Dagur - 21.07.1920, Síða 1

DA G UR
kt mur úi á hverjum miðvikucl.
Kosíar kr. 4.50 til áramóta\
Gjalddagi fyrir 1. ágúst.
%
AFGREIÐSLAN
er hjá / ó n i P. P ó r.
Norðurgötu 3. Talsfmi 112.
Innheimtuna annast ritstjórinn.
III. ár.
Akureyri, 21. Júlí 1920.
13. blað.
Dr.JónJ. Aðils
pröfessor.
Margan manninn mun hafa sett hljóð-
an við andlátsfregn Jóns sagnfræðings.
Pað er að vísu ekki óvenjulegur at-
burður að maður deyi, en afburða-
mennirnir eru tiltölulega fáir, og þegar
þeir burtkallast snögglega að hálfnuðu
dagsverki, þá verður mörgum »tregt
tungu að hræra.« sPá eik í stormi
hrynur háa, hamra því beltin skýra frá,«
kvað Bjarni. Áreiðanlega var Jón Aðils
ein hæsta og fegursta eikin, sem vaxið
hefir í gróðurreit íslenzks þjóðlífs. Al-
þjóð var hann kær sem einn hinn snjall-
asti og þróttmesti rithöfundur, en þeim,
er kyntust honum persónulegaj var hann
miklu meira en þetta. Pað voru ekki
aðeins gáfur hans, þekking og frábær
mælska, er löðuðu menn að honum,
heldur öllu fremur mannkostir hans og
hlýtt hjarta. Sá, er þetta ritar, kyntist
honum aðeins skamman tíma, en þó
nógu lengi til þess að ganga úr skugga
um að hann var enginn hversdagsmaður.
í návist hans leið manni alveg óvenju-
lega vel. Pað var eitthvað svo hreint
og hlýtt í svip hans, tali og allri fram-
komu. Hann var prýðilega skemtilegur
maður, lundglaður og hnittinn í orðum,
en þó jafnframt alvörugefinn og sann-
leikselskandi og þá auðvitað sannleiks-
Ieitandi. Hann hneigðist mjög að guð-
spekistefnunni á síðari árum, var einn
af stofnendum Reykjavíkurstúku Guð-
spekifélagsins og formaður stúkunnar
frá stofnun hennar (1912) til dauða-
dags.
Ekki varð honum aldurinn að meini.
Hann var ekki nema rúmlega fimtugur
að aldri, fæddur 1869. En þó aldurinn
væri ekki hærri, liggja mikil ritstörf eft-
ir hann sem kunnugt er. Bækur þær, er
út hafa komið eftir hann, eru þessar:
Islenzkt þjóðerni, Gullöld Islendinga,
Skúli Magnússon landfógeti, Oddur
Sigurðsson lögmaður, Dagrenning, Is-
landssaga og Einokunarversluri Dana
á Islandi. Hann hafði og feiknin öll
í smíðum sögulegs efnis. Slíkri hylli
náðu bækur hans mcðal fólksins, að
það er raunalegt til þess að vita að
vonin um fleiri bækur frá hans hendi
skuli nú vera sloknuð. Eu það ætti þó
að verða okkur hvöt til þess, að Ieggja
enn meiri rækt en áður við lestur rita
hans. Hver fróðleiksgjarn maður, er
nokkru lætur sig skifta söguleg fræði
Iands síns, má ekki láta neina af bók-
um Jóns Aðils vanta í bókasafn sitt.
Pað, sem einkum gerir bækur hans ljúf-
ar til lesturs, er llfið og sálin í hverri
setningu. Allur þyrkingsháttur og and-
leysi eru með öllu útilokuð í öllum rit-
um hans.
Við fráfall Jóns Aðils verður okkur
á að spyrja eins og Jónas Hallgrímsson
gerði í kvæðinu um Tómas Sæmunds-
son:
»Hví vill drottinn þola það,
landið svifta svo og reyna,
svifta það eimnitt þessum einas . . .
Okkur skammsýnum mönnum verður
sjálfsagt fyrirgefin sú spurning af hendi
forsjónarinnar. En »vandi er að skilja
lífsins herra.« Okkur er það ekki Ijóst,
hvernig það skarð verði fylt, er komið
hefir hér við lát Jóns Aðiis, og þó finst
okkur, að það tnegi ekki ófylt vera.
í einni af bókum sínum (ísl. Pjóðerni)
farast Jóni Aðils orð á þessa leið:
»Það var almenn jajóðtrú einu sinni
fyrir löngu-löngu, að einhversstaðar í
Austurlöndum sprytti undrajurt, sem að
eins einu sinni á öld bæri blóm og á-
vöxt. Pað er líkt með þjóðirnar eins og
með þessa jurt. Pær þroskast og dafna,
lífsvökvinn streymir án afláts í æðum
þeirra og framleiðir kvisti og knappa
svo miljónum skiftir, en ekki nema á
löngum fresti, máske einu sinni á manns-
aldri, máske einu sinni á öld, eða varla
það, framleiðir hann blóm, þar sem
öll hin fegurstu og instu einkenni þjóð-
arinnar birtast og skína við sólu í öllu
síiiu skrauti og dýrð. Pessi undrablóm
eru stórmenni þjóðanna, — og eitt af
þessum örfáu undrablómum íslenzku
þjóðarimiar var Jón Arason.«
Eg hygg að þetta megi í aðalatrið-
um heimfæra til Jóns Aðils sjálfs. Hann
var eitt af örfáum undrablómum íslenzku
þjóðarinnar. Hamingjunni sé lof fyrir
hvert slíkt undrablóm.
Ármann i Felli.
Lárus Bjarnason
gagnfræðaskólakennari kom hingað til
bæjarins í gær. Fór hann í vor austur
á Iand, þaðan til Vestmanneyja og síð-
an til Reykjavíkur. Kom svo þaðan með
»Agli Ska|lagrímssyni« til Hjalteyrar.
„Fagur er dalur
og fyllist skógi/‘
Erindi flutt í Vaglaskógi 11. júlí 1920.
af
Steingr. Mattluassyni.
Eg gjörði það með glöðu geði að
sækja þessa skemtun hérna í skóginum.
Mér hefir ætíð þótt hátíðabragur að því
að vera staddur norður í Vaglaskógi
um hásumar í góðu veðri. Mér þótti
það þegar eg var drengur og mér þykir
það enn. Auk þess get eg sagtykkur,
að þegar eg hef verið sóttur eitthvað
lengra að, hefi eg oft kviðið ferðalag-
inu, en eg man ekki til, að eg hafi
kviðið því að fara yfir Vaðlaheiði, held-
ur fremur hlakkað til. Petta kemur
sumpart af þeirri þrá, sem í mér býr
eins og fleirum, að vilja »út yfir fjöll-
in háu,« komast upp á fjallið, stækka
sjóndeildarhringinn, og fá máske svarað
spurningunni: »Er þá nokkuð hinu-
megin?» Eg elska fjallaloftið, af því
eg finn mig ætíð hressast af heilnæmi
þess. Eg held enn fremur að þessi þrá
eftir að komast upp á fjallatind, sé með-
fædd okkur, — meðfædd löngun eftir
að komast himninum naér, af sama
hugarfari sprottin og kemur fram í orð-
um skáldsins, er hann minnist æsku
sinnar og segir:
»alt er hreinast hugði eg þá
sem himninum er næst.«
En bezt af öllu er að fara gangandi
yfir fjöllin. Pá nýtur maður ferðarinn-
ar langt um betur, því lífsloftið bersl
þá Iangt um örara um innstu og yztu
æðar til að endurnæra líkama og sál.
Og eg ségi þetta með sanni, þó eg í
þetta skifti kæmi ríðandi á gæðingi. Eg
gjörði það aðeins til að spara mér tíma.
En munið það ungu stúlkur og ungu
menn: Ekkert er hollara en að ganga,
helzt upp um fjöll og hressa sig á úti-
loftinu.
Svo er enn eitt. Mér hefir líka þess
vegna þótt gott að fara norður í Fnjóska-
dal, að eg hefi ætið átt þar að góðu
að snúa. Pví auk þess sem skógurinn
hefir lokkað mig með ilmi sínum á
sumardögum, þá hefir mér þótt geita-
skyrið gott, en það er skyr sem til
þessa hefir ekki fengist í Eyjafirði.
ísraelsmenn vildu ekki yfirgefa kjöt-
katlana í Egyptaladi, af því þeir héldu
að ekkert væri »hinumegin« við eyði-
möikina. Pað er utn að gjöra, að
eitthvað gott sé »hinumegin.« Petta
fann Nansen, þegar hann fyrstur niann
fór yfir Grænland þvcrt, þá fór hann
frá austurströndinni, þar sem er auðn
ein og ekkert ætilegt að fá, og vestui
yfir, þar sem er einlæg byggð og björg.
Peir sem á undan honum höfðu ællað
þessa glæfraferð, höfðu al lir farið frá
vestri til austurs og höfðu orðið að
snúa við og hætta við förina, einmitt
af því þeir fóru frá kjötkötlunum þang-
að þar sem engir voru.
Mér verður ætíð starsýnt á Fnjóska-
dal ofan af heiðinni. Mér þykir dalur-
inn fallegur, þó eg finni hve miklu fall-
egri hann gæti orðið. Eg sé þar gott
sýnishorn af því, hvernig landið okkar
hefir verið útlits, þegar það var upp á
sitt bezta, og þegar Pórir snepill nam
hérj land. Hann þurfti að ryðja sér rjóð-
ur í skóginum til að geta bygt sér
bæjarkríli; því alstaðar var skógur um
allan dalinn og allt Ljósavatnsskarð, eins
langt og auga eygði. En því er nú
miður, að önnur sjón mætir líka aug-
anu af heiðarbrúninni, og gefur manni
að líta annað sýnishorn af landinu okkar
og það stærra og ömurlegra; — sýnis-
horn af Joví hvernig landið okkar hefir
verið reitt og rúið og rifið inn að beini.
En hugurinn stanzar þó Ioks við þá
gleðilegu sjón, að nú er farið að leita
landinu læknishjálpar. Og eg vil í dag
minnast þess manns með djúpu þakk-
lætij sem varð manna fyrstur til að
vekja athygli alþjóðar á þeim skaða,
sem skeður væri og þeim bjargráðum,
sem reyna þyrfti. Pessi maður var Sce-
mundur Eyjölfsson.
Hann ferðaðist um héruð þau, þar
sem enn er skógur, leiddi rök að því,
hversu miklu meiri sá skógur var fyrr-
um, og sýndi fram á ástæðurnar fýrir
eyðingu skóganna. Og honum varð
Ijóst hversu mikið laudið hefir misst við
að sviftast slfógarskrúðinu. Pví það var
ekki einasta skógurinn sem tapaðist,
heldur líka hið kjarnbezta land, sem
víðsvegar þreifst í skjóli skóganna. Eg
vil leyfa mér að tilfæra nokkur orð
eftir Sæmund heitinn úr Búnaðarritinu
VIII. árg. bls. 65 — 66 í ritgjörð eftir
hann um skógana í Pingeyjarsýslu og
Fljótsdalshéraði:
»Meðan skógurinn lifði, þreifst ým-
iskonar gróður í skjóli hans. Fyrir
þessar sakir hafa margar jarðir lagst í
eyði, og hálfar bestu sveitir eru nú ó-
byggðar, þar sem áður var byggð. Um
margar eyðijarðir og eyðidali er sú sögn,
að byggðin hafi eyðilagst í Svartadauða.
En það eru þó mennirUir sjálfir, er
valdið hafa þessari eyðileggingu, því
eigi hefir drepsóttin mátt gera landið
gróðurlaust og óbyggilegt. Pað er
blindni og skammsýni landsmanna sjálfra
og hirðuleysi þeirra um hag niðja sinna
sem þessu hefir valdið. Pað er sá
Svartidauði, er breytt hefir mörgum
fögrum bletti í auðn, svo að nálega
ekkert líf hefir þrifist þar framar. Pessi
Svartidauði tekur til alls í hag lands
vors, og enn liggur sú landplága sem
þung inartröð á vorri fátæku þjóð.
Margt ilt hljóta óbornar kynslóðir að
þola fyrir þessar sakir.«