Dagur - 23.04.1921, Blaðsíða 2

66
DAGUR
17< tbl.
frá þvf um síðustu áramót og tap
bændanna yfirleitt er borið saman,
standast þær upphæðir því nær á. Ef
sama verð heíði fengist fyrir afurðirn-
ar og i íyrra, hefðu bændur staðið
nokkurn veginn jafnréttir þrátt fyrir
vorh^rðindin og dýrtfðina. Fundurinn
vottaði framkvæmdarstjóra Sig. Krist-
inssyni traust sitt með lófataki. Sömu-
leiðis var framkvæmdastjóra S. í. S.
vottað traust í einu hljóði (þegar
fundargerð var lesin upp, bað Sigur-
jón, læknir á Dalvik að hafa sig und-
anskilinn og var það gert).
Að Ioknum fundi hélt ritstjóri Dags
fyrirlestur um skipulag samvinnufélaga.
Kaupdeilan og
atvinnuhorfurnar.
Það var ekki annað en við mátti
búast, að ritstjóri »Verkamannsins«
fyndi ástæðu til að taka til orðar út
af pistli þeim, er eg reit um kaup-
gjaldsmál landbúnaðarins f 2. tbl.
»Dag8« þ. á. Hann batt sig samstundis
til andmæla, en áskildi sér þó umhugs
unarfrest, og virðist það hafa verið
heillaráð, því andsvar hans er mun
hógværlegra, en við mátti búast, eftir
bráðabirgðaumsögn hans að dæma, þá
er grein mín kom út. — En ritstjór-
inn gerir sér annars áltof háar hug-
myndir um blað sitt, með þvf að ætla
að það hafi verið tilvera »Verkamann-
sins,« sem hratt mér til þess að hefjast
orða um þetta mál. Þó eg í upphafi
málsins vitnaði til orða, er í blaðinu
höfðu staðið, þá voru þau ekki nema
eitt tilefni af mörgum til að ræða
kaupgjaldsmálið opinberlega, enda
kemur það nú fram, að ýmsir aðrir
hafa nú nýskeð vakið umræður um
það, út frá því raunverulega ástandi,
sem fyrir liggnr, og framundan blasir
við.
En vel á minst um tilvitnunina.
Ritstjóri V.m. vill ekki kannast við
að blaðið bafi flutt ummæli þau, sem
eg hermdi eftir þvf, Álftur hann, að
eg hafi bygt á ummælum einhvers E.
G. sem, ritað hafði um sama málefni
í »Dag« f íyrra, en þarna getur hann
skakt til og misminnir jafnframt, því
tilvitnun mfn var því sem næst orð-
rétt málsgrein, er birtist sem alveg
sérstðk klausa í fréttadálki í »Verka-
manninum« f fyrravor, og út af henni
vissi eg ekki til, að neínn ritaði f
»Dag«. Því miður hefi eg ekki blaðið
í höndum, því eg verð víst að bera
kinnroðann af því, að spara* mér kaup
á »Verkamanninum«, en maður getur
nú séð blöð með frjálsu móti, án þess
að kaupa þau. Sum blöð þykja t. d.
henta vel sem umbúðapappfr. Eg
verð þvf að mælast til þess við rít-
stjórann, að hann leiti betur í frétta-
dálkum blaðsins, frá marz eða aprfl
f fyrra — það mun varla verða ár-
angurslaust.
Af því ritstjórinn fer þannig villur
vegar um heimild mfna, minnist hann
þess ekki að blaðið hafi talað neitt um
»sanngjarnt kaup«, að þess dómi.
Sú umsögn mun þá einungis hafa
staðið f binni tilnefndu klausu, er eg
tók upp eftir því. — Má að sjálfsögðu
virða það til vorkunnar, þó enginn
vilji nú kannast við að hafa talið 60
til 70 króna vikukaup (kvenfólks) sann-
gjarnt f sumar sem Ieið. En til máls-
bóta þeirri umsögn á þeim tfma, sem
húh kom fram, vil eg geta þess til
að ritstjórinn hafi heyrt enn þá meiri
öfgar kveðnar upp, og ályktað þá sem
svo, að sanngirnin hlyti að vera á
næstu grösum þar fyrir neðan. Að
vfsu væri hann ekki einn um slfka
rökvillu f hugsun.
Svo vikið sé að sjálfu umtalsefninu,
þá er þess strax að geta, að »Verka-
maðurinn* ástundar miklu meira, að
bera f bæti fláka fyrir þvf ástandi og
skipulagi, sem eg átaldi, og að finna
agnúa á ástæðum mfnum hcldur en að
vefengja þær. Þó sumstaðar gæti mis-
ski'nings á aukaatriðum, þá er það
ekki nema »eins og gengur*, og svar-
ar sér ekki að eltast við það. — En
hitt finst mér þurfa leiðréttingar við,
að ritstjóri V.m. virðist ætla, að eg,
og aðrir þeir, sem um þetta mál hafa
ritað frá sömu hlið, snúi ádeilunni
sérstaklega á verkamannafélögin. Eg
fyrir mitt Ieyti hefi engan dóm á
á þann félagsskap lagt; álít ekki nema
eðlilegt, að til hans væri stofnað, að
erlendum sið, enda þótt ástæður væru
nokkuð á annan veg hér. Á hinn
bóginn sé eg, að það spor verka-
mannastéttarinnar leiðir beinlfnis til
þess, að stofnað sé til samskonar
sambanda á móti. En slfkur vígbún-
aður, af beggja hálfu, álft eg að ekki
skapi neina farsæld f þjóðfélaginu,
frá þvf sem áður var, heldur leiði
til almennara stéttarfgs, og samvinnu-
andúðar um þau mál, sem f eðli sfnu
eru almenn, eða grfpa til allra stétta
jafnt.
