Dagur - 15.12.1920, Qupperneq 2

231
DAQUR
ljóðlínum. Mest er Ijeítmetið í tæki-
faeriskvæðunum, sem eru að líkindum,
sum þeirra, meir ort af ytri þörf en
i n nri.
Hér skal nú tekið sundur eitt af
þessum kvæðum. Kemur þá í Ijós,
hvort það hefir nokkuð fram yfir mælt
mál annað en Ijóðstafahljóm. Kvæðið
ér nr. III í bálki þeim, sem hann hefir
ort á 100 ára afmæli Bókmentafélags-
in8. Orð eru öll hin sömu. Að eins
orðaskipun breytl:
»Orðstír íslendinga er ei vaxinn upp
af vopnaburði. En frægð þeirra er
sköpuð af skáldum og af fræðimönn-
um. íslenzk alþýða hefir frá fornu al-
ist við fræði, og niðjum Norðurlanda
víkinga kent mæðramál þeirra. Retta
er heiður, sem skal hefja ísland í áliti
heimsins. Retta er arfúr, sem skal á-
vaxta og gæta, en aldrei glata. Jafn-
framt skal glæða upplýsing alþýðunnar
með gagnlegum fræðum. Sá finnur
leiðir, er nam fræði, en >blindur er
bóklaus maður*. Ungur, einförull út-
lendingur, hinn þjóðkunni faðir þessa
félags, byrjaði þannig ávarp til íslend-
inga. Landsmönnum þótti vel og af
viti mælt, er þeir litu á málið. Pjóðar-
ávarp Rasks frá Reynivöllum er nú
geymt með þökk. Betri gestur hafði
aldrei fyrri gist land okkar. Hann vildi
skilja alt, kynnast öllu og reisa hið
bezta úr rústum. Hann leit glöggu
gestsauga á líf og sögu þjóðar, mælti
mál vort og kyntist minningum eins
og væri innborinn. Rví mun þjóð vor
ætíð hafa þenna mann í heiðri og rita
nafnið: Rask í efstu röð meðal íslands
vina. Einnig ber að færa þér, Árni
Helgason, þökk og Iof þjóðar. Pessa
mentafélags verður ekki minst án þess
að nafn þitt sé nefnt. Pú varst glögg-
ur, gætinn og giftudrjúgur og ötull í
öllum ráðum, stoð og stytta hins unga
félags fyrstu spor þess. Nú sé lýst lofi
þjóðar og þökkum yfir legstöðum ykk-
ar beggja fyratu brautryðjenda og for-
seta félags vors«.
Petta mundi að líkindum þykja fram-
bærileg ræða á Ungmennafélagsfundi,
en ekkert fram yfir það. í tækifæris-
ljóðunum er fleira þessu líkt. Tilþrifa-
laus mærð. Þó eru þau mjög misjöfn.
Fyrsta erindið í Háskólaljóðum (bls. 23)
er fallegt og upphafið fallegast:
»Pú Ijósiins guð ! á líknsemd þína
vér lítum allra fyrst».
Einnig er mjög góður Ijóðabálkur,
fluttur á 100 ára afmælishátíð Lands-
bókasafnsins (bls. 99), og þó einkum
I. og II. kafli. Margt mætti tína til,
bæði af betri endanum og verri. Innri
þörfin, sem knúðu Ijóðin fram, virðist
óvíða hafa verið nógu rík, þess vegna
eru tökin óvíða sterk og sumstaðar
máttlaus í tækifærisljóðunum.
Á eftir tækifæris- og minningarljóð-
unum, sem taka yfir rúmar 100 bls.
eða um þriðjung bókarinnar, koma
ýmisleg kvæði. Því miður leyfir ekki
rúm blaðsins, að mörg þeirra séu at-
huguð. Kvæði eftir kvæði líða gegn-
um hugann, án þéss neitt verði eftir. í
sumum kvæðunum eru íök, sem spá
góðu,£en sem vonurn minna verður úr.
T. d. er þetta skáldlega sagt í kvæð-
inu Móðirin (bls. 123):
»Hún grátbað um líf þitt og guð einn
það veit
hvað gerðist. — Hann véitti’ henni
bænina sína«.
Kvæðið Véfréttin (bls. 130) er
mjög laglegt. Næsta kvæði Útreið-
ar-dagur (bls. 132) er meira en lag-
legt. Pað er meira að segja mjög gott.
Hér ér fyrsta erindið:
»Hestalykt við hrossarétt!
Heilbrigðt kæla. — Morgun fagur.
Sól í ausri. — Sunnudagur.
Ferðaveður. — Loftið létt.
Leið til fjalla. — Leggjum á.
Látum svo við hnakk hvern tösku
og í hverja eina flösku.
Fleyg í barminn. — Förum þá«.
