Dagur - 29.09.1920, Blaðsíða 2

90
DAGUR.
Kristján Kristjánsson
frá Víðigerði.
Ró skorti hljóm í hörpu og anda,
eg hjartans kveðju færi þér,
sem svifinn ert til sólarlanda,
frá sjúkdóms kröm er leiðstu hér.
Rú ungum fögur fyrirmyndin
varst fram í dauðann, hverja stund
að hefjast upp á hæðsta tindinn
í heiðarieik og framtakslund.
Hjá þér var anda og þrótt að fiiina
hjá þér var hugsjón mörg og stór;
þú áttir viljann til að vinna
og vit og snild. — En svona fór!
Við kistu þína, Kristján góði,
eg kærar þakkir flyt þér nú,
og kveð þig hinst í ástaróði
með innileika, von og trú.
Rú vildir ættjörð verða að liði
og vanst af kappi fáein ár.
Gakk heill til starfs á hærra sviði,
þó hrynji’ af vorum augum tár.
D. J.
________
það að vera farsælast, efrétt er á haldið.
söfnin og æðstu skólar þurfa að standa
hlið við hlið. Rað verður seinfær og
vafasöm ieið, ti! að bæta úr því mis-
vægi, sem af því skapast, að stofna til
satnkepni með höfuðstaðnum og öðrum
Iandshlutum í þessu efni og leggja
»þungt lóð á vogarskálina norð!enzku«,
þar sem væri nýr lærður skóli.
Þriðja ástæðan er sú, að á miili skól-
anna mundi skapast hoil og hressandi
samkepni og er þessi ástæða ekki talin
ómerk'ileg.
En þetta er sagt út í loftið að því
leyti, sem ekki er gerð minsta tilraun
til þess að rökstyðja það. Ekki er hægt
að gera ráð fyrii öðru, en að skólarnir
yrðu báðir kostaðir af opinberu fé, yrðu
því hliðstæðir skólar og jafnréttháir.
Auk þess steyptir svo að segja í sama
móti. Hins vegar eru líkur til, að Reykja-
víkurskólinn yrði betur settur um kenn-
ara val og aðra aðstöðu. Samkepni yrði
þá helzt fólgin í kappi kennara og nem-
enda um að verða sem mest ágéngt.
Gæti að vísu eitthvað gott af því leitt,
þótt ekki sé handvíst, að sú samkepni
yrðt æfinlega holl. Ekki óhugsandi, að
skólarígur og gorgeir yrðu fylgifiskar
slfkrar samkepni.
Fjórða ástæðan er sú, að háskólanum
mundi verða beien og óbeimi styrkur
að nýjum lærðum skóla.
Pað er iíkt á komið rneð þessari
ástæðu og þeirri síðustu, að hún er
ineð öllu órökstudd. Pó ekki sé ólík-
legt, að þetta geti verið satt, er ekki
hægt að taka það íil greina, meðan rökin
fyrir því vanta. Tvær síðari ástæðurnar
eru líkari því, að verið sé að telja fólki
trú um eitthvað, með því að slá fram
glæsilegum fullyrðingum, heldur en að
verið sé að sannfæra það um réttmæti
málstaðarins.
Og hér eru rök íslendings upp talin,
A þeim er reist krafa um það, að gagn-
fræðaskólanum hér á Akureyri sé breytt í
lærðan skóla. Pau eiga að sýna þörfina til
slíkrar ráðstöfunar, bversu margir sem
kunna að »sannfærast um það af lestri
þeirra greina.«
Sú hlið mentamála okkar, sem horfir
að æðri mentun, er í raun og veru auð-
vefdust viðureignar. Með gagngerðum
umbótum á þessum eina lærða skóla
ætti að mega tryggja öllum jafnan rétt
og aðstöðu, til þess að njóta hans.