Nei, það sem mest hefir skift máli,
og það sem hefir hrundið okkur Guð-
mundi á Sandi til að rita um þetta
málcfni, er ekki verkamannasamtökin,
heldur hitt, að fólk það, sem eigi er
bundið við neina fasta atvinnu, á sína
ábyrgð eða annara, heldur flögrar um
í leit að eftirvæntum tækifærum, stund-
argróða — það fólk er að ná valdi
yfir rekstursmöguleikum helztu atvinnu-
vega í landinu og misbeilir þvi valdi
svo, að fyllilega getur leitt til kyrk-
ings og bnignunar í bráðnauðsynlegri
framleiðslu þjóðarinnar. Það er þetta
fólk sem skapar hæstu kaupkröfurnar,
eða sem verra er, knýr óbeinlfnis
fram hin heimskulegu kauptilboð
broddborgara úr hópi bænda eða út-
vegsmatr.ja, sem síðan er flaggað með,
og ritstjóri V.m. álftur eðlilega af-
leiðingu hinnar frjálsu samkepni. Jú,
mikið rétt! Það er þetta fólk, sem
mótar lffskröfur yngri kynslóðarinnar
í landinu — þær, að geta unnið fyrir
árs framfærinu á fám mánuðum og
vera svo ómagi sjálfs sfn, eða annara,
hinn tímann. Það er ekki handiðna-
mennirnir f kaupstöðum, eða venju-
legir daglaunamenn, sem fá þann dóm,
en þeir munu annars vera kjarninn f
verkamannafélögunum. Það er þetta
áðurnefnda fólk — upprunnið ýmist
úr sveitum eða kaupstöðum, sem þyrp-
ist hópum saman f höfuðstaðinn —
dýrasta stað landsins — á vetrum
og eyðir þar efnum sfnum, og stund-
um annara, frá nauðsynlegum stuðn-
ingi framleiðslustarfa f landinu. Það
er þetta fólk, sem minsta ábyrgðar-
tilfinningu virðist hafa fyrir þvf, að
hverju stefnir með þjóðarbúskapinn.
Það má ef til vill virða til vorkunnar
vegna æsku þess og reynsluleysis, og
svo hins, að það hefir minot 1 hættu
meðan atvinnuvegirnir steypa ekki
alveg stömpuro. En þeim mun meiri
ástæða er til, að láta það ekki hafa
vald yfir rekstursmöguleikum atvinnu-
veganna f landinu, með því að setja
upp svo hátt kaup, að atvinnurekend-
ur dragi sem mest saman seglin og
framleiðsla landsins minki, þegar mest
á að auka hana.
Það er ekki ábyrgðarlaust að vera
leiðtogi slfks flokks. Eg ^ veit ekki
hvort ritstjóri V.m. vill gerast mál-
svari hans f heild sinni. En taki hann
upp sókn eða vörn fyrir hans hönd,
þá er ekki nema rétt af honum, að
gera sér grein fyrir hvað við tekur, ef
aðalatvinnuvegirnir leggjast alvatlega
f kaldakol, og eftirspurn vinnukrafts
þverr mjög stórkostlega af þeim sök-
um, án þess þó, að útlendar vörur
falli verulega f verði, svo ódýrara
vetði að lifa. Það var með þann mögu-
leika fyrir augum, svo ógeðfeldur sem
hann er umhugsunar, að eg sagði f
fyrri grein minni, að ef til vill yrði
að taka til annara ráða, en að kref-
jast hærra kaups.
Þau heilræði kveða nú við úr ýmsri
átt á sfðasta misseri, til einstakra
bænda, og bændastéttarinnar f heild
sinni,* að nú sé um að gera að hafa
sem minst um sig, kosta sem minstu
til og reyna að komast sem mest bjá
þvf að hafa aðfenginn vinnukraft. Þessi
heílræði eru eðlileg og sjálfsögð frá
sjónarmiði einsiakiingsins, en ef að
þeim er farið, eru afleiðingarnar auð-
Bæjar. Fyrst og fremst á þann hátt,
að framleiðsla landsins gengur saman,
nema þá að þvf leyti, sem verkafólks-
sparnaðurinn kynni að verða véginn
upp af aukinni vélavinnu eða bæltum
starfsaðferðum. En á þvf er ekki mik-
ill rekspölur almennt. — í annan stað
getur rekið að þvf, ef mikil brögð
verða að kyrstöðu f atvinnuvegunum
og eítirspurn vinnu þverr óðfluga, að
hér verði meira eða minna atvinnu-
leysi, eins og þegar er mjög komið
fram f nágrannalöndunum. — En ef
svo færi, ræðst ekki bót á þvf, nema
annað tveggja, að viðskiftaástandið
við útlönd batni að miklum mun, eða
þá hitt, að kaupgjald falli svo, að
f samsvörun verði við tekjur atvinnu-
veganna, þvf þá eykst eftirspurn vinnu
aftur af sjálfu sér.