Kvæðið er alt heilbrigð hrifning og
yfir því er geðblær morgunloftsins upp
til fjalla. Hér kemur og annað fram,
sem að vísu sézt víð« í bókinni. Kvæð-
ið er svo létt, svo ljóst og skipulega
hugsað, að það er eins og tær lækur,
sem fellur í jöfnum togum fram af há-
um bergstalli. Hver hugsun er heil-
steypt setning án alls orðaruglings. Er
sá léttleiki og hagmælska fáum hent.
Hringhendur (bls. 135) eru lag-
legar og hefðu gjarnan mátt vera fleiri.
Með ströndum fram (bls. 140),
Hornbjarg (bls. 142) og Gjögur-
nes (bls. 145) eru sérkennileg kvæði.
Það er næst að halda, að í þessum
hrikalegu lýsingum sé styrkur Porsteins
mestur.
Gjögurnes er líklega bezta kvæð-
ið í bókinni. Hér er fyrsta erindið:
sHamragrett og hrikafengið
horfir Gjögurnes
út til djúps, með urðarhramma
undir fleti hlés
hulcía, — til að hremma kili.
Hamra-þurs í svörtu gili
bjargs — og fiögð úr hyljum hranna
hata kynslóð manna«.
Óg hér það þriðja:
»Pegar brimsjó bjargi móti
byltir vestanrok,
er sem niður hafið hrynji
í hamratröllsins kok.
Mörgum hrikateigum torgar
tröllið grett, en milli orgai',
þegar ægir óvættinnar
utan lemur kinnar«.
Hér er skáldleg líking og mikill þrótt-
ur. Auk þess hrynjandi hagmælska.
Kvæðið nálgast það að vera ágætt og
þá er mikið sagt.
Sannfæringin (bls. 166) er rím-
uð blaðagrein. Þegar skáldið dó
(bls. 172) er langt og veigalítið kvæði.
Göngusöngur (bls. 183) er aftur á
móti skemtilega létt og fallegt kvæði.
Því svipar til kvæðisins Útreiðar-
dagur, sem áður er nefnt. Hátturinn
ér dýr og kvæðið er hressandi sumar-
lag. Hér er fyrsta erindið:
»Göngum drengir! Fótur fót
flytji skjótur yfir grjót,
til þín væna, burt úr bænum,
brekkugræna sveil og fljót,
skeytum ekki hætis hót
hita’ og sviia. Pað er bót:
fríðar leiðir, fjall og heiði
faðminn breiða okkur mót«.
Eg hefi tínt hér til einkum betri
kvæðin. Að taka af lakari endanum
yrði leogra mál. í bókinni eru einnig
allmargar þýðingar, sem ekkert verður
dæmt um hér. Þó má þjóðin vera
Þorsteini þakklát fyrir snildarlega þýð-
ingu á »Árna« Björnsons og kvæðun-
um í honum.
Þorsteinn verður að líkindum talinn,
þegar stundir líða fram, einn af minni
spámönnunum á Ijóðþingi íslendinga,
þó ekki þeim minstu. Ljóð hans eru
fáguð og létt, en kveður óvíða að
skáldskap í þeim tiltölulega. Vi!j;nn
virðist vera getunni yfirsterkari að yrkja
til konunga og við hátíðleg tækifæri.
Nú, þegar eg legg bókina frá mér,
loða við í huganum þó nokkur áhrif
frá nokkrum stöðum í hehni. Reynsl-
an sker úr um, hversu oft hugurinn
hvarflar til bókarinnar. Þó get eg hugs-
að mér, að eg muni síðar minnast og
lesa aftur sum kvæðin í henni.
Maður er nefndur Halldór Kröjer,
bróðír séra Jörens Kröjers, sem var
prestur að Helgastöðum í Þingeyjar-
sýslu. Halldór var stórgáfaður maður,
en orðhákur. Á gamals aldri kom hann
eitt sinn á bæ og var honum borin
vætuskál. Honum þótti ekki mikið til
hennar koma. En þegar hann kannaði
til botns, fann hann, að slátursneiðar
voru niðri í. Þá sagði karl: »Ha,
þetta kom mér andskoti vel. Það er
matur niðri í«.
Líkt fer mér og eg get til, að svo
fari fleirum. í þunnmetinu og glundr-
inu hans Þorsteins »er matur niðti í«.
Þess vegna íer bókin hans ekki erind-
isleysu til manna.
Lögmál og evangelium.
Eg sárbölvaði í morgun. þegar eg
kom að svarðarhlaðanum mínum og
öll suðurhliðin lá niðri í einum bing
og ausandi sunnanregnið sligbleytti fyrir
mér svörðinn. Eg mintist verkakonunn-
ar, sem hlóð fyrir mig sverðinum upp
í þenna hlaða, sem nú er hruninn. Eg
mintist strangleikans í orðum og svip,
þegar hún nefndi »lágmarkskaupið«:
»Um minna væri nú ekki að tala.«
Eg sá ekki eftir kaupinu þá. Vissi að
konan var hjörðinni og hirðinum trú,
og að kaupið var ekki of hátt, eins og
málum verkalýðsins er nú komið, með-
al annars fyrir ötula framgöngu for-
sprakkanna.
