Dagur - 14.07.1920, Blaðsíða 2

46
DAGUR.
Herra og drengjaföt, herra, dömu og teplu regn-
kápur, ágæt vinnuföt, alskonar nærföt, herra dömu
og drengjapeysur, alskonar leikfögn, rekkjuvoðir,
mjög falleg alklæði, fatatau og káputau í stóru
úrvati frá kr. 13,50 met., reiðfatatau ogalskonar
álnavörur er nýkomið í stóru úrvali og seljast
með mínu alþekta lága verði.
Baldvin Ryel.
Þetta islandsminni er ekki bundið við
hátíðisdag eða helgar tíðir, það blasir
við oss og berst að eyrum vorum sýknt
og heilagt. En þótt sólin feli sig í dag,
þá ættu hátíðabrigðin að geta leyst hjörtu
vor úr læðingi, gert okkur næmari fyrir
þessum dýpra ómi; og hvernig getum
við þá þagað, þegar við finnum að al-
staðar er verið að róma yndi, tign
og fegurð; þegar við finnum, að alt
dautt og lifandi tekur í sama strenginn.
Jafnvel steinarnir hrópa. Hvers vegna
skyldi þá mannsröddin hlífa sér? Eg
veit að það þarf snillitök og listatilþrif,
tiJ þess að mannleg tunga get aukið
eða fullkomnað þann lofsöng, sem nátt-
úran sjálf syngur daglega. En við get-
um öll tekið undir, Við getum ekki
annað en tekið undir, við svona hátíð-
legt tækifæri. Og til þess stend eg nú
hér — ekki til þess að hefja nýjan lof-
söng landinu okkar til sæmdar, til þess
er eg ekki fær — heldur til þess að
minna okkur á að leggja eyrun við þeim
tungum, sem landið, loftið og sjórinn
talar til okkar; minna okkur á að taka
undir af hug og hjarta. Núna ætti það
að vera auðvelt, þegar minning okkar
mesta manns mýkir hjörtun og hugar-
þelið og kemur okkur í hátíðaskap.
íslenzka náttúran er ekki við eina fjöl-
ina feld. Hún gerir sér sannarlega daga-
mun, þótt hún fari þar lítt eftir Iögum
og siðvenjum mannanna, heldur gangi
sínar eigin götur. Árstíðirnar slá hver
.á sinn streng, eiga hver sinn geðblæ,
ef svo mætti segja, og sína dutlunga,
og stundum finst okkur að óblíða veð-
ráttunnar ætli að keyra alt úr skorðum,
binda enda á alt eðlilegt samræmi og
gera landsmönnum lífið svo erfitt, að
vart verði undir risið. En venjulegast, ef
ekki alíaf verður niðurstaðan sú, að af-
koman verður betri en búist var við,
alt fleytist fram yfir allar vonir. Náttúr-
an sjálf á þann lífstein, sem læknar
kalsárin, ef mennirnir gefast ekki upp
fyrir örlög fram. Og þótt kuldinn kreppi
að, og klakinn leggi læðing á alt sem
lifir, mikinn hluta ársins, þá bregzt þó
aldrei, að á eftir vetri kemur vor, þótt
stundum verði menn að bíða þess helzt
til lengi. Og vorið flytur með sér birtu
og yl, sólbros og fuglakvak. Pá berst
að eyrum unaðsmál íslenzku náttúrunn-
ar, tónar, sem heilla og seiða, en hvetja
um Ieið að drýgja dáð og drengskap,
til að liggja ekki á liði sínu.
Eg veit ekki hvort það er eintóm til-
viljun, að fæðingardagur þess íslend-
ingsins, sem hæst hefir lyft merki lands
og þjóðar, skuli einmitt vera að vorinu;
einmitt á þeim tíma, sem flestar vonir
fæðast í brjóstum landsins barna; flest-
ar ráðagerðir og heitstrengingar. Mér
finst það bending um að þann dag eigi
að velja fyrir hátíðisdag þjóðarinnar.
Um það leyti ársins er náttúrufegurðin
fjölbreyttust og hugir landsmanna fram-
gjarnastir. Pá er okkur kærast að hlýða
á raddir landsins vætta, og þá blasa
verkefnin við, hvert sem litið er. Þjóð-
hátíðardagur getur ekki verið haldinn
einungis til þess að minnast liðinna
atburða eða látinna manna, heldur til
að minnast manna sém lifa, lifa mitt á
meðal vor í verknm þeim, sem eftir þá
liggja, og til að minnast atburða, setn
leiddu þjóðina inn á nýjar brautir, hófu
nýja framsókn, nýjan þroskaferil, sem
enn er verið að þræða.
Minningarathöfn, sem ekkert er ann-
að en lofgjörð fyrir liðna tíð, er Iítils
virði, þó hún sé endurtekin ár eftir ár.