Mundi þá skólinn hér eftir sem hingað
til, meðan þjóðin vex ekki örar en raun
ber vitni, geta skilað úr sér nægum
fjölda lærðra og hálflærðra manna. Pörf
þessarar fámennu þjóðar fyrir embættis-
menn og lærða menn er skiljanlega
takmörkuð, og ekki ástæða til að hvetja
til æðra náms með of rúmum skólum
fleiri en góðu hófi gegnir. Viðkoma
slikra manna mun vera sem stendur full-
komlega eins mikil og þörf er á. Peir
menn eru ekkert vel staddir, sem
eru búnir að kosla til iangrar skóla-
göngn og fá síðan ekkert ækifæri, til
þess að njóta náins síns og hæfileika.
Og þjóðinni væri tvfsýnn hagur að því
að framleiða slika vöru til útílutnings,
þó gera megi ráð fyrir, að hún gengi
betur út en þorskarnir.
í sambandi við þeita er vert að rninn-
ast þcss, að ritstjóri íslendings gerir ráð
fyrir, ef lærður skóli yrði stofnsettur
hér norðau iands, mundi tvískifting efri
deildar Reykjavíkurskólans hveifa. Við
stofnun nýs skóla rnundi hinn gauga
saman. Sýnir þetta, að það hefir ekki
vakað fyrir ritstjóranum, að brýn þörf
væri aukins liðs lærðra manna.
Dagur verður að líta svo á, að í ís-
lenditig hafi verið færð gild rök fyrir
því, að»Hinum alntenna mentaskó!a« sé
umbóta þörf. En þar hafa enn ekki verið
færð nein rök fyrir kröfunni um lærð-
an skóla á Norðurlandi. Sögu’egi rétt-
urinn getur því aðeins komið til greina,
að skólans sé þörf. Ferðakosfnaðarásíæð-
an er aukaatriði, sem aðeins snertir 3—4
sýslur landsins. Rað, sem sagt er um
holla samkepni í þessu má!i, er sagt út
í bláinn. Sömuleiðis það sem sagt er
um styrk þann, sem háskólanum yíði
að þessum skóla o. s. frv.
Rá hlið mentamála okkar, sem hoifir
til æðri mentunar þarf að tryggja vel,
svo að þörfum þjóðarinnar sé að öllu
fullnægt og hún sé vel sæmd af. En í
því efni má hvorki vera of né van.
Pessu mun mega koma i kring með
endurbóíum á þeim skóla, sem við þeg-
ar eigum. Hin hliðin, sem horfir að lýð-
mentun, er siórum umfangsmeiri og er-
fiðari viðureignar. Gagnfræðaskólinn
okkar Norðlendinga hefír í raun og
veru verið lýðskóli. Hann heíir verið
Norðlendinguni kær og órnelanlega
gagnlegur. Ef nú ætti áð breyta honum
í lærðan skóla, yrði það blátt áfram íil
þess að svifta okkur þeirri stofnun, sem
væri okkur margf^lt meira virði en
lærður skóli.
Dagur vonar að sú uppástunga fái
sem minst fylgi hér norðan lands. Við
Norðlendingar erum nú sem aðrir íbúar
þessa Iands að vakna til meðvitundar
um þörf hagnýtrar alþýðumentunar.
Gagnfræðaskólimi hefir verið og á enn
að vera hjálparhella okkar í þeirn efn-
um. Að svifta okkur' honum væri því
hið mesta hermdarverk, jafnvel þó lærð-
ur skóli kæmi í staðinn, sniðinn að sjálf-
sögðu fyrir embættismannaefni og iærða
menn.
íslendingi var mikið niðri fyrir út af
því, að Dagur lagðist á móti honum í
þessu málí. Lét hann svo um mæit, að
einn ritstjórinn, þó einskis þess blaðs,
sem áður höfðu um málið rætt, væri
nú nokkuð hjáróma. Þessa gat hann
fyrir þá sök, að það væri í fyrsta skifti
sem þetta mál væri rætt svo, að allir,
væri ekki sammála.