Og þá mintist eg spámanrisorðanna:
»Á villivegum«, í síðasta tbl. Verka-
mannsins. Spámaðurinn lætur hnúta-
svipu lögmálsins ganga um bak ■ kaup-
manna og taxtabrjóta. Ástæðan sú, að
einhverjir úr Verkamannafélaginu hafa
unnið hjá verzlunarstjórum þriggja verzl-
ana hér í bænum, fyrir lægra kaup en
kauptaxti félagsins ákveður.
Atvinnuleysið í bænum hefir gefið
þessum fáu vinnuveitendum tækifæri, til
þess að komasi í þeka sinn ofan á.
Ójá, ekki er mér nú mjög sárt um
verzlanirnar og get þolað, að þær borgi
kaupið, en þó get eg nú frekar litið á
málið frá sjónarmiði þeirra, eftir að
svarðarhlaðinn minn er hruninn.
Eg man það, að eg gekk að hlað-
annm, eftir að eg var búinn að borga
vinnulaunin, og eg sá þá, að hliðarnar
voru hlaðnar of brattar og verkið flaust-
urslega af hendi leyst. Það var auðséð
að hann mundi hrynja fyr eða síðar.
Og nú er það komið fram.
Og nú liggur mér við að sjá eftir
jafnvel láginarkskaupi.
Síðan hefi eg verið að hugsa um og
velta fyrir mér þessum spurningum:
Á Verkamannafélagið bara spámann,
sem með strangleika lögmálsgreina fé-
lagsins er að ala hér upp Gyðingalýð
og þorpara?
Eða á það líka postula, sem prédik-
ar evangelium trúleikans og ráðvendn-
innar?
Ölvir hnúfa.
Öfgar og hrakyrði
S. J. læknis á Dalvík.
Herra læknir Sigurjón Jónsson á Dal-
vík hefir í 21, —22. tbl. Dags ráðist á
grein mína »Hugl. um búskap og fén-
aðarhöld« í 19. tbl. sama blaðs.
Það er mér »óblandin ánægja* að
sjá og heyra, að grein mín stendur
óhrakin í öllum atriðum, þrátt fýrir
þessa illgirnislegu árás. — Höfundurinn
hagar sér áþekt grimmum rakka, sem
hangir í hælum manns og ranghvolfir
augunum í öfuga átt. Hann hangir í
grein minni, en treystist þó ekki til að
ráðast á efni það, sem greinin ræðir
um. Úrræðið verður því, að slíta nokk-
ur orð úr samfeldu máli og smella
þeim niður hingað og þangað um
greinina. Setur hann svo upp úr öllu
lygavef með fyrirvafi af persónulegum
meiöyrðum, hrakyrðum og uppnefnum
í garð bændastéttar landsins. Það, sem
hann vítir mest í einu orði, sam-
sinnir hann í öðru, alt með dæma-
fárri frekju.
Með því nú að lesendum blaðsins á
að vera það »óblandin ánægja«, að
heyra og lesa þessi spekinnar orð, þá
er það skyldugt að athuga þau með
gaumgæfni.
Þar sem eg með skýrum rökum Ieiði
í Ijós aðalörðugleika þá, sem nú steðji
að landbúnaðinum, þá er eg skaðræð-
ismaður í garð bændastéttarinnar og
»bariómskrika«. — Enginn nefnir rök-
studd satinindi víl; það vita þó allir
ménn.
Sjálfur segir svo höf.: »Veit eg það,
mörg er búmanns raunin, mikið erfiði
bóndans, margt áhyggjuefnið og oft
örðugt að komast af efnalega«. Á öðr-
um stað: »Embættismenn verða að
tefla á »skynsamlega vogun« til að g#ta
lifað«. Þessu er náttúrlega slegið fram
órökstuddu, eins og höf. er von og
vísa. Virðist mér þvi nær sanni, að
nefna það víl. — »Væli hann og víli
fyrir sjálfan sig« o. s. frv. o. s. frv.—
Þeim óhroða vísa eg því hér með heim
441 föðurhúsanna, þó nægilegt sé fyrir
»á Iager«.
Þegar eg minnist á síðast afstaðin
harðindi og læt bændur njóla sann-
mælis, rökstyð það, að drengilega hafi
menn varist, en hvet menn til dugnað-
ar og forsjálni, þá er það víst »gor-
geir« og »hroki«, af því að ráðin voru
ekki yfirnáttúrleg, að mér skilst.
Engan greinarmun gerir höf. á því,
hvort eg segi frá eða læt í ljósi mína
eigin skoðun á því, sem um er að ræða.
— Þegar eg því tala um ásetning og
leiði rök að því, að fjöldi bænda sjái
það á haustnóttum, að ekki séu til