Menn geta ekki lifað til Iengdar á því,
sem liðið er, þótt ekki sé nema sjálf-
sögð ræktarskylda að hvarfla huganum
við og við til þeirra manna eða mál-
efna, sem á sínum tíma vöktu mest at-
hygli og mótuðu samtíð sína. En meðan
áhrifin lifa í hugum og framkvæmdum
fólksins, meðan hugsjónirnar lifa og er
haldið á lofti, þá er minningin um menn-
ina eða atvikin, sem ólu þærfyrst, ekki
aðeins lofgjörð heldur lyftistöng um
leið. Pess vegna geta þjóðirtjar átt minn-
ingardaga, er verða auðvitað því varan-
legri og hjartfólgnari, sem hugsjónirnar
eru hærri og göfugri, er dagarnir eru
helgaðir.
Við höfum valið okkur fæðingardag
Jóns Sigurðssonar fyrir Ijátíðisdag. Köll-
um hann að visu ekki þjóðhátíðisdag
enn, og vafasamt það verði nokkru sinni
gert, en vorhátíð ættum við jafnan að
geta haldið, og helgað hana þessum
degi, þangað til annar íslendingur hefir
uppi verið, er teljist ágætari en Jón
Sigurðsson. Pað mun lengst af verða
einhver vorljámi uth minningu hans.
Minningar þær, sem við hann eru bundn-
ar benda ekki einungis aftur á liðna öld,
heldur fram á leið. Rær eru raddir vors-
ins, er vekja hvellasta bergmálið í hug-
umstórum hjörtum æskumannanna, sem
ekki eru komnir á það lag, að snið-
skera sérhvern bratta, sem brjótast þarf
upp. Við megum fagna, íslenzka þjóð-
in getur verið fagnandi, meðan æsku-
lýðurinn beitir sér fyrir því, að heiðra
minningu Jóns Sigurðssonar; það bendir
á vorhug hjá þjóðinni, bendir á að enn
þá sé leitað eftir því, að hefja merki
hans við hún. Meðan minning hans lifir
í hugurn og hjörtum landsmanna, er
land og þjóð á framsóknarleið. En
þessi ininning má aldrei verða að tísku-
tildri og vanaprjáli, aðeins til að sýnast
á götum og strætum einn dag á ári.
Til þess er hún alt of há og heilög.
Vér íslendingar erum söguþjóð, og
höldum mjög á lofti gömlum minn-
ingum.
Við höfum átt okkar blómaöld,
hnignunarskeið og endurreisnartímabil.
Nú lítum við til baka yfir það altsaman,
og hvílum hugan sérstaklega við end-
urreisnarmanninn Jón Sigurðsson. Hann
er nú orðinn söguhetja, einn af ótalmörg-
um, kominn undir græna torfu fyrir
svo Iöngu, að fáir núlifandi manna hafa
litið hann ofar moldu. En minningu
hans heiðrum og tignum við öll. Varð-
ar þá mestu fyrir veg og gengi íslenzku
þjóðarinnar, að minningin sé ekki ein-
göngu bygð á því frægðarorði, sem
hann hefir áunnið landi og þjóð með
forgöngu sinni, heldur séu það hug-
sjónir hans, sem halda minningunni í
heiðri, — hugsjónir, sem sumar eiga
eftir að rætast, sem vorir tímar og
komandi kynslóðir eiga að leiða í fram-
kvæmd í lífinu. Pað er ekki nema um
takmarkaðan tíma, sem hægt er að lifa
á afrekum og frægð mikilmennanna,
hversu stórvirkir sem þeir hafa verið.
En eldurinn, sem logaði undir í brjóst-
um þeirra, getur kveikt nýan funa í
mannssálunum og orðið aílgjafi nýrra
athafna, jafnvel í þúsund liðu.
Þegar því að því er spurt, hvort
minning einhvers manns lifi með þjóð-
inni, þá nægjr ekki að rifja upp hve
mikið menn muna af því, sem eftir
hann iiggur. Hitt varðar mestu, hvort
andi hans svífur enn yfir vötnunum í
framkvæmdum mannanna, hvort nokkuð
er eftir hjá kynslóðinni af þeim heilaga
eldi, sem hóf afreksmanninn upp yfir
fjöldann.
»Dýrkum þó ei Kol né Kára,
Ketilbjörn og Njál,« segir skáldið.
Dýrkum jafnvel ekki Jón Sigurðsson
að eins sem söguhetju.
»En spyrjum piltinn átján ára:
átt þú líka sál?
Oeyma íslands yngissveinar
aðalsmerkin há ?
Geyma svanna sjónarsteinar
segulljóma bál ?«
Já, hvað skyldi liggja nær, er við vilj-
um minnast íslands á minningardegi okk-
ar mesta manns — hvað skyldi þá líggja
nær, en stinga hendinni í sinn barm og
spyrja: Hver erum við, og hvar erum
við á vegustödd? Hvers má ísland af
okkur vænta? Það rnætti sízt gleymast,
að örlög landsins í nánustu framtíð hvíla
á okkar herðum. Rað erum við, sem eig-
uin að reisa framtíðarhallirnar úr þeim
efnivið sem fortíðin hefir látið okkur í
té. Er það ekki einmitt þetta, sem vor-
blærinn er að hvísla að okkur hvaðan-
æva.
