Dagur - 22.12.1920, Page 2

138
DAGUR
ar. Og þótt þeim verði að ýmsu leyti
ábótavant, miðað við skákir meistaranna,
gætu þær þó orðið til ánægju og clægra-
styttingar þeim, er tefla þær eftir, og
leiðbeining þeim, er vilja læra og minna
kunna.
Rað munu vera ekki allfáir, er ekki
kunna stafrof taflborðsins og gætu því
ekki fært sér í nyt prentaða skák. Verð-
ur því í þetta sinn aðeins "sýnd tafl-
borðsmynd með stafrofi þess er sýnir,
hvað hver reitur taflborðsins heitir.
S v a r t.
w
H v í t t.
Hver reitur taflborðsins ber því nafn
þess bókstafs og þeirrar tölu, er þau
mætast á í réttri línu, þannig, að horn-
reitur vinstra megin og hvíts megin
heitir a 1, svarts megin a 8 o. s. frv.
A Thorlacius.
Spor styrjaldarinnar.
iii.
Síðast var það helzt niðurslaðan, að
róleg og hlutlaus framtíðin ein gæti til
fulls dæmt um orsakir og afleiðingar
styrjaldarinnar. Orsakirnar eru sem sé
enn duldar í blekkingamoldviðri, sem
hver aðili fyrir sig þyrlar upp í til-
raunum sínum, að hrynda sökinni af
sér. Afleiðingarnar eru ekki enn komn-
ar í ljós, nema að nokkuru leyti.
Gætnum hlutleysingjum mun þykja
varlegast að líta svo á, að sökinni verði
ekki réttilega hrynt á eina þjóð fremur
en aðra. Jafnvel sjálfar stríðsþjóðirnar
eigi ekki sðkina einar, heldur allar þjóð-
ir að meira og minna leyti. Styrjöldin
hljóti að vera óhjákvæmileg afleiðing
lífstefnu mannkynsins og orsökina muni
mega rekja alt niður til einstaklinganna,
ef rakið verði til þess ítrasta.
Við, sem viljum vera hlutlaus, þykj-
umst hafa allmikla ástæðu til þess að
álykta svo, að »militarisminn« prúss-
neski muni ekki einn hafa valdið styrj-
öldinni. Viðskifti bandamanna við þá,
sem urðu undir, virðast benda all-ljós-
lega á þetta. Svo virðist, sem þeir
kosti kapps um, að láta kné fylgja
kviði, og merja þá sundur undir hæl
ofbeldisÍHs með óvægilegustu ráðum.
Ró »militarisminn« prússneski sé brot-
inn á bak aftur, virðist heimurinn ekki
hafa^ nálgast friðarhugsjónina um eitt
hænufet. Loforðin um sjálfsákvörðunar-
rétt þjóðanna, sem bandamenn hömp-
uðu eins og beitu, til þess að ginna
þúsundirnar á vígvöllinn, hafa ekki ver-
ið efnd, nema þar sem efndirnar konui
ekki í bága við hagsmuni og drotnun-
argirni bandamanna. Jafnvel þykja vera
gildar sannanir fyrir því, að bandamenn
hafi með bakferlislégum undirróðri hvatt
og styrkt Pólverja í barátíunni gegn
Rússum, til þess að koma í veg fyrir
sjálfsákvörðunarrétt Rússa o. s. frv.
Hinn ægiiegi ósigur þýzka ofbeldis-
valdsins hefir að eins aukið oflæti og
dramb sigurvegaranna. Nýtt ofbeldis-
vald rís upp, sem nauðsyn mun þykja
til að brjóta á bak aftur, enda hervæð-
ast þjóðirnar nú sem óðast.
IV.
Að loknum vopnaviðskiftum færðist
viðskiftastyrjöldin í aukana. Á meðan
Evrópuþjóðirnar hugsuðu ekki um neitt
annað en að smíða morðtól og beita
þeim á nágratinana, mataði Ameríka
krókinn. Bandamenn tóku lán á lán
ofan hjá sínum eigin þegnum, og sukku
í skuldir, meðan Ameríka svældi undir
sig auðæfi og viðskifti heiinsins, Að
stríðinu loknu voru öll viðskiftasam-
bönd Evrópu meira og minna úr skorð-
um gengin og framleiðsluhættirnir stór-
Iamaðir. Aðstaða þjóðanna gerðist af-
ar misjöfn og þá hafa þrælatökin ekki
verið spöruð af þeim, sem betur hafa
mátt sín. Steinbítstakið, sem þær hafa
beitt, hefir verið kallað gengismismun-
ur gjaldeyris. Pví ver sem hver þjóð
hefir staðið að vígi á viðskiftasviðinu,
því meir hafa hinar þjóðirnar beitt
þessu steinbítstaki, og felt gjaldeyri
hennar í verði. Á engri þjóð hefir
verið níðst eins greypilega í þessu efni
Qg Pjóðverjum, svo sem vænta mátti.
