver
kvefpest. Þegar við komum til
Thorshavn var ég eini farþeg-
inn, sem ætlaði í land. Komin
var nótt, þegar við lögð-
umst út á höfninni.
Brá mér heldur í brún, þeg-
ar lögregluþjónn kom til min
og tilkynnti rhér, að ég -væri
nú þegar undir lögreglueftir-
liti, þar sem ég kæmi frá
Reykjavík, þar sem gengi in-
flúenza og yrði ég að fara í
sóttkví minnst sex daga. Fór
ég svo með tollbátnum í land
með dót mitt og varð að halda
mér frammi í stafni, en lög-
reglumenn aftur á svo að ég
smitaði ekki amtsríkið Fær-
eyjar.
Þegar í land kom var mér
sagt, að ég skyldi koma með
lögreglumanni og fara inn á
„Dronning Alcxandrines Ho-
spital” í Thorshavn. Ég sagði
lögreglumanninum, að ég færi
ekki nema í bifreið. Fór hann
þá og bað mig að bíða, hvað .
Framhald á 15. siðu.