í íslenzku þjóðlífi á að vera eilíft vor,
en hver ítök á vorið í hugum okkar og
hjörtum? Er hægt að segja það með
nokkrum sanni, að nú lifi vormenn í
þessu Iandi ? Raddir vorsins berast þér
nú að eyrum og Ieita bergmáls í sál
þinni. Pú sem enn ert ungur, átt að
mista kosti að geta skiíið þær raddir og
veitt þeim viðnám, viljirðu heita barn
vorsins, viljirðu að þau spor, sem þú
stígur í íslenzku þjóðlífi verði til að
ieiöa þjóðina í áttina mót sól og sumri.
Það væri að sjálfsögðu vel til fallið
að reyna að benda á einhver vormerki
hjá íslenzku þjóðinni um þessar mundir.
Ýmislégt mætti nefna sem sýnir, að hinn
heilagi eldur er ekki sloknaður, að enn
sækir fram í sólarátt. þrátt fyrir ólal
skuggajel og dimmviðrisflóka. En þótt
bjartsýnið sé eins og gefið mörgum ís-
lendingi í vöggugjöf, og þótt íslenzka
vornáttúran geri heiðríkt í flestra hug-
um, þá getum vér ekki lokað augunum
fyrir því, að margvísleg alvara er á ferð-
um. Úti í menningarlöndum heimsins
er nú svo háreist öldufall á flestum svið-
um, að iðuköstin berast allaleið upp að
ströndum vorum og stofna oss í vanda.
Og gamlar kynfylgjur fara Ijósum log-
um um landið, og virðast seint ætla að
verða niðurkveðnar. Flokkadráttur og reip •
tog um veg og völd, um hagsmuni og
hlunnindi í lífinu.'hafa verið landlæg hér
frá elztu tímum. Stundum hefir sundur-
lyndisfjandinn orðið öllum menskum
kröftum yfirsterkari, þá hefir haustað að
og húm lærst yfir þjóðlífið. En fyrir
hugsjónaeldi brautryðjendanna hefir
sundrungin orðið að þoka um set. Vor-
blærinn kveður alla drauga og forynjur
í kútinn. Regar vorið fer að sigra, og
sólin að hækka á lofti, hætta þær að
leika lausum hala. Sundrungarmein-
vætturinn er sömu lögum háður. Hann
sezt þar á flet, sem myrkt er fyrir og
kulnaðar glæður á arni, en flýr á dyr
þegar vorhugur grípur fóikið og fram-
sóknar eldmóður læsist um hug og
hjarta.
Pví miður getum við ekki sagt, að
vormerkin séu einráð og ótvíræð í þjóð-
lífinu íslenzka. Kynfylgjan gamla sting-
ur enn upp höfðinu.Stéttarígurog hreppa-
pólitík á enn mikil ítök í landi hér, og
sundurlyndisflagðinu berast nú jafnvel
ný og ný næringarefni utan úr heimi.
Pótt samkomulag náist um eitt, rís óð-
ara upp eitthvað annað, sem veldur á-
greiningi. Sveitum og landshlutum finst
sinn hlutur fyrir borð borinn og Iíta
hornauga til annara héraða. Pað þekk-
jum við Norðl. af sumum blaðagrein-
unum okkar í vetur. Sjávarsíðan her-
væðist gegn sveitunum og ein stéttin
reynir að rétta annari snoppung, hvenær
sem færi gefst. Það væri því alt annað
en vorlegt um horfs, ef ekki bólaði á
neinni viðleitni til að reka þessar ó-
vættir á dyr. En okkur mun flestum
Ijóst, að framííð landsins stendur og fell-
með því, hvort okkur tekst að taka hönd-
um saman, og gera allir beint eða ó-
beint eitthvað til þess að draga úr á-
greiningnum, þótt ýmislegt dragi menn
út af réttri leið í bili. Sem betur fer
sjáum við þess stundum órækan vott,
að okkur er ekki alveg ósýnt um sam-
tökin, og margvísleg samvinna sem haf-
in er á ýmsum sviðum gefa ástæðu til
að vona hins bezta.
»Fyrir borð, fyrir borð og burt trá storð
með blindan flokkadrátt!«
Ætti að vera heitstrenging okkar í
dag. í dag ætti minningin að geta brætt
saman hugi og hjörtu allra stétta og
allra landsfjórðunga. Á þessari stundu
ættu allra hugir að stefna að sama marki.
fví skyldum við þá ekki nota tækifærið
til þess að stíga á stokk og strengja
heit. Á sjálfri vorhátíð þjóðarinnar ætti
engum draugum að vera vært, hvorki
í hýbýlum manna eða hjartafylgsnum.
Vornáttúran íslenzka er ekki alstaðar
eins. En hún er jafn íslenzk, hvort sem