Peim hefir verið næstum því með öllu
ókleift að kaupa hrávöru, vegna þess
að gjaldeyrir þeirra hefir yerið því sem
næst einskis virtur af öðrum þjóðum,
sem vel hafa staðið að vígi.
Eins og áður er sagt hafði Ameríka
svælt undir sig stórmikinn hluta af auð-
æfum Evrópu gegnum viðskiftin á stríðs-
árunum. Auk þess hefir hún lánað
Evrópuþjóðum stórfé. Ríkisskuldir stríðs-
þjóðanna, stofnaðar á stríðsárunum, eru
í raun og veru tapað fé þegnanna. Pví
hefir verið varið sem eyðslufé og verð-
ur að gjaldast aftur af þegnúnum sjálf-
um í þungum sköttum. Pjóðirnar eru
því í raun og veru þeim mun fátækari
og skuldbundnari, sem ríkisskuldir þeirra
hafa aukist á stríðsárunum,
En Ameríka stóð langbezt að vígi
að stríðinu loknu. Þangað höfðu auð-
æfin streymt. Framleiðsluhættir hennar
voru því sem næst ólamaðir. Enda
hefir hinn arneríski dollar orðið Evrópu
harður og óvæginn hnefi nú á síðustu
árum. Hver sú þjóð hefir orðið að
sæta afarkostum, sem keypt hefir vorur
af Ameríkumönnum, vegna þess að
gengismismunurinn einn hefir átt stór-
mikinn þátt í verðhækkuninni. Fá ríki
í Evrópu hafa getað reist verulega rönd
við þessu fjármunaofbeidi. England
hefir staðið bezt að vígi vegna kola
sinua og auk þess hafa Englendingar
flutt afarmikla gullsendingu vestur um
haf, til þess að jafna gjaldeyrisgengið.
Ein meginástæðan til þess, að Evrópa
hefir meira og meira farið lialloka fyrir
Atneríku í viðskiftunum, er stríðið milli
Pólverja og Rússa og inniiokun Rúss-
Iands. Önnur meginástæðan er hörm-
ungarástand Mið-Evrópu. Korn, olía
og iðnaðarvörur þessara landa hafa
ekki getað kept á heimsmarkaðinum við
samskouar vörur frá Ameríku.
Sé nú hér farið nærri því rétta, mun
mönnum skiljast, að allar þessar marg-
þættu orsakir haía skapað stórkostlegt
misvægi í heiminum. Afleiðingar þess
eru uú að koma í Ijós, þar sem er
aukin dýrtíð, peningakreppur, alvinnu-
brestur og hrun. Verður smátt og
smátt vikið nánar að þessum málum.
(Meira).
••
Ofgar og hrakyrði
S. J, læknis á Dalvík.
Niðurl.
I tilefni af nefndri málsgrein segir
höf.: »Talar eins og sá, sem vald hef-
ir«. Skilst mér, að hér sé bent til
þess, að bændur hafi ekki rétt til að
tala eða rita um áhugamál sín, né bera
hönd fyrir höfuð sér, hvernig sem að
þeim er smíðað. Sú skoðun »gengur
sem rauður þráður« gegnum alla grein-
ina. »Miklir menn erúm við, Hrólfur
minn!«
»Skynsamleg vogun (»ef til
vill það háskalegasta« í grein miuni,
segir höf.) er raunar samfara öllum at-
vinnurekstri*, segi eg. í því eina sam-
bandi finnast þessi háskalegu orð í
grein minni. — S. J. segir: »Pað er
svo að vísu, að aldrei verður komist
með öliu hjá áhættu í neinni aívinnu-
grein«. Hér er víst minni meininga-
munur en höf. gerir sér ljóst, og ó-
þarfi fyrir höf. að blása sig svo út yfir
þessu, sem hann gerir,
Pað er annars sitt á hverri stundinni
með þessa vogun hjá höf. Í öðru orð-
inu hvetur hann bændur tii vogunar,
og þá ekkert athugavert, þó bændur
bíði atvinnutjón og líði tap ár frá ári.
Stundum hið gagnstæða, að ekki hin
minsta skynsamleg vogun má eiga sér
stað. — Pó er það með fjárhættuspil
ekki svo fráleitt! »Sá, sem eyðir öll-
um eigum sfnum í fjárhættuspil, getur
átt það v í s t, að tvöfalda eigur sínar
á svipstundu (það er að segja —) ef
hepni er með — og sálarrósemi raskar
það ekki«!!
_ *
Pá víkur höf. sér að sjómannsstöð-
unni og kemur þá í Ijós »karlmensku-
hngurinn harði«! — »Par verður
að vera mikið um það, sem rétti-
lega er nefnt skynsamleg vogun.
Menn verða að hætta fé sínu og
menn vcrða sð hætta lífi sínu«. —
Petta á að skiljast r é 11 i I e g a! Pess
vegna ekki, að höf. tali eins og sá,
sem vald hefir! — Ummælin eru líka
sönn, en láta ekki vel á vörum þess
manns, sem engan snefil hefir af sjó-
mannlegri þekkingu, en máske sí og æ
»með lífið í lúkunum*, ef á sjó ér
komið.