Fyrir mitt leyti er eg þeirrar skoð-
unar, að ískyggilegast af öllu fyrir
afkomu þjóðarinnar sé það, ef atvinnu-
rekendur draga saman seglin yfirleitt.
Heilræðin áðurnefndu eru góð fyrir
þá einstaklinga, sem geta búið að
sfnu, en fyrir heildina er þau hreint
og beint lokaráð. Nú þarf þjóðin ein-
mitt að framleiða sem mest, bæði til
eigin framfærslu, og verzlunar út úr
landinu. Þá hjálpar ekki að manna
einungis annan hvorn bát, og annað
* Sennilega til annara atvinnurekenda
Kka.
eftir þvf. Á hinn bóginn er sjálfsagt
að fresta svo sem verða má þeim
frarnkvæmdum, sem heimta aðkeypt
efni að miklum mun (byggingum, brúa-
gerðum etc), þvf nógar munu kröfurn-
ar samt, sem útlönd eiga á okkur.
En til vegagerða, jarðabóta og þ. h.
þarf ekki aðkeypt efni til muna —
nema þá vélar, — og þvf væri það
mjög illa farið, eí hverfa þarf frá slfk-
um störfum. Þar veltur mest, eða
jafnvel einungis, á kaupgjaldi lausa-
fólksins. Því mjög fá sveitaheimili hafa
þeim liðskosti á að skipa heima fyrir,
að til aflögu sé frá venjulegum heima-
störfum. En eins og horfir, má búast
við að algerð kyrstaða verði á fram-
kvæmdum slfkra starfa, nema kaup-
gjald falll að miklum mun.
Þetta er hugleiðingarefni fyrir allar
stéttir; ekki sfzt verkamannastéttina,
en þó fyrst og fremst þá, sem vilja
vera og eru leiðtogar hennar. — Horf-
urnar eru þær, að þjóðin verði fátæk-
ari með hverjum degi sem líður —
að hún eyðir meiru en hún aflar. Ekki
getur það gengið lengi, og þvf sfzt,
ef framleiðslan þverr. Eyðslan tak-
markast ekki að saraa skapi, meðan
nokkuð er til og hægt er að skulda.
— Og enn sfður getur orðið löng bið
á því, að þjóðartapið korai meira eða
minna alment niður á atvinnutekjum
og afkomu allra stétta. Við því lög-
máli geta engin samtök spornað til
lengdar.
Sé nú þetta heildarástand, sem við
blasir, heimfært á einstaklingana, þá
er reyndar auðsætt, að þeir væri
hólpnastir, sem trygð væri sæmilega
góð afkoma við atvinnu á annara á-
byrgð. Aldrei hafa verið óálitlegri
horíur fyrir menn að hefja búskap,
eða annan atvinnurekstur. En um af-
komu fastráðins fólks, skíftir mjög f
milli aðaiatvinnuveganna, landbúnaðar
og sjávarútregs, í því formi, sem
hann er yfirleitt rekinn nú. Þar er að
vísu borgað hærra kaup í orði kveðnu,
en vegna þess hve afurðir þeirrar at-
vinnu eru einhæfar til mannlegra þarfa,
styður hún Iftið að þvf óbeinlínis að
kaupið hrökkvi. — Með öðrum orðum:
sú atvinna veitir ekki nema takmark-
aðan stuðning og tryggingu þess,
hvort kaup starfsfólksins nægir til
framfæris og annara útgjalda. Það er
því, öllum stéttum fremur, háð út-
lcndu vöruverði, með afkomu sfna,
en má á hinn bóginn, eins og sakir
stsnda, láta sér í léttu rúmi liggja
um verð fslenzkra afurða. Þar liggur
vafalaust ein aðalorsökin til þess
skorts á ábyrgðartilfinningu um þjóð-
arbúskapinn, sem þvf er um nasir
núinn.
Við landbúnaðarstörf leggja at-
vinnurekendurnir aftur á móti fram
fyrstu og óhjákvæmilegustu lffsnauð-
synjarnar: fæði, húsnæði og annað,
sem þar íylgir með, og sé um að
ræða starfsfólk að staðaldri, þá er
enginn vafi á, að það fær kost á
ódýrari og haldbetra fatnaði, sem
er innlend framleiðsla. í stuttu máli:
atvinnuafurðirnar sjálfar styðja það og
tryggja, að kaupgjaldið gangi ekki
alveg f súginn, og orka þvf jafnframt
að draga úr útlendum vörukaupum til
neyzlu og klæðnaðar.