Síðan hefir birst grein í Fram undir-
skrifuð B. og önnur í Verkamanninum
undirskriíuð Z. Báðar hafa þær birst með
ritstjórnarr.élFnduni og ckki fylgt athuga-
senidir og báðar hafa þær iagst á móti
ísl'. udingi. r’orðurland hefir enn ekkert
sa;. t um málið.
R tstjóri ísiendings má, ef þessu vind-
ur fram, snúa ummælum sínuni á þá
leið, að þetta sé í fyrsta skiíti, setn
krafan um lærðan skóia á Norðurlandi
sé rædd, að formælandinn standi einn
i’PP'-
(Meira).
Pjóðin og höfuðborgin.
Pað hefir borið talsvert á uppþembu
í mönnum hér norðan lands og eink-
um hér á Akureyri yfir því, að ait drag-
ist ti! Reykjavíkur. Er með því átt við
það, að þangað dragist öli völd, allar
samgöngur, ö!l söfn, allir skólar, sem
nokkur veigur er í, yfir höfuð alt, sem
þjóðin a dýrmætast og eítirsóknarverð-
ast, og s'tji höfuðborgin öðrum lands-
hluíum mjög í Ijósi. Pykir sumum sem
hér stefni í rnikinn voða fyrir þjóðinni.
Helzta ráðið, sem þeir sjá gegn þessu,
er að stofna til samkepni með höfuð-
staðnum og öðrum landshlutum og þá
helzt Akureyri, á þann hátt að draga
hingað eiíthvað af því, sem tíl Reykja-
víkur vill dragast. Þannig yrði helzt
komið í veg fyrir það, að stóra höfuð-
ið, sem er að skagast syðra, setji land-
ið á endann, að skapa annað höfuð við
líka stórt hér nyrðrá. Viðlíka stór þurfa
höfuðin að vera, ef jafnvægi á að fást,
sé það á antiað borð skilyrði fyrir jafn-
vægi í þjóðfélaginu.
Einktim liffir mönnum orðið tíðrætt
um samgöngurnar í sambandi við þetta.
Samgönguieysi síðasta vetrar milli
Norðurlands og Reykjavíkur og Norður-
lands og úllanda er mönnum rninnis-
stæti. Pótti mönnuin, sem ekki væri um
neina bygð að ræða á landi hér, sem
þarfnaðist samgangna nema Reykjavík.
Ekki munu umkvartanirnar, sem héð-
an bárust að norðan, hafa verið ástæðu-
lausar. En miklar hafa öfgarnar þó ver-
ið, ofstækið og belgingurinn. Pótti suni-
um sem Norðlendingum mundi ekkileng-
ur hiýða, að vera skattskyldir Nesjamönn-
um eða vera þý og þrælar Sunnlend-
inga. Peir hefðu aldrei unað því lengi
fyrrum, karlarnir, enda verið þeir menn
fyrir sér, ’að geta jafnan haldið hlut sín-
um fyrir Nesjamönnum o. s. frv. Var þá
farið að hrópa um stofnun norðlenzks
siglingafélags. Nú átti að standa á eigin
fótum f því efni.
Pað er hætt við, að sumir þeir, setn
hæst létu, hafi ekkr gætt þess, að því
nær allir stórsalar4) landsins,“seni nokkuð
kveður að, eru búsettir í Reykjavík og
þar búa um 13 þús. manna, og að
Reykjavík hefir að baki sér víðlend og
þéttbýl héruð. Ef fólksfjöldi og verzluti-
arumsetning ælti að ráða, væri það
nærri lagi að 6 til 7 skipaferðir félli til
Reykjavíkur á rnóti hverri einni til Ak-
ureyrai.
Ekki hafa.menn heldur gælt þ?ss nægi-
lega vel, bvílíkum feikna erfiðleikum
ailar samgöngur hafa verið háðar á síð-
ustu árum. Vetzlun okkar og viðskifta-
*) Því ekki stérsalar freniur ett heildsalar
(á ensku wltolesaler)?