Ekki skilur höf. samlíkingar í grein
minni og fæst eg þá ekkert um það.
Verði embættismenn búsettir á » a n n-
ari hverri þúfu«, eins og sumir
vilja, að frásögn höf. — þá er ekki
ósennilegt, að hann »sjái út úr aug-
unum« fyrir annríki, og gefist tækifæri
á að skilja algeng orðatiltæki. — —
»Það á að slá því föstu, að gálaus-
iegur ásetningur er g I æ p u r«!. Höf.
heldur mikið af þessu geðslega orði,
og eg verð að segja, án þess að eg
nokkurntíma hafi mælt með gálausleg-
um ásetningi, horfelii eða kvaldómi, að
þá álít eg það flestum sæmilegast, að
viðhafa slíkt orð með gætni, því »allir -
erum við menn«.
Pað var víst vorið 1913 um fardaga-
leytið, að eg fór erinda minna yfir í
Svarfaðardal. Leið mín lá um hlaðið á
læknissetri S. J. læknis, og bar þar fyr-
ir augu mín aumkunarlega sjón. —
Utan við bæinn hímdi kýrgarmur rið-
andi á beinum, með titring í vöðvum,
hún hengdi niður höfuðið, en augun
stóðu sljó og starandi eins og í fros-
inni ýsu, kviðsloppin og mjó eins og
nýborinn kálfur, og bærði ekki á sér,
þó eg snerti við henni. Auðséð var að
kýrin hafði soltið heilu hungrií
fleiri daga og var veik. — Mér var
sagt að kýr þessi, sem læknírinn átti,
væri nýborin; hefði haft netta
gjöf í geldstöðunni, en um leið og
hún hafði gotið úr sér kálii, var rutt í
hana ósköpum af fóðri: töðu, sild, síld-
arkökum og mjöli, svo að hún skyldi
»græða sig« fljótt og vel! Náttúriega
fór svo óát í kúna. — Kvilla þenna
nefna dýralæknar »kroniskan doða« og
lækna hann bæði fljótt og vel, svo að
það er alment talin vítaverð og heimsku-
leg harðneskja, að láta skepnur af þess-
um órsðkum, kveljast tvöföldum kvöl-
um um langan tíma, þar sem læknir er
á næstu grösum. S. J. læknir álítur þetta
máske »búmannsvísindi« að spara heý
á þenna hátt. — »Stóð eg mig ekki
vel, piitar?« — »Purfti ekki guð eg
gat!« -- »Og samvizkan er glöð og
góð!« — Hér eru liæg haimatökin um
krossa og nafnbætur, svo að eg þarf
ekki að sjá fyrir þvíh
Ráð S. J. læknis gegn fóðurskorti
nefnir hann 3, og eru þau öl! lík því,
sem vænta mátti úr þessari átt.
Fyrst er, að ásetningur fari fram strax
úr réttum. Fjöldi manna einkum til
sveita, heyja langt fram yfir réttir, jafn-
vel alt fram að veturnóttum, ef tíð
leyfir. Heimtur eru óvissar alt að því
svo langt fram á. Hey skemmast í
görðum og hlöðum í vatnsviðrum eink-
um á því tímabili. í hausthretum eink-
um fenni fé og hrekur í vötn og sjó.
Pessvegna er að mínu áliti, ásetningur
fyrir veturnætur ógerningur.
Annað ráðið: »Það þarf að Iauna
forðagæslumenn sómasamlega.« — Já,
— ætíð við það »heygarðshornið«. —
Launin — launin fyrst, starfið og ár-
angur þess auka-atriði! Sá sem tæki
að sér það vandsama starf að vera á-
seiningsrnaður, aðallega vegna laun-
anna, væri að mínu áliti óhæfur ásetn-
ingsmaður.
Þriðja ráðið er þessi — að mér finst
— grátlega tiliaga! Kaupfél. manna í
Svarfaðardal samþykti á fundi hjá þeim,
í e i n u h 1 j ó ð i, segir höf.: að fá
það I ö g 1 e i 11 í K. E. að ekki megi
lána þeim mönnum eyris úttekt úr ný-
ári til bjargar mönnum eða skepnum,
sem ekki geti sýnt það með vottorði
forðagæzlumanns, að nægilegt fóður sé
til á hverju sem gengur.
Svo eru þá Svarfdælir sjálfir leiddir
langt, sem að þessu hafa sveita mest
og bezt bjargast af í harðindum, með
félagsslcap og mannúðlegri framsýni, að
þeir ekki líta við hollum og óbrigðul-
um ráðum St. St. skólameistara um
stofnun fóðurbirgðafélaga í sveitum.
Leiðin á því að vera hér eftir, frá
forð^agæzlumanni til K. E